صفویه شروع مرثیه سرایی شاعران مینایی

 به گزارش جام جم آنلاین هرمزگان، سابقه مرثیه سرایی میناب به اواخر صفویه و  دورة  قاجار که نقطه  اوج آن است  و   حکومت پهلوی می رسد. 

در این مدت شاعران  بسیاری در این دیار کهن طبع زیبایی خود را در مرثیه سرایی مشکین نموده اند که از جمله این شاعران به منصف علیایی – پدر حسینعلی قضایی – می توان اشاره  کرد که  قدیمی ترین شاعری است که نوحه های پراکنده ای از وی بجا مانده است و وی را می توان پدر مرثیه سرایی در میناب دانست.


 هر چند اشعار زیادی از وی به جا نمانده است  ولی همین اشعار کم باقی مانده از استادی وی در شعر مرثیه حکایت دارد تا جایی که وی در رثای حضرت علی (ع) نوحه ای با  این مطلع دارد که  آن نوحه بسیار  زیباست :
در خرمن دین نبوی چون شرر آمد         تیغی بسر صاحب تیغ دو سر آمد  

اما بعد از منصف شاعرانی  باریک بین و لطیف دلی چون مسیحا و ملا محمد معروف ، طبع آزمایی کرده اند ، ملا حسین مسیحا در روستای تالار می زیسته و ملا محمد معروف هنوز در روستای محمودی بخش مرکزی میناب که همجوار نصیرائی است ؛ اقوامی دارد  که  به فامیل معروفی  زندگی می کنند و معروفترین آن ها حسن معروفی نقاش چیره دستی است. 


سهراب سعیدی از نویسندگان ومحققان هرمزگان شهرستان میناب  که ۵۰ کتاب را به نگارش در اورده است  در این ارتباط در گفتگو با خبرنگار جام جم  با بیان این که گویی این دو شاعر( مسیحا و منصف) علاوه بر نوحه ، اشعار تعزیه هم سروده اند  افزود:حتی قضایی که بعد از مسیحا پا بر عرصةگیتی می گذارد هرچند در مقدمةمسودةخود ، نقدی بر اشعار وی دارد ولی در جاهایی نیز عین اشعار وی را نقل می نماید و هنوز هم در بعضی از نسخه های تعزیه  اشعار مسیحا وجود دارد . 


سعیدی  در اینجا  با بیان مطلع یکی از نوحه ها مسیحا  که گفته است:
آه از آن سنگ که دندان پیامبر بشکست        در دندان نبی شافع محشر بشکست 


 وی اطهار کرد:بعد از مسیحا،  ملا معروف که شاعری خوش سلیقه و نکته سنج  و صاحب ذوق است  و شعرش علاوه بر این که بسیار دلنشین است روانسوز و جانگداز نیز  است  در کتاب رخش بی سوار حدود 15 نوحةاین شاعر جمع آوری شده که مطلع یکی از آن نوحه ها چنین است:
چون عندلیب اندر چمن من ناله از غم می کنم       یاد شه گل پیرهن ای جده هر دم می کنم  


وی گفت:اما  ستارة اول آسمان شعر و شاعری و مرثیه سرایی میناب حسینعلی قضایی علیایی مینابی است که  هم نوحه هایی بسیار زیبا و استادانه دارد و هم  تعزیه نامه ی  سوزناک و پر درد  وی سبب می شود مرثیه سرایی در میناب را  با تحولی بی نظیر روبه رو شود .

وی ادامه داد: از این شاعر مینابی سه مسوده به جا مانده که یکی در حسینیة روستای کریان و دو عدد دیگر در حسینیة نصیرائی نگهداری می شود .

وی با بیان این که قضائی هم در تعزیه سرایی و هم در نوحه سرایی در استان هرمزگان بدون رقیب است  ادامه داد:این استاد ، اشعار نوحه و تعزیه خود را با مهارت  خاص و شیوه ی مقبول و  پسندیده  سروده است و از اینرو اشعار تعزیه ی وی مورد پسند تمام مردم استان واقع شده و در تمام مجالس شبیه خوانی از اشعار  وی استفاده می شود و همین  سبب شهرت او شده است . 

محقق ونویسنده جوان هرمزگانی در ادامه گفتگوی خود با اشاره به این که قضائی در تعزیه سرایی جایگاه ویژه ای دارد  افزود:  جای شک نیست  که یکی از عوامل  موفقیت او  درس خوانده حوزه علمیه نجف اشرف بوده ودر آنجا به زبان عربی،احادیث و عبارات و اصطلاحات عربی آشنا می شود و از آن اصطلاحات و یا  از زبان عربی در اشعار خود استفاده می کند تا جایی که اشعار ملمع زیادی می سراید.

سهراب سعیدی  اضافه کرد: او با  وجود اینکه اشعار نوحه و تعزیه را  نیکو  سروده بعلت دور بودن از سلسله های قدرت و حکومت ، نتوانسته در تاریخ ادبیات ایران مشهور گردد  و امید می رود با انجام همایش هایی وی به جایگاه واقعی خود برسد  چراکه با توجه به مراثی سوزناک و نسخ مختلفی که از وی بجا مانده می تواند در  زمرة شاعران طراز اول در  وادی  مرثیه سرایی قرار گیرد .


وی در ادامه سخنان خود به قالب هایی که برای سرایش اشعار نوحه در میناب مورد استفاده بسیاری از شاعران قرار گرفته اشاره وافزود:این قالب ها بسیار  متنوع است و مرثیه سرایان میناب در قالب و بحرهای متفاوت طبع آزمایی کرده اند که بیشترین اشعار  مورد سرایش در قالب هایی چون : مثنوی ، قصیده ، مستزاد ، ترکیب بند ، بحر طویل ، ترجیع بند ، قطعه و در گاهی مواقع نیمایی است. 


وی گفت:قضائی  حتی قبل از نیما در دیالوگی که بین شمر و ابن سعد  رد و بدل می شود از قالب نیمایی