کامپیوتر، اینترنت، تلفن‌های هوشمند و... اما آیا به نظرتان جادویی‌تر از آنچه که دید ما را به واقعیت اطرافمان تغییر دهد، وجود دارد؟ در سال‌های اخیر، نه یک، بلکه سه تکنولوژی متفاوت در راستای این تحول به عرصه وجود پا گذشته‌اند: واقعیت مجازی (VR)، واقعیت افزوده (AR) و واقعیت ترکیبی (MR). هر کدام از این تکنولوژی‌ها تعریف خاص و کاربردهای خاصی دارد که در این مطلب آنها و تفاوت‌هایشان با یکدیگر را بررسی می‌کنیم.
واقعیت مجازی
واقعیت مجازی (Virtual Reality) آنقدر مشهور است که اکثر کاربران نام آن را شنیده و شاید از آن استفاده هم کرده باشند. اگر بخواهیم واقعیت مجازی را تعریف کنیم، باید ابتدا به نکته متمایزکننده آن از دیگر تکنولوژی‌های مشابه اشاره کنیم: قطع ارتباط با دنیای واقعی!
هنگامی که شما دستگاه واقعیت مجازی را به چشم می‌گذارید، صفحه‌نمایش (یا صفحات نمایش) در مقابل چشمانتان فضایی مجازی را شکل می‌دهد که در این حالت و همراه با گذاشتن هدفون، شما دیگر ارتباطی بصری و صوتی با دنیای اطرافتان نخواهید داشت و عملا در دنیای ایجادشده غرق می‌شوید. بر این اساس، هدف غایی در تکنولوژی VR آن است که آنقدر این دنیای مجازی ساخته‌شده طبیعی و واقعی به نظر برسد که کاربر فریب خورده و به سختی بتواند تفاوتی میان آن و واقعیت بیرونی بیابد. اتفاقی که البته هنوز با دستگاه‌های کنونی نمی‌افتد.
واقعیت مجازی سابقه‌ای بیشتر از آنچه فکر می‌کنید، دارد. نخستین ایده‌های ساخت دستگاه واقعیت مجازی در دهه‌های 60 و 70 میلادی مطرح شد و خود اصطلاح «واقعیت مجازی» هم محصول دهه 80 میلادی است! پس از هیجان‌های اولیه ساخت چنین واقعیت‌هایی، این تکنولوژی در بازه‌ای دچار افول شد و کمتر شرکتی سراغ آن می‌رفت. تا سال 2011 که نوجوانی به نام پامر لاکی نمونه‌ای از هدست دست‌سازش را برای یکی از مشهورترین بازی‌ساز‌های دنیا، یعنی جان کارمک (سازنده بازی‌های Doom و Quake) فرستاد و با تولد Oculus Rift، واقعیت مجازی دوباره به تیتر اول دنیای تکنولوژی تبدیل شد.
امروزه پرطرفدارترین کاربرد واقعیت مجازی برای بازی‌های کامپیوتری است. اما این تکنولوژی ظرفیت استفاده در بسیاری از زمینه‌ها از جمله سینما، هنر، سفر و حتی شبکه‌های اجتماعی را نیز دارد. ظرفیتی که با خرید Oculus توسط فیسبوک کم‌کم به واقعیت البته از نوع مجازی‌اش می‌پیوندد. علاوه بر فیسبوک و Oculus، شرکت‌های گوگل با تکنولوژی Daydream روی گوشی‌های اندرویدی، سامسونگ با دستگاه Gear VR و HTC با سیستم Vive بازیگران اصلی واقعیت مجازی این سال‌ها هستند.
واقعیت افزوده
هنگامی که سونامی بازی پوکمون گو (Pokemon Go) دنیا را درنوردید، اصطلاح واقعیت افزوده (Augmented Reality) همه جا بر سر زبان‌ها افتاد. خیلی‌ها کنجکاو شدند که این تکنولوژی چیست و چه کاربردهایی غیر از گرفتن پوکمون‌های عجیب و غریب دارد!
واقعیت افزوده از آن تکنولوژی‌هایی است که نامشان به خوبی می‌تواند تعریفشان کند. در واقعیت افزوده، برخلاف واقعیت مجازی، شما دنیای بیرونی را می‌بینید، ولی روی این دنیا، لایه‌ای از واقعیت مجازی قرار می‌گیرد. مثلا در یک بازی، با مشاهده یک خیابان در صفحه تلفن همراه، موجودی را در آن می‌بینید که در دنیای واقعی وجود خارجی ندارد یا در یک روزنامه می‌توانید فیلمی از خبر نوشته شده را در گوشی‌تان تماشا کنید. با توجه به کارکرد گسترده‌تر، دستگاه‌های واقعیت افزوده نیز نسبت به واقعیت مجازی از تنوع بیشتری برخوردار هستند. در حالت کلی، هر دستگاهی که هم توانایی نمایش دنیای بیرون و هم واقعیتی افزون بر آن را داشته باشد یک واقعیت افزوده تلقی می‌شود.
