اصحاب ایرانی امام حسن عسکری علیه السلام

به گزارش جام جم آنلاین؛ ورود اسلام به ایران و گرایش ایرانیان به آن ، یکی از مهم ترین حوادث تاریخی برای ملت ایران است. انس ایرانیان با یاران حضرات معصومین ـ علیهم السلام ـ و تلاش برای دیدار با امامان معصوم ـ علیه السلام ـ زمینه ارتباط موثر و مستمری گردید که نتیجه آن حضور نام های بی شماری از ایرانیان در زمره اصحاب حضرات معصومین ـ علیهم السلام ـ گردید.

1. ابن بابویه قمی: 

ابوالحسن علی بن الحسین بن موسی بن بابویه قمی: او فقیه ، محدث شیعی و مرجع مردم قم و اطراف آن بود. وی در قم ، در خاندانی روحانی و اصیل متولد شدو زندگی را از راه کسب و تجارت می گذارنید.

بابویه ( به دو صورت تلفظ می شود: بابِوَیه و بابوَیه) کلمه ای فارسی است منسوب به ( ابو یعنی بابابزرگ) (شیخ صدوق پاسدار حریم ولایت، ص 23) که یک نام کهن ایرانی و سامی است. پس از ظهور اسلام نیز افرادی به تین نام موسوم بودند. 

ابن بابویه ملقب به صدوق اول ، از فقیهان و ثقات شیعه بود که فرزندش معروف به شیخ صدوق او را یکی از مشایخ روایات خویش یاد کرده است.( امالی ، ص 81)

ابن بابویه علاوه بر داشتن مقام علمی ، مردی بازرگان و صاحب مکنت بود و حجره ای در بازار قم داشت.( طوسی ، الغیبه، ص 247) وی سفرهایی به عراق کرده که حداقل از سه نفر یاد کرده اند. نخستین سفر وی ظاهراً اندکی پس از وفات محمد بن عثمان بوده است. دومین سفر او در سال 236 و سومین سفر او در 328 ه.ق بوده است.

خدمات ابن بابویه  

ابن بابویه نخستین شخصیت علمی خاندان بابویه است که در آسمان حدیث و فقاهت شیعه درخشید و صاحب فتوا شد. مقام و مرتبه او در فقه و حدیث آنقدر والا است که فقها به دلیل اطمینانی که به او داشته اند، نظریه های وی را بدون چون و چرا پذیرفته اند.

ابن بابویه در طبقات رؤسای امامیه اثنا عشری قرار دارد. نجاشی او را شیخ اهل قم ، پیشرو و مورد اعتماد آنان معرفی می کند.(نجاشی، رجال، ص 360)

طوسی درباره او می نویسد :« کان فقیهاً جلیلا ؛ ثقه یعنی فقیهی بزرگ و مورد اطمینان بود.»( فهرست، ص 156)

ابن بابویه شاگردانی دانشمند و فقیه  مانند: ابوجعفر صدوق و ابو عبدالله الحسین، تلعکبری، احمد بن داوود قمی، سلامة بن محمد و ... تحویل جامعه اسلامی داد که همه از وزنه های بزرگ علمی و دینی آن عصر بودند. 

علامه مجلسی در تعلیقات حود بر امل الآمال ، تالیف شیخ حر عاملی آورده است که علی بن بابویه مبتکر طرح اساتید روایت، جمع بین نظایر و آوردن هر خبر با قرینه آن بوده است. فقهای بعد از او به دلیل امانت، ثقه بودن و مقام عالی او در علم و دین ، فتوا و آرای او را بی چون و چرا پذیرفته اند . آنان در مسائلی که نصی برای آنها وجود ندارد، اقوال ابن بابویه را حجت شمرده اند.

شهید ثانی می نویسد:  علمای شیعه فتاوای خود را در صورت فقدان نص از رساله علی بن بابویه ( الشرایع) اخذ می کنند؛ چون در علم و دین مورد اعتماد همه آنها است. ( دایره المعارف تشیع ، ج 1، ص 306)

ایشان بیش از یکصد تالیف داشته اند از جمله : الاملاء، المنطق، التوحید، الصلاة ، الوضوء، الجنائز، التفسیر ، النکاح ، التلسیم و التمییز، الشرایع، المنطق، الطب، المواریث، المعراج، الامامه ـ علیهم السلام ـ و لتبصره من الحیره، مناسک الحج، قرب الاسناد، و رساله ای در مناظره با محمد بن مقاتل رازی در اثبات امامت امیرالمومنین امام علی ـ علیه السلام ـ .

