سبقت تاکسی‌ های آنلاین از تورم

این روزها گرانی‌های افسارگسیخته رسیده است به تاکسی‌های اینترنتی، اگر ملاک‌مان اسکرین‌شات‌های مسافرانی باشد که در فضای مجازی دست به دست می‌شود باید بگوییم این قیمت‌ها هیچ تناسبی حتی با تورم این روزهای ایران ندارد، آن هم در حالی که مسؤولان شرکت‌های ارائه دهنده این خدمات مدام اعلام می‌کنند الگوریتم‌های تعیین قیمت در این شرکت‌ها از دو سال گذشته تغییری نداشته است.

از سوی دیگر این ماجرا هم مربوط به رانندگان این شرکت‌هاست، پیش از این آنها هم از وضعیت بد معیشتی و گرانی قیمت قطعات خودرو و هزینه‌های سنگین تعمیر و نگهداری گلایه داشتند و این اعتراض‌ها به اعتصاب هم کشیده شد.

با لحاظ کردن این دغدغه‌ها اما به دلیل فراگیری گسترده متقاضیان استفاده کننده از این خدمات باید گفت افزایش عجیب این قیمت‌ها گاهی سرسام‌آور بوده است.

این نکته در حالی است که به واسطه فراگیری کرونا در یک سال و نیم گذشته به تعداد متقاضیان استفاده از این خدمات بسیار افزوده شده است و همین نکته در نظام عرضه و تقاضا باید به کاهش حداقلی قیمت‌ها منجر می‌شده در حالی که شهروندان می‌گویند نه‌فقط این اتفاق نیفتاده که قیمت‌های سفر هم افزایش چشمگیری داشته است.

برخی معتقدند بازار در انحصار یک شرکت است و همین انحصار به اجبار در انتخاب می‌انجامد، عده دیگری هم می‌گویند افزایش قیمت‌ها فقط مربوط به مسافران نیست و تعداد زیادی از راننده‌ها هم از وضع نابسامان اقتصادی این روزها زیان دیده‌اند. نکته پرتکرار دیگر در میانه گلایه شهروندان مربوط به سوءاستفاده‌های احتمالی برخی رانندگان است،‌ این‌که برخی رانندگان ترجیح‌شان قرارگیری در موقعیت‌هایی است که در آن بر اساس الگوریتم‌های موجود درآمد بیشتری با سفرهای کمتر به دست می‌آورند.

کرونا، افزایش تقاضا، کمبود راننده

یکی از کاربران فضای مجازی تصویری منتشر کرده که برای مسیری 35 دقیقه‌ای مجبور به پرداخت 95هزار تومان شده است، کاربر دیگری از مسافتی 1.5 کیلومتری تصویر برداشته که به واسطه آن 25هزار تومان پرداخته است، کاربر دیگری برای سفر چهار کیلومتری در مرکز تهران درخواست خودرو داده و شرکت تاکسی اینترنتی مبلغ ۸۳هزار تومان را به مشتری خود به عنوان هزینه سفر اعلام کرده؛ مبلغی که به نظر وی هزینه سفر هوایی به شمال کشور تا پنج سال گذشته بوده است. از این دست نمونه‌ها در میان کاربران فضای مجازی بسیار دیده می‌شود.

پیوست این تصاویر گلایه شهروندان مربوط به گرانی قیمت این شرکت‌ها در خدمات حمل و نقل عمومی است. اغلب آنها البته باور دارند همسو با افزایش قیمت‌ها در ایران از افزایش قیمت تاکسی‌های اینترنتی هم گریزی نیست اما بسیاری از آنها تصریح می‌کنند افزایش قیمت تاکسی‌های اینترنتی تناسبی با آنچه تورم می‌خوانیم، ندارد و همین موضوع باعث اعتراض آنها شده است.

کارشناسان دو شرکت اصلی این حوزه یعنی اسنپ و تپسی به جام‌جم گفته‌اند در قیمت پایه ارائه خدمات این دو شرکت افزایش قابل توجهی رخ نداده ‌ و آنها دلیل این گرانی‌ها را افزایش تقاضای سفر در کنار ثابت بودن تقریبی تعداد رانندگان طی ماه‌های گذشته عنوان کرده‌اند.

