طاووس نر در جریان تکامل چطور صاحب دمی زیبا و البته دست‌وپاگیر شده است؟

آشفتگی نهان در دم طاووس

ذهن ما انباشته از تصاویری از طبیعت است که تطابقی نظام‌مند میان جانداران و محیط زیست آنان را به ذهن متبادر می‌کند. اگر مطالب پیشین نگارنده در این ستون را دنبال کرده‌باشید، احتمالاً دریافته‌اید انتخاب طبیعی اساساً به منظور تبیین همین تطابق میان خصوصیات و رفتار موجودات با محیط در ذهن داروین شکل گرفت.

کد خبر: ۱۱۴۸۲۲۴

در عمل هم تبیین این تطابق به دستان توانمند انتخاب طبیعی چندان دشوار نیست: شبیه‌سازی جمعیت‌های مجازی در قالب کدهای رایانه‌ای بسرعت شما را به این نتیجه می‌رساند که در شرایطی آرمانی، تثبیت جهش‌هایی که به تطابق هرچه بیشتر افراد سازنده این جمعیت با محیط زیست خود طی نسل‌ها می‌انجامد عملاً گریزناپذیر است. دم طاووس اما به تطابقی ساده شبیه نیست: دمی وسیع و سنگین که برای طاووس نر دست و پا گیر است. در عین حال جنس ماده در این گونه به مرغ‌های معمولی شبیه است و غل و زنجیری به شکل دمی بزرگ گریبانگیرش نیست. این نبود تقارن در وجود صفت دم رنگارنگ و بزرگ میان دو جنس یک گونه، توجیه وجود این صفت را پیچیده‌تر می‌کند. دمی چنین رنج‌آور، فرار از دست شکارچیانی چون ببر و پلنگ را نیز آسان نمی‌کند.

داروین در صفحه 89 کتاب «منشأ گونه‌ها» در سال 1238 / 1859‌ در این باب فرضیه‌ای عنوان می‌کند: «اگر انسان بتواند در مدتی کوتاه [با انتخاب مصنوعی] به پرندگان قامت و زیبایی مطابق با معیار زیبایی خود ببخشد، دلیل خوبی نمی‌بینم نتوان تصور کرد پرندگان مذکر با انتخاب خوش‌آهنگ‌ترین و زیباترین جفت‌ها طی هزاران نسل اثری قابل‌ملاحظه بر جای نگذارند.» داروین مبانی چیزی که «انتخاب جنسی» خواند، یعنی انتخابی که در رابطه با جفت‌یابی روی می‌دهد را در این کتاب و اثر دیگرش «پیدایش انسان و انتخاب در رابطه با جنس» در سال 1250/ 1871 توصیف می‌کند. اما این مشکل را به‌طور کامل حل نمی‌کند: چرا دم طاووس با وجود هزینه‌ای که برای نرها دارد چنین بزرگ می‌شود؟ چرا انتخاب جفت توسط ماده ظاهراً بر بقای نر می‌چربد؟

آر اِی فیشر سال 1309/ 1930 در «نظریه ژنتیکی انتخاب طبیعی» این معما را حل می‌کند: اگر فرض کنیم ژنی در جانور ماده سوگیری او در رابطه با صفتی در جانور نر (مانند دم طاووس) را مشخص کند و ژن دیگری در نر اندازه آن صفت را، ماده‌ها ذاتاً نرهایی با صفتی برجسته‌تر (دمی بزرگ‌تر) را ترجیح خواهند داد. بعلاوه آنها مادرانی خواهند شد که دخترانشان ژن ترجیح صفت برجسته در نر را دارند و همین‌طور پسرانی خواهند داشت که آن صفت را به صورتی برجسته بروز می‌دهند.

همبستگی میان سوگیری ماده و صفت نر به افسارگسیختگی در تکامل می‌انجامد که صفت آمیزشی نر را تا جایی که محدودیت‌های زیستی و فیزیکی اجازه دهد برجسته می‌کند. راسل لاند سال 1360/ ۱۹۸۱ مدلی ریاضی براساس توصیف فیشر ساخت و نشان داد این همبستگی میان سوگیری رفتاری در ماده و صفت نر به سامانه با تعادل ناپایدار می‌انجامد و حتی می‌تواند حالتی را پدید آورد که در آن همبستگی میان سوگیری ماده وصفت نر به‌صورت دوره‌ای افزایش و کاهش یابد. چنین به نظر می‌رسد علاوه بر شباهت‌های سطحی الگوریتم تکامل با الگوریتم‌های نرم‌افزاری در زیبایی و دقت، شباهت دیگری نیاز میان این دو دسته وجود دارد: گویی گاهی رشته کار از دست برنامه‌نویس در می‌رود و این الگوریتم نیز باگ‌های خاص خود را دارد!