به گزارش جام جم آنلاین، آکنه جزو شایع‌ترین مشکلات پوستی و علل مراجعه به متخصصان پوست است.
بیشتر افراد در دوره‌ای از زندگی خود تجربه بروز این جوش های پوستی را دارند که گاهی می‌تواند مدت طولانی ادامه یابد و حتی با جوشگاه‌های نازیبا همراه شود.
گرچه افزایش چربی پوست و انسداد منافذ پوست زمینه‌ساز آکنه هستند اما عواملی مانند ژنتیک، استفاده از محصولات آرایشی و بعضی از مشکلات داخلی نیز در بروز آن نقش دارند.
با این مقدمه به پرسش یکی از خوانندگان «سلامت» پرداخته‌ایم: «پسری 21 ساله هستم. پوست صورتم خیلی جوش میزنه. جوشهای ریز زیرپوستی که منو کلافه کرده. اول خیلی کم بود بعد به مرور زمان بیشتر شد و باعث زشت شدن پوستم شد. می‌خواستم بدونم علتش چیه و اینکه درمان داره؟ جای جوش‌ها ممکنه بهتر بشه؟»
دکتر سیدمسعود داوودی/ عضو هیات علمی و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی بقیه‌الله (عج)
آقای دکتر! لطفا ابتدا بفرمایید زمینه شیوع جوشهای پوستی چگونه است؟
جوشهای پوستی که با نام علمی آکنه شناخته می‌شوند، بین مردم غالبا به جوشهای غرور جوانی شهرت دارد. این ضایعات پوستی شیوع بسیار بالایی دارند به‌طوری که در سنین نوجوانی و جوانی طبیعی تلقی می‌شوند و 85درصد افراد در این سنین، حتی در سنین بالاتر درجاتی از جوشهای پوستی را تجربه کرده‌اند. البته بهتر است اصطلاح جوش غرور جوانی استفاده نشود زیرا جوش‌ها گاهی در دوران نوزادی و شیرخوارگی و گاهی در سنین میانسالی نیز ظاهر می‌شوند.
علت بروز جوشهای پوستی چیست؟
علت بروز این جوش‌ها، فعال‌شدن غدد چربی‌ساز تحت‌تاثیر هورمون‌های جنسی در سنین پس از بلوغ است. ترشحات چربی می‌‌توانند زمینه مساعدی برای رشد و تکثیر بعضی میکروب‌ها و سپس عفونی‌شدن چربی‌های زیرپوست ایجاد کرده و سبب ظاهر شدن ضایعات آکنه شوند. محبوس‌شدن چربی در لایه‌های زیرین پوست به زمینه ژنتیک بعضی افراد مربوط می‌شود. در این حالت اگر منافذ چربی را مانند کوزه‌ای در نظر بگیریم، تقسیم سلولی باعث تجمع سلول‌های مرده در دهانه کوزه می‌شود و در نتیجه چربی در غدد جمع و پاره می‌شود که باعث پخش چربی در لایه زیر پوست و عفونی‌شدن می‌شود.
چه عواملی در بروز جوشهای پوستی تاثیرگذار است؟
به جز زمینه ژنتیک، عواملی که در بروز و تشدید ضایعات آکنه نقش دارند را می‌توان ناشی از افزایش چربی پوست دانست. استفاده از محصولات آرایشی، استفاده از چرب‌کننده‌های مختلف پوست و حتی فراورده‌های بهداشتی مانند کرم ضدآفتاب که باعث افزایش چربی پوست می‌شوند، در تشدید ضایعات نقش دارند.
اختلالات هورمونی در خانم‌ها از جمله کیست تخمدان و افزایش هورمون‌های مردانه ناشی از اختلال عملکرد غدد فوق‌کلیه نیز می‌تواند باعث بروز جوشهای شدید شود.
رژیم غذایی خاصی را نمی‌توان در مورد جوشهای پوستی تجویز کرد اما از آنجا که مصرف بعضی غذاهای چرب و شیرین مانند فست‌فودها زمینه این مشکل را تشدید می‌کند، بهتر است مصرف آنها به‌حداقل برسد.
مصرف بعضی داروها مانند داروهای اعصاب و ضدتشنج حتی داروهای ناراحتی معده نیز ممکن است در تشدید جوشهای پوستی نقش داشته باشند.