شیوع گسترده کرونا و به همراه آن لزوم رعایت طرح فاصله‌گذاری اجتماعی و دورکاری گهگاهی تعداد قابل توجهی از کارمندان دولت باعث شده است حجم تقاضای سفر شهروندان با استفاده از تاکسی‌های اینترنتی افزایش چشمگیری داشته باشد. این اقبال به استفاده از تاکسی‌های اینترنتی در میانه موج‌های فراگیری هم بیشتر به چشم آمده است، به این معنا که همواره در ابتدای موج‌ها استفاده از این تاکسی‌های ‌آنلاین بیشتر بوده است، این ماجرا حتی باعث رکوردزنی‌هایی هم در استفاده از تاکسی‌های اینترنتی شده است. زمستان سال گذشته اسنپ به عنوان بزرگ‌ترین تاکسی اینترنتی ایران اعلام کرد رکورد قبلی تعداد سفر در یک روز را جابه‌جا کرده و صرفا در یک روز3/2 میلیون سفر موفق داشته است. همین موضوع گواهی است بر ترجیح شهروندان در استفاده از خدمات این تاکسی‌ها به جای وسایل حمل و نقل عمومی که در میانه روزهای کرونا خطر بیشتری را متوجه شهروندان می‌کند.

گرانی سفر همراه با تورم سالانه

همین اردیبهشت امسال مدیران شهری خبر از افزایش 35‌درصدی نرخ تاکسی‌های پایتخت را دادند. پیش از آنها هم سفر با مترو و اتوبوس‌های شهری با افزایش 25‌درصدی بلیت همراه شد. به نظر می‌رسد همین ماجرا از اولین دلایل این شرکت‌ها در افزایش قیمت خدمات‌شان است.

هر چند همان‌طور که گفته شد گلایه شهروندان معطوف به این میزان نیست و آنها معتقدند افزایش قیمت تاکسی‌های اینترنتی با افزایش وسایل حمل‌ونقل عمومی تناسبی ندارد. معیارهای تعیین قیمت این شرکت‌ها اما همچنان همانی است که پیش از این هم بود.

آن‌طور که فرید شهابی، مدیر توسعه‌ تجاری اسنپ به جام‌جم می‌گوید: «قیمت هر سفر در اسنپ بر‌اساس ۴ فاکتور ورودی سفر، مسافت سفر، مدت زمان سفر و نسبت عرضه و تقاضا تعیین می‌شود. ورودی سفر، مدت زمان سفر و مسافت سفر، قیمت پایه را تشکیل می‌دهند که هرچند ورودی و مسافت در یک سفر ثابت همیشه یکسان هستند اما مدت زمان سفر با توجه به عواملی مانند ترافیک یا شرایط جوی خاص متغیر است، در نتیجه قیمت پایه سفرها در شرایطی که ورودی سفر و مسافت یکسان باشد به‌دلیل ترافیک و تغییر مدت زمان سفر می‌تواند تغییر کند.»

از حرف‌های او می‌توان متوجه شد قیمت پایه متاثر از نسبت عرضه و تقاضاست. آن‌طور که شهابی می‌گوید ‌الگوریتمی به‌ صورت هوشمند نسبت عرضه و تقاضا را بررسی می‌کند و با توجه به آن به قیمت پایه اضافه یا از آن کم می‌شود. از گفته‌های مسؤولان مدیران شرکت‌های تاکسی آنلاین دلایل دیگری در توجیه گرانی‌های اخیر می‌توان فهرست کرد؛ عواملی همچون تورم، افزایش قیمت خودرو، لوازم یدکی، بنزین و استهلاک خودرو که بر مؤلفه قیمت در تاکسی‌های اینترنتی تاثیر می‌گذارد و همچنین نرخ تورم و افزایش ۳۵‌درصدی نرخ کرایه تاکسیرانی و البته شاید مهم‌ترین آن که تورم سالانه 9/38‌درصدی اعلام شده در فروردین امسال بنا به داده‌های مرکز آمار ایران است.