احتمالا برایتان عجیب خواهد بود که بدانید ایده‌ها و تکنولوژی واقعیت افزوده از حدود 50سال پیش شروع شده است! اما مانند واقعیت مجازی، پس از سال‌ها اغما، در سال 2013 این عینک گوگل (Google Glass) بود که توانست واقعیت افزوده را از آزمایشگاه‌ها و مراکز نظامی به یک تکنولوژی آینده‌دار برای کاربران تبدیل کند. درست است که عینک گوگل پروژه موفقیت‌آمیزی نبود، ولی راه را برای ورود AR به دنیای روزمره باز کرد.
امروزه با قدرت پردازش و پیشرفت چشمگیر، تلفن‌های همراه اصلی‌ترین دستگاه‌های واقعیت افزوده به شمار می‌آیند و باز هم مانند واقعیت مجازی، بازی‌ها حرف اول را در کارکرد این تکنولوژی جذاب می‌زنند! البته با ورود شبکه‌های اجتماعی و همچنین شرکت اپل به بازار واقعیت افزوده، دنیای آن روز به روز جذاب‌تر می‌شود. به گفته خود مسئول بخش واقعیت مجازی در شرکت فیسبوک، آینده در اصل از آن واقعیت افزوده است و واقعیت مجازی هیچ‌گاه نخواهد توانست همپای آن فراگیر شود.
واقعیت ترکیبی
واقعیت ترکیبی یا Mixed Reality نسبت به VR و AR کمتر شناخته شده، اما این هیجان‌انگیزترین نوع واقعیت است و اگر دموهای آن را ببینید، جادوی آن را تائید خواهید کرد! واقعیت ترکیبی را می‌توان ترکیبی از واقعیتهای افزوده و مجازی در نظر گرفت، ولی اتفاقی که آن را از دونوع دیگر متمایز می‌کند، برهم‌کنش با اشیای مجازی است!
در واقعیت ترکیبی شما فضای اطرافتان را به‌طور کامل می‌بینید و مانند واقعیت افزوده، اشیا یا افرادی مجازی به آن اضافه می‌شود. علاوه بر این، شما این امکان را خواهید داشت که با این اشیای افزوده‌شده فعل و انفعال داشته باشید. مثلا تصور کنید در یک زمین فوتبال باشید که نه توپ، نه بازیکن و نه تماشاگری وجود داشته باشد. واقعیت ترکیبی می‌تواند همه این‌ها را به فضا اضافه کند و یک بازی کامل را برای شما بسازد. توپ مجازی را شوت کنید و به بازیکن مجازی پاس بدهید، در حالی‌که تماشاگران مجازی شما را تشویق می‌کنند. انگار که واقعیتی مجازی با واقعیت واقعی مخلوط شده باشد!
واقعیت ترکیبی هم تکنولوژی کاملا جدیدی به شمار نمی‌آید و ایده‌ها و آزمایش‌های آن مربوط به پیش از سال 2000 است، اما به دلیل نیاز به پردازش بالا و دستگاه‌های خاص، این تکنولوژی نتوانست برای کاربران عادی آماده شود تا در سال 2015 که مایکروسافت با معرفی عینک هولولنز (HoloLens) نشان داد که این کار قابل انجام است. البته هولولنز هنوز در مرحله آزمایشی قرار دارد و با قیمت 3000 دلار به علاقه‌مندانی که می‌‌خواهند پیش از بقیه نمونه‌ای از آن را داشته باشند، عرضه می‌شود.
فرصت‌های مجازی، مخاطرات واقعی
همیشه همراه با تکنولوژی‌های نوینی که معرفی می‌شوند، فرصت‌ها و مخاطرات آن نیز مورد بررسی قرار می‌گیرد. واقعیتهای مجازی، افزوده و ترکیبی نیز از این قاعده مستثنا نیستند. در باب فرصت‌های این سه تکنولوژی در زمینه‌های مختلف، از سرگرمی تا پزشکی، فراوان صحبت شده است. اما باید مخاطرات و ریسک‌های آنها را هم به‌طور جدی در نظر داشت. در میان این سه، خطرات واقعیت مجازی شاید واضح‌تر باشد، بخصوص خطرات جسمی به دلیل آن‌که کاربر عملا هیچ دیدی نسبت به محیط اطرافش ندارد! همچنین طبق تحقیقات حتی کاربران دستگاه‌های واقعیت افزوده و ترکیبی (بخصوص عینک) هم در معرض آسیب‌های بینایی و تمرکزی هستند. حتی اگر آسیب‌های جسمی را کنار بگذاریم، باید به بحث روانی قضیه هم توجه کنیم. تصور کنید رؤیای طراحان واقعیت مجازی به حقیقت بپیوندد و دنیای مجازی آنقدر طبیعی و البته جذاب شود که فرد اصلا نخواهد آن را ترک کند! آیا این جز نوع جدیدی از اعتیاد خواهد بود؟
محمود صادقی
ضمیمه کلیک جام‌جم
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد
محمد نصرتی در گفتوگو با جام‌جم مطرح کرد؛