استرس نیز در بروز و تشدید آکنه کاملا نقش دارد، به‌طوری که نوجوان و جوانان در دوران امتحانات و کنکور بیشتر دچار این حالت می شوند.
برای بهبود این ضایعات چه اقدامات درمانی را می‌توان درنظر گرفت؟
برای درمان جوشهای پوستی در وهله اول باید به عامل زمینه‌ساز توجه جدی شود تا با رفع آنها، پوست به وضعیت مطلوب‌تری برسد. همان‌طور که اشاره شد، بخشی از علائم مرتبط با همزمانی عفونت است، بنابراین یکی از درمان‌های اصلی آکنه می‌تواند آنتی‌بیوتیک‌ها باشند. البته باید انواعی از آنتی‌بیوتیک انتخاب شود که امکان مصرف آنها طی چند ماه بدون عوارض جانبی وجود داشته باشد. بعضی از آنتی‌بیوتیک‌ها تاثیر خوبی در بهبود آکنه دارند اما به‌دلیل عوارض متعدد در طولانی‌مدت معمولا توصیه نمی‌شود. باید توجه داشت که انواع جوشهای پوستی ممکن است درمان خاصی را بطلبد. زمانی که جوش به‌شکل ضایعات غیرالتهابی و صرفا تجمع چربی زیرپوستی است، استفاده از کرم‌های موضعی لایه‌بردار کفایت می‌کند. داروهای موضعی به‌شکل محلول، کرم یا ژل به‌دلیل خاصیت ضدمیکروبی یا کاهش چربی پوست کاربرد دارند اما در مواردی که جوش‌ها به‌طور واضح ملتهب و قرمز هستند، مصرف آنتی‌بیوتیک ممکن است لازم باشد. تمام داروهای ضدجوش تاثیر موقتی و نقش بازدارنده دارند زیرا معمولا افراد مستعد آکنه حداقل 7 تا 8 سال زمینه بروز این ضایعات را دارند. طی این دوره، جوش‌ها گاهی شدید می‌شود که علاوه بر تاثیر بر زیبایی و روحیه فرد، احتمال جوشگاه را نیز به‌دنبال دارد.
در موارد جوشهای شدید پوستی، بهبود ضایعات با درمان‌های معمول موثر است؟
بروز جوشهای شدید که با ضایعات متعدد چرکی و آبسمانند همراه است، در آقایان بیشتر دیده می‌شود. در چنین افرادی معمولا استفاده از داروهای موثرتر نیاز خواهد بود. موثرترین دارو برای بهبود جوشهای پوستی، ایزوترتینوئین خوراکی است که به‌شکل کپسول یا قرص وجود دارد. مصرف این دارو می‌تواند تا 85درصد ضایعات آکنه را برای همیشه یا حداقل طولانی‌مدت بهبود بخشد.
البته این دارو برای خانم‌های متاهل معمولا توصیه نمی‌شود زیرا اگر همزمان بارداری اتفاق بیفتد برای جنین خطرناک است. از همین‌رو فقط برای خانم‌های مجرد یا در صورت اطمینان قطعی از عدم‌بارداری توصیه می‌شود. پس از مصرف دارو نیز حداقل تا 6 هفته پس از قطع دارو باید از بارداری جلوگیری کرد. این دارو همچنین می‌تواند خشکی پوست، لب‌ها و مخاط‌های بدن را نیز تشدید کند که برای بهبود این مشکل نیاز به استفاده از کرم‌های چرب‌کننده و رطوبت‌رسان است.
از آنجا که مصرف ایزوترتینوئین در بعضی افراد می‌تواند منجر به افزایش آنزیم‌های کبد و احتمال آسیب‌های کبد شود، بهتر است گاهی حین مصرف، آزمایش‌های لازم انجام شود تا در صورت بروز علائم آسیب کبد، با تنظیم دوز یا قطع دارو از بروز آسیب جدی پیشگیری شود.
آیا روش‌های درمانی برای بهبود جوشگاه پس از جوشهای پوستی وجود دارد؟
از آنجا که روش‌های بهبود جوشگاه ناشی از جوشهای پوستی در حال حاضر چندان کارآمد نیست، اصل پیشگیری بهتر از درمان حتما باید مورد توجه باشد. به افراد مستعد آکنه به‌خصوص آکنه شدید توصیه می‌شود حتما از دارو استفاده کنند تا از بروز جوشگاه پیشگیری شود. البته پس از درمان جوش، مشکل جوشگاه نیز برای افراد وجود دارد. جوشگاه ناشی از جوشهای پوستی به‌شکل فرورفتگی در صورت ظاهر می‌شود و به‌خصوص برای خانم‌ها بسیار آزاردهنده است.