راهکارهایی در خدمت گرانی

در این میان راهکارهای مختلفی هم از سوی برخی از این شرکت‌ها صورت گرفته تا به نوعی برای افرادی که برای سفرهای خود تعجیل دارند خدماتی را مهیا کند، ‌خدماتی که البته بیش از آن‌که در خدمت مسافران باشد به گرانی سفرها منجر شده‌است.

شرکت اسنپ مدتی است که گزینه «عجله دارم» را به گزینه‌های خود اضافه کرده‌است. گزینه‌ای که برای مواقعی که مسافر عجله دارد و می‌خواهد شانس پذیرفته شدن درخواست سفرش بالاتر برود، استفاده می‌شود. اما همین گزینه بعضا باعث سوءاستفاده برخی راننده‌ها شده‌است.

برخی مشتریان اسنپ می‌گویند معمولا راننده‌ها آن‌قدر در قبول کردن تعلل می‌کنند که مسافر مجبور شود گزینه‌ عجله دارم را بزند تا رانندگان بتوانند از افزایش قیمت در نظر گرفته در این گزینه استفاده کنند.

مدیر توسعه‌ تجاری این شرکت می‌گوید: «برای توضیح این مساله باید بگویم که با کم شدن محدودیت‌های کرونا و بسیاری موارد دیگر، میزان درخواست سفرهای اسنپی افزایش یافته اما تعداد کاربران راننده متناسب با میزان درخواست‌ها رشد نکرده‌است. در چنین شرایطی تعداد بیشتری از درخواست‌های مردم پذیرفته نمی‌شود و آنها تصور می‌کنند باید گزینه عجله دارم را بزنند تا سفرشان قبول شود. در حالی‌که کاربر راننده اصلا متوجه نمی‌شود که شما در درخواست خود از گزینه‌ عجله دارم استفاده کرده‌اید، درنتیجه احتمال سو‌ءاستفاده از این گزینه توسط کاربران راننده بسیار کم است.»

برخی فعالان کسب‌و‌کارهای اینترنتی معتقدند برخلاف باور عمومی شرکت‌های بزرگ تاکسی‌های اینترنتی آن‌طور که باید هم، سودده نیستند چرا که هزینه‌های بالایی دارند. آنها معتقدند یکی از نشانه‌های این نکته هم اضافه‌شدن محصولی جدید به برندهایشان در طول مدت کوتاه است، راهکارهایی که به باور این کارشناسان اغلب با شکست رو‌به‌رو می‌شوند.

دلیل گرانی‌ های اخیر چیست؟

تورم چیز تازه‌ای نیست،‌ افزایش سالانه گرانی حمل‌و‌نقل‌عمومی هم اتفاقی معمول است ‌اما سوال این است که دلیل گرانی‌های اخیر در خدمات تاکسی‌های اینترنتی چیست؟ فرید شهابی، مدیر توسعه‌ تجاری اسنپ در پاسخ به این پرسش به جام‌جم می‌گوید: « در هفته‌های اخیر نرخ رشد درخواست از سوی مسافران از نرخ رشد رانندگان پیشی گرفته و این مهم‌ترین عامل افزایش قیمت‌ها در این مدت بوده است. هرچند به‌طور کلی قیمت تاکسی‌های اینترنتی با نسبت عرضه و تقاضا رابطه دارد اما این نکته را نباید فراموش کرد گاهی حتی با کمتر شدن درخواست‌ها نیز قیمت کاهش پیدا نمی‌کند. یعنی ممکن است در شرایطی درخواست‌ها کم شود و به همین دلیل تعداد کاربران راننده نیز به میزان بیشتری کاهش یابد و در نتیجه قیمت‌ها افزایش یابد. برعکس آن نیز می‌تواند اتفاق بیفتد؛ یعنی اگر درخواست‌ها زیاد شوند و کاربران راننده‌ نیز افزایش یابند، قیمت‌ها کاهش می‌یابد.» به اعتقاد او دلیل اصلی گرانی سرویس‌های اسنپ در افزایش‌نیافتن تعداد راننده‌ها نسبت به تقاضای سفر است.