نقل است که در زمان ابن بابویه حلاج به قم آمد و خود را خلیفه و سفیر امتم مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ و دارای کرامات خواند. حلاج در ملاقاتی که با ابن بابویه داشت بر او خشم گرفت و او را از قم اخراج کرد.( دایره المعارف بزرگ اسلامی ، ج3، ص61) 

علی بن بابویه چند سال از دوران حیات امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ و غیبت صغری حضرت ولی عصر ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ را درک کرده است. وی تا سال نخست غیبت کبرا می زیسته است. او در سفر دوم خود در سال 236 ه.ق با سومین امام عصر ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ ـ حسین بن روح ـ دیدار کرد چون فرزند ذکوری نداشت ، عریضه ای نوشت تا امام عصر ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ برای او دعا فرماید . با دعای آن حضرت ، خداوند شیخ صدوق را به وی عنایت کرد. 

استعداد ذاتی ، مراتب علمی و پرهیزگاری ابن بابویه به حدی رسید که از جانب امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ برایش توقیعی صادر شد که در بخشی از آن چنین آمده است: « ای فقیه مورد اعتماد من ، علی بن حسین قمی! خداوند تو را به کارهای مورد رضایتش توفیق دهد و از  نسل تو اولاد صالح بیافریند. تو را وصیت می کنم به رعایت تقوا و برپاداشتن نماز و ادای زکات، زیرا کسی که زکات نپردازد، نمازش قبول نخواهدشد و نیز تو را سفارش می کنم به بخشش گناه دیگران و خویشتن داری به هنگام خشم و غضب و ارتباط با خویشان، تعاون و همکاری با برادران دینی... در کارها ثابت قدم و با قرآن هم پیمان باش. اخلاق خود را نیکو کن و... نماز شب را ترک مکن ، زیرا پیامبر اکرم ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ در وصیت خود به علی ـ علیه اسلام  ـ سه مرتبه فرمود که بر نماز شب مواظبت داشته باش. هر کس که به نماز شب بی اعتنا باشد ، از ما نیست.» (روضات الجنات ، ج4، ص 273)

ابن بابویه در سال 329ه.ق در قم درگذشت. مزار وی با گنبد و بارگاه در قم در ابتدای خیابان چهارمردان( انقلاب) معروف است. سال وفات او را به دلیل فرود آمدن شهاب های بسیار از آسمان و یا به علت وفات چند تن از بزرگان شیعه ، سال « تناثر النجوم » گفته اند.

نقل است که در روزی که ابن بابویه وفات کرد، عده ای از شیعیان در خدمت علی بن محمد سمری ، واپسین وکیل حضرت ولی عصر ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ در بغداد نشسته بودند ، ناگاه ایشان فرمودند: « رحم الله علی بن حسین بن بابویه ؛ خداوند ابن بابویه را رحمت کند.» 

بعضی از حاضران گفتند :« او زنده است » ایشان فرمودند:« او امروز در همین ساعت وفات یافت.» حاضران تاریخ آن روز را یادداشت کردند . پس از هفده یا هجده روز خبر ارتحال وی به بغداد رسید و معلوم شد که وی در همان روز در قم رحلت کرده است. ( نامه دانشوران، ص 5)

2.احمد بن اسحاق رازی :

وی اهل ری و از یاران امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ است. ( طوسی، رجال ، ص 410) او فردی ثقه و مورد اعتماد روحانیان است. وی به فرمان امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ مسجد امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ را در قم بنا نمود. ( نزدیک به حرم حضرت معصومه ـ سلام الله علیها )

رازی وکیل امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ بوده است. در نامه معروف امام به یکی از وکلای خود چنین آمده است: « باید حقوق مار را به ابراهیم رد کنند و ابراهیم آن ها  را به رازی برساند و یا کسی که رازی معرفی کند؛ زیرا این کار به فرمان و نظر من انجام می شود؛ ان شاءالله. » (کشی، رجال، ص 484)

علامه حلی درباره او می نویسد : احمد بن اسحاق رازی از یاران ابوالحسن سوم ، علی بن محمد هادی ـ علیه السلام ـ و ثقه است. ( حلی ، رجال ، ص 14) کشی رابطه وی را با ناحیه مقدسه بیان می کند. از مهم ترین آثار رازی می توان ؛ علل الصوم، مسائل رجال از ابی الحسن الثالث ـ علیه السلام ـ را نام برد. سرانجام وی در حلوان ( سرپل ذهاب) وفات یافت آنجا بارگاهی دارد.