درمان مناسب برای بهبود جوشگاه، درمان‌های دارویی و موضعی نیست. میکرونیدلینگ، درم‌ابریژن، لیزرهای ابلیتیو از جمله تکنیک‌های موثر در این زمینه است. درم ابریژن تاثیر بسیار خوبی در بهبود جوشگاه دارد اما از آنجا که پوست بیشتر افراد در کشور ما درجه 3 یا 4 و به‌عبارتی سبزه‌رو است، باعث ایجاد لکه‌های پوستی شده و امروزه چندان توصیه نمی‌شود.
سابسیژن تکنیک دیگری است که باعث آزادسازی حالت چسبندگی زیر فرورفتگی‌های پوستی می‌شود و با ابزار مختلف قابل انجام است. گاهی اوقات تزریق ژل زیر فرورفتگی‌ها توصیه می‌شود. البته این روش‌ها برای همه جوشگاه‌ها انجام‌پذیر نیست و حتما نیاز به مشورت و معاینه توسط متخصص پوست خواهد بود.
یادتان باشد درمان جوش مقدم بر درمان جوشگاه است و زمانی می‌توان برای بهبود جوشگاه اقدام کرد که جوشهای پوستی کنترل شده باشد. اگر بروز ضایعات همچنان فعال باشد، انجام هر یک از این تکنیک‌ها می‌تواند به فعال‌شدن و تحریک این جوش‌ها بینجامد.
افراد مستعد بروز جوشهای پوستی چه اصولی را در مورد بهداشت و انتخاب شوینده‌ها باید رعایت کنند؟
اغلب کسانی که دچار آکنه هستند، پوست چربی دارند، بنابراین استفاده از انواع شوینده‌ها مانند فوم، صابون و... که چربی پوست را کم می‌کنند، محدودیتی ندارد. البته در مواردی که چربی پوست نسبتا کم است، توصیه می‌شود از شوینده‌های ملایم‌تر به شکل فوم یا ژل استفاده شود. عده معدودی از مبتلایان به آکنه، پوست خشک دارند. در چنین مواردی استفاده از شوینده‌ها می‌تواند سبب تشدید خشکی پوست شود که انتخاب شوینده‌های ملایم و کاملا مناسب پوست‌های خشک ضروری است.
توصیه کلی اینکه بیش از 2 بار در روز از شوینده‌ها استفاده نشود زیرا پوست دچار کاهش رطوبت و چربی می‌شود که در نتیجه غدد چربی‌ساز برای جبران وضعیت طبیعی پوست، مقدار بیشتری چربی را ترشح می‌کنند و یک چرخه معیوب به‌وجود می‌آید.
دکتر آزاده گودرزی/دانشیار گروه پوست دانشگاه علوم پزشکی ایران
اصطلاح آکنه یا جوش برای ضایعات پوستی به کار می‌رود که به 2 شکل ظاهر می‌شوند. آکنه ممکن است ضایعات غیرالتهابی باشند که کمدون نام دارند و به 2 دسته کمدون باز و بسته زیرپوستی (جوشهای سرسفید و سیاه) بروز پیدا می‌کنند. شکل دیگر آکنه، ضایعات التهابی است و به‌صورت پاپول و پاسچول، ندول و کیست ظاهر می‌شوند که ملتهب، قرمز و برجسته گاهی همراه چرک هستند و حالت سفتی در پوست به‌وجود می‌آورند. ضایعات آکنه به درجات متفاوت می‌تواند در افراد مختلف تظاهر پیدا کند، بعضی افراد دچار ضایعات التهابی و بعضی دیگر دچار ضایعات غیرالتهابی می‌شوند درحالی‌که گروهی از بیماران هر دو نوع ضایعه را تجربه می‌کنند.
