چطور می‌توانیم با رعایت برخی موارد از مبتلا شدن به دیابت جلوگیری کنیم؟

اما بیماری دیابت نوع 2 با تمام مخاطراتش نقطه‌قوت بزرگی دارد كه آن را قابل كنترل و پیشگیری می‌كند؛ فقط لازم است سبك زندگی ما از دوران كودكی با تعلیم درست به‌گونه‌ای اصلاح شود كه از اهمیت تغذیه سالم و كنترل مصرف نمك و قند، كنترل وزن و فعالیت منظم روزانه غافل نشویم. در این صورت هرگز طعم قند ناشی از دیابت را نخواهیم چشید. به ‌مناسبت ٢٤ آبان/ ۱۴ نوامبر و روز جهانی دیابت پای صحبت‌های دكتر ویكتوریا آذر برزین، مسؤول بیماری‌های غیرواگیر مركز بهداشت شمال تهران نشسته‌ایم.

چگونه و با چه روش‌هایی می‌توان خطر ابتلا به دیابت را كاهش داد؟

افزایش قند خون در بدن موجب ابتلا به بیماری دیابت می‌شود كه انواع مختلفی دارد. این بیماری به‌طور عمده به سه نوع دیابت نوع 1، 2 و بارداری تقسیم می‌شود.

بیشتر از ٩٠ درصد از بیماران مبتلا به دیابت دو هستند و حدود ١٠ درصد از بیماران از دیابت نوع یك رنج می‌برند. بیشتر افراد مبتلا به دیابت نوع یك، بزرگسال و چاق هستند. اما دیابت نوع یك بیشتر در كودكان و نوجوانان دیده می‌شود كه باعث لاغر و ضعیف ‌شدن آنها می‌شود.

علت اصلی دیابت هنوز به‌طور دقیق مشخص نشده است اما برخی از دلایل اصلی ابتلا به دیابت نوع یك شامل استعداد ژنتیكی، اختلال‌ها، بیماری‌های خودایمنی، ویروس‌ها و برخی از سموم می‌شود. در دیابت نوع دو عوامل ارثی و محیطی در ابتلا مؤثر است. استعداد ژنتیكی در این نوع دیابت بیشتر ازنوع یك نقش دارد. به همین دلیل در بیشتر مبتلایان به دیابت نوع دو سابقه خانوادگی وجود دارد. چاقی از مهم‌ترین عوامل محیطی مؤثر در بروز دیابت است. افزایش چربی در بدن منجر به افزایش مقاومت به انسولین می‌شود. به‌همین دلیل دیابت نوع دو در بیش از نیمی از موارد با فعالیت بدنی و رژیم غذایی مناسب كنترل می‌شود.

در واقع افزایش مصرف غذاهای پرانرژی و كم‌تحركی عامل بروز دیابت نوع دو است.

اصلاح تغذیه با تاكید بر مصرف و كاهش مصرف چه مواد غذایی و از چه سنی در پیشگیری از دیابت موثر است؟

رژیم غذایی باید حاوی انرژی كافی برای فعالیت‌های روزمره باشد و در عین حال به كنترل وزن فرد هم كمك كند. توصیه می‌شود همه افراد محدودیتی را در مصرف بعضی از مواد غذایی مثل غذاهای با سدیم بالا نظیر غذاهای شور، كالباس، سوسیس، پنیر پیتزا، چیپس، پفك و غذاهای كنسروی پرچرب حاوی كلسترول بالا یا اسیدهای چرب ترانس مثل لبنیات پرچرب، كره، خامه، غذاهای سرخ شده، گوشت‌های قرمز پرچرب و روغن جامد داشته باشند. در عین حال این محدودیت باید در مصرف قند، شكر، انواع شیرینی‌ها، شكلات، آب نبات و نوشابه‌های گازدار اعمال شود. در عوض از سبزیجات برگ‌دار، نان سبوس‌دار، حبوبات، غلات، شیر و ماست كم‌چرب، گردو، ماهی و میوه‌ها به‌طور متعادل استفاده كنند. در این مسیر بهتر است اصلاح سبك زندگی از كودكی صورت بگیرد. كودكان باید به عادات و رفتارهایی مثل ورزش منظم، رژیم غذایی سالم و كم‌چرب و مصرف میوه و سبزی و داشتن وزن مناسب تشویق شوند تا از بسیاری از بیماری‌ها در بزرگسالی پیشگیری كنند.

فعالیت بدنی چگونه و طی چه فرآیندی و در قالب چه نوع تمرین‌های منظم فیزیكی می‌تواند در پیشگیری از ابتلا موثر باشد؟

كم‌تحركی سهم بالایی در مرگ‌های زودرس و ابتلا به بیماری‌های غیرواگیر دارد. از طرفی فعالیت بدنی منظم با اثربخشی بر سیستم قلبی، ریوی، دستگاه گوارش، سیستم اسكلتی عضلانی و سیستم ایمنی در پیشگیری از ابتلا به بیماری‌ها بسیار مؤثر است. ناگفته نماند كه فعالیت بدنی علاوه بر اثرات فوق می‌تواند نقش مهمی در كنترل بیماری و بهبود روند درمان و افزایش طول عمر بیماران نیز داشته باشد.

در میان ورزش‌ها كدام را بیشتر توصیه می‌كنید؟

بهترین ورزش‌ها، ورزش‌های هوازی است مثل پیاده‌روی، دویدن، شنا كردن و دوچرخه‌سواری. البته سایر ورزش‌ها كه طی آن ضربان قلب افزایش می‌یابد هم مفید است. البته ورزش‌های بی‌هوازی مثل كار با وزنه هم مؤثر است. توصیه می‌شود افراد در مورد میزان و نحوه ورزش با پزشك خود مشورت كنند.

افزایش وزن و چاقی تا چه اندازه در ابتلا به دیابت موثر است و بر این اساس، كنترل وزن تا چه اندازه به پیشگیری از ابتلا به این بیماری كمك می‌كند؟

بهترین شاخص اضافه‌وزن، شاخص توده بدنی (BMI) است. اضافه‌وزن زمانی رخ می‌دهد كه مقدار این شاخص مساوی یا بیشتر از ٢٥ و كمتر از ٣٠ باشد. شاخص توده بدنی در چاقی به‌صورت مساوی و بیشتر از ٣٠ خواهد بود. افزایش عدد شاخص توده بدنی، اصلی‌ترین عامل ابتلا به بیماری‌های غیر‌واگیر مثل دیابت است.

كنترل سالانه قند خون از چه سنی و تا چه اندازه در پیشگیری موثر است؟

گروه هدف در برنامه غربالگری دیابت نوع دو، مردان و زنان بالای ٣٠ سال هستند اما بهتر است افرادی كه دچار دیابت نیستند نیز هر سه سال یك‌بار این غربالگری در موردشان تكرار شود و افراد مبتلا به دیابت هر سه ماه یك‌بار از سوی پزشك ویزیت شوند. اهمیت شناسایی و تشخیص افراد مبتلا به دیابت یا پیش‌ دیابت می‌تواند در تشخیص زودهنگام و درمان دیابت موثر باشد.

پونه شیرازی - گروه سلامت روزنامه جام جم