3.احمد بن اسحاق قمی: 

وی از اصحاب امام جواد، امام هادی و امام حسن عسکری ـ علیهم السلام ـ بود.( طوسی، رجال، ص 398) وی به زیارت امام مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ نیز شرفیاب شد . شیخ طوسی درباره او می نویسد : وی قمی، ثقه، جلیل القدر و از خواص ابومحمد ـ علیه السلام ـ بوده و امام عصر ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ را دیده است. او بزرگ قمی ها و نماینده آنان بود و دارای کتبی مانند : علل الصلاة است.(طوسی، فهرست، ص 26) 

احمد بن اسحاق وکالت امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ را داشته و از سفرای آن حضرت به شمار می آمده است. پس از شهادت آن حضرت نیز وکالت وکالت امام زمان ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ را بر عهده داشت. در خبری از احمد بن اسحاق آمده است که به محضر امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ شرفیاب شد و از امام بعد از آن جناب پرسش نمود. امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ فرزندش امام مهدی ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ را که ـ سه ساله بودندـ به احمد بن اسحاق نشان داد و فرمود: « اگر نزد خدای عزوجل و نزد ما گرامی نبودی ، من این پسرم را به تو نشان نمی دادم . همانا او هم نام رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله وسلم ـ و هم کنیه اوست؛ او کسی است که زمین را از عدل و قسط پر خواهد کرد. » ( کمال الدین، ج2، ص 384) 

احمد بن اسحاق پس از شهادت امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ ، اموالی را که نزد خویش داشت به بغداد می آورد تا به امام عصر ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ تقدیم کند.( کافی، ج1، ص 517)

از سوی امام عصر ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ نیز نامه ها و توقیعاتی برای او صادر می شد. وی در یکی از سفرهایی که از قم به بغداد رفته بود، اجازه رفتن به قم خواست و از ناحیه حضرت ولی عصر ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ به وی رخصت داده شد، ولی امام فرمودند:« وی به قم نمی رسد و در بین راه بیمار می شود و از دنیا می رود.» وی در بین راه از دنیا رفت و همان جا مدفون شد.( دلائل الامامه ، ص 272) احتمالا قبر او و احمد بن اسحاق رازی در پل ذهاب است.

4. خاندان اشعری ، اصحاب امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ :

محمد بن ریان بن صلت اشعری، محمد بن علی بن محبوب، محمد بن عیسی بن عبدالله اشعری، محمد بن یحیی عطار، احمد بن ادریس بن احمد اشعری قمی، محمد بن احمد بن جعفر عطار قمی، محمد بن حسن صفار.( نجاشی ، رجال ، تاریخ قم، تاریخ قم، فهرست ابن ندیم) 

* سایر صحابه ایرانی امام حسن عسکری ـ علیه السلام ـ:

ابراهیم بن اسماعیل خلنجی گرگانی، ابراهیم بن عبده نیشابوری، ابراهیم بن محمد همدانی، ابراهیم بن محمد بن فارس نیشابوری، ابراهیم بن عبدالله بن سعید قمی، ابراهیم بن عبیدالله بن ابراهیم نیشابوری، ابراهیم بن مهزیار اهوازی، ابراهیم بن هاشم قمی، ابن الکردی، احمد بن ابراهیم مراغی ابواحمد مراغی، احمد بن اسحاق بن عبدالله اشعری قمی، احمد بن حارث قزوینی ، احمد بن یعقوب بیهقی، احمد بن حسین قمی، احمد بن محمد بن مهران رازی، احمد بن محمد حصینی اهوازی ، احمد بن حماد محمودی مروزی، اسحاق بن اسماعیل نیشابوری، اسماعیل بن محمد بن عبدالعزیز بلخی، بورق بوشنجانی، جابر بن یزید فارسی ( اباالقاسم) جعفر بن شریف گرگانی، جعفر بن محمد رامهرمزی ، حسن بن خالد بن محمد برقی و ....

نتیجه:  

علاقه ایرانیان به خاندان عصمت و طهارت ـ علیهم السلام ـ و تلاش های آنان در این زمینه و هوش و توان و علاقه به اسلام باعث گردید نام شمار زیادی از ایرانیان در تاریخ اسلام ماندگار بماند . این روند تا کنون ادامه داشته و ان شاء الله ایرانیان  در زمان ظهور از ارکان موثر در یاری امام زمان ـ علیهم السلام ـ باشند. البته که این امر با تلاش علمی و معنوی و عنایات خداوند متعال و حضرت بقیه الله الاعظم ـ عجل الله تعالی فرجه الشریف ـ امکان پذیر است. 

نگارنده: ز. فیاضی