البته بعضی از ضایعات پوستی غیرآکنه ممکن است شبیه آکنه ظاهر شوند اما در واقع آکنه نیستند. بیماری «تریکواستازیس اسپینولوزا» که با ایجاد کرک‌های ریز روی بینی همراه است، ظاهری شبیه به کمدون سرسیاه ایجاد می‌کند. کیست‌های ریز «میلایا» در پوست نیز حالتی شبیه کمدون‌های سرسفید را دارند. همچنین بسیاری از ضایعات پوستی مانند زگیل مسطح، تظاهر بعضی از بیماری‌های خودایمن پوست مانند لیکن‌پلان و پیلاریس ممکن است در پوست صورت شبیه کمدون سفید به‌نظر برسند.
ضایعات التهابی پوست نیز می‌تواند تشخیص افتراقی مختلفی داشته و آکنه تلقی شوند که از جمله می‌توان به روزاسه و پری اریفیشیال درماتیت اشاره کرد. البته اگر در مورد بعضی از قارچ‌های پوستی به اشتباه از داروهای کوتیکواستروئید موضعی به‌جای داروهای ضدقارچ استفاده شود، ضایعاتی با ظاهری شبیه به آکنه‌های عمیق به‌وجود می‌آید، در حالی‌که در اصل قارچ‌های تشخیص داده‌نشده هستند.
به‌طور کلی در شرایط عادی تشخیص آکنه نیاز به معاینه بالینی توسط متخصص پوست دارد اما در مواردی که شک به ضایعات شبه آکنه وجود دارد و تشخیص آکنه با توجه به علائم بالینی امکان‌پذیر نباشد گاهی لازم است بیوپسی (نمونه‌برداری) انجام شود.
با توجه به شیوع بالای آکنه که یکی از مهم‌ترین علل مراجعه به متخصصان پوست است باید دقت کرد که عدم‌معاینه دقیق توسط متخصص پوست می‌تواند تشخیص دیگر بیماری‌های شبیه با علائم آکنه را به تعویق بیندازد. پرهیز از خوددرمانی حتی در مورد ضایعات خفیف نیز دیگر اصل مهم در حفظ سلامت پوست است که مانع از وخامت مشکل می‌شود.
دکتر مجتبی امیری/ استادیار دانشگاه
پوست از سه لایه اپیدرم، درم و‌هایپودرم و البته مجموعه‌ای از ضمایم مانند گیرنده‌های حسی، غدد عرق، فولیکولهای مو و غدد چربی‌ساز (سباسه) تشکیل شده که هر یک از آنها کارایی خاصی دارند. فولیکولهای مو یکی از ضمایم اصلی پوست هستند که در تمام سطح پوست به‌جز کف دست‌‌ها و پاها و مخاط لب به‌طور پراکنده وجود دارند. در فولیکول، ساقه مو رشد می‌کند که یا می‌تواند مانند موهای سر ضخیم باشد که به آن ترمینال گفته می‌شود یا ممکن است مو حالت کرکی پیدا کند که موی وِلوس نام دارد.
موی کرکی تمام اجزای مو به جز لایه مرکزی که ضخامت مو را به‌وجود می‌آورد را دارد. در اطراف فولیکول مو غدد سباسه وجود دارند که مسوول ترشح چربی‌ای به نام سبوم هستند. چربی مانند غلافی ساقه مو را احاطه می‌کند و باعث حفظ رطوبت می‌شود. مقدار اضافی چربی نیز به سطح پوست می‌رسد و در حفظ رطوبت و پیشگیری از خشکی پوست نقش دارد.
فعالیت غدد سباسه تحت‌تاثیر هورمون‌های جنسی است بنابراین از دوران بلوغ آغاز می‌شود. گرچه در دوران نوزادی به‌خاطر انتقال هورمون‌ها از بدن مادر، دوره کوتاهی در بدن نوزاد فعال است اما فعالیت اصلی به دوران بلوغ برمی‌گردد.
اگر منافذ پوست در قسمت‌هایی که موهای کرکی وجود دارد، باز باشد چربی به سطح پوست می‌رسد و حالت چرب‌شدن اتفاق می‌افتد اما ممکن است چربی در دهانه فولیکول مو رسوب کرده و منافذ توسط لایه شاخی یا سطحی پوست مسدود شده و چربی زیرپوست باقی بماند. به این ترتیب، کمدون یا دانه‌های سرسیاه به‌وجود می‌آیند. کمدون‌های سرسیاه علاوه بر اوایل سن بلوغ ممکن است در سنین بالاتر به‌خصوص اطراف چشم ظاهر شوند.