سوال مهم‌تر نزد شهروندان اما این است که قرار بود با فعالیت شرکت‌هایی مانند اسنپ شرایط برای مردم تسهیل شود و آنها از خدماتی ارزان و مطمئن بهره بگیرند، در حالی که حالا به نظر می‌رسد این مهم به فراموشی سپرده شده‌است. گاهی به نفع شهروندان قیمت‌ها کاهش پیدا می‌کند و گاه به سود راننده‌ها قیمت‌ها افزایش می‌یابد.

سوال این است که این شرکت‌ها چه راهکاری برای برقراری تعادل در این چالش دارند. شهابی معتقد است اسنپ بر اساس سیستم محاسبه‌ قیمت خود تلاش کرده درخواست‌های بیشتری را به سفر تبدیل کند. ‌او می‌گوید: «در این میان طبیعی است اگر هزینه‌ سفر پایین باشد کاربر راننده‌ درخواست را قبول نمی‌کند و اگر هزینه بسیار بالا باشد مسافر درخواست خود را لغو می‌کند. بنابراین در تلاش هستیم با ساختار قیمت‌گذاری پویا هزینه‌های سفر را طوری برآورد کنیم که هم برای کاربر راننده هم برای کاربر مسافر به‌صرفه باشد.» ‌آن‌طور که مدیر توسعه‌ تجاری اسنپ می‌گوید این شرکت برای به صرفه شدن قیمت‌ها هم برای مسافران و هم راننده‌ها راه‌حل‌هایی دارد.

او عنوان می‌کند: « مثلا برای افزایش یا کاهش قیمت یک حدی تعیین می‌شود و اجازه نمی‌دهیم هزینه‌ سفر بیشتر از آن بالا یا پایین برود. کف و سقف قیمت‌ها در شهرها و روزهای سال متغیر است. قیمت‌ها از کف و سقف تعیین شده بیشتر یا کمتر نمی‌شود. اگر قیمت سفری بیش از این رقم افزایش پیدا کند عموما مربوط به افزایش زمان سفر (یکی از عوامل کلیدی قیمت پایه) است.»

تاکسی‌ های اینترنتی چند راننده دارند؟

شنیدن آمار از زبان مسؤولان این شرکت‌ها کار سختی است، برخی از این خودداری‌ها مربوط به مناسبات بازار است و برخی دیگر را مربوط به وجود رقابت در این بازار می‌دانند. با این حال از لابه‌لای گفت‌وگوهای موجود می‌توان به برخی از این آمار پی برد،‌به عنوان مثال این‌که امروز حدود 30 تا 35درصد حجم سفرهای درون شهری اختصاص به تاکسی‌ های اینترنتی دارد، یکی از این دسته آمارهاست. در رابطه با تعداد رانندگان این شرکت‌ها هم همواره سوالاتی وجود داشته به‌ویژه آن‌که ‌ ‌ افزایش نیافتن تعداد این رانند‌ها به عنوان یکی از دلایل افزایش قیمت سفرها عنوان شده‌است؛ لذا این تعداد می‌تواند در تحلیل چرایی افزایش قیمت‌ها مهم باشد.

به گواه آمار مندرج در وب‌سایت شرکت تپسی تعداد رانندگان ثبت‌نام شده تا دیروز در این شرکت به یک‌میلیون و 400هزار راننده می‌رسد. مدیرتوسعه‌ تجاری اسنپ نیز درباره ‌ تعداد کنونی راننده‌های این شرکت می‌گوید: «تاکنون بیش از دو میلیون و ۴۳۲هزار کاربر راننده در اسنپ ثبت‌نام کرده‌اند.»

مساله دیگری که باید در این بین به آن اشاره کرد افزایش تعداد رانندگان اسنپ و تپسی است؛ زیرا شرایط نامناسب اقتصادی سبب شده بسیاری شغل خود را از دست بدهند و از طریق فعالیت دراین سامانه‌ها امرار معاش کنند.

میثم اسماعیلی - جامعه / روزنامه جام جم