دانه‌های سرسیاه در ابتدا ممکن است زردرنگ باشد زیرا هنوز لایه سطحی پوست پاره نشده و فقط چربی زیر پوست جمع شده‌است اما اگر سلول‌های لایه سطحی پاره شوند و چربی در منفذ فولیکول مو باقی بمانند به‌تدریج و تحت‌تاثیر آلودگی‌های محیطی تیرگی و سیاه‌شدن منافذ پوست اتفاق می‌افتد.
یکی از روش‌های درمان جوشهای سرسیاه کاهش ترشح چربی پوست توسط داروهای هورمونی یا داروهای مهارکننده چربی پوست است که به‌دلیل عوارض این داروها توصیه نمی‌شود. کرم‌های لایه‌بردار قوی مانند ترکیبات رتینوئین یا آلفاهیدروکسی‌اسید (AHA) روش دیگر است که از این طریق سلول‌های لایه سطحی می‌ریزند و منافذ پوست باز می‌شود. در مواردی که چربی رسوب کرده و به‌راحتی با این کرم‌ها از بین نمی‌رود با وسایل ظریفی می‌توان منافذ را تمیز کرد تا جریان طبیعی تولید چربی پوست ادامه یابد. بدیهی است اگر این اقدام توسط متخصص پوست انجام شود، بررسی دقیق و تجویز دارو در صورت نیاز از عود کمدون‌های سرسیاه جلوگیری می‌کند اما صرفا تخلیه کمدون‌ها با روش‌هایی مانند وکس و... ماندگار نیست و پس از 2 تا 3 هفته که چربی‌ها تولید و رسوب می‌کنند دوباره این حالت ظاهر می‌شود.
دکتر محمدصادق کلانتری
آکنه غالبا به‌دلیل تغییرات هورمونی از دوران بلوغ شروع می‌شود و مدت نسبتا طولانی ادامه دارد اما ممکن است در بعضی از نوزادان ظاهر شود و به‌نام Acne neonata- شهرت دارد که معمولا طی 3 ماه نخست زندگی خودبه‌خود برطرف می‌شود. این ضایعات بیشتر حالت جوشهای چرکی و قرمزرنگ دارند و برعکس آکنه‌های دوران نوجوانی، کمدون و جوشهای زیرپوستی دیده نمی‌شود.
علت بروز این جوشهای پوستی در نوزادان بیشتر می‌تواند ناشی از پاسخ التهابی به قارچ‌ها باشد که در دوران نوزادی به‌طور طبیعی روی پوست وجود دارند. درمان نیز مبتنی بر روش‌های درمان ضدقارچ است اما اساسا اطمینان‌بخشی به والدین در مورد بی‌خطربودن ضایعات و بهبود خودبخودی کفایت می‌کند. البته آکنه ممکن است پس از نوزادی و در دوران شیرخوارگی نیز به‌وجود آید که Acne infantile نام دارد و معمولا بین 3 تا 12 ماهگی و به‌ندرتتا 24 ماهگی دیده می‌شود. در مقایسه با آکنه نوزادی، این ضایعات شبیه به کمدون غالب است و گاهی جوشگاه نیز باقی می‌ماند. به‌ندرت ممکن است ضایعات کیستیک عمیق دیده شود. تغییرات هورمونی ناشی از ترشح آندروژن‌ها می‌تواند در ایجاد این نوع آکنه نقش داشته‌باشد. گرچه عموما آکنه شیرخوارگی تا 1 و نهایت 2 سالگی به‌تدریج برطرف می‌شود اما ممکن است در موارد نادر تا دوران بلوغ ادامه یابد.
درمان آکنه شیرخوارگی شبیه آکنه بزرگسالی است و از لایه‌بردارهای موضعی یا داروهای ضدجوش تحت‌نظرمتخصص پوست می‌توان استفاده کرد. در صورت عدم‌تاثیر این روش‌های موضعی و در موارد شدید آکنه که با التهاب همراه است مصرف آنتی‌بیوتیک‌های خوراکی کمک‌کننده است. البته استفاده از هر نوع دارو الزاما باید توسط متخصص پوست تجویز شود و از مصرف خودسرانه داروها باید اجتناب کرد.
منبع: هفته نامه سلامت
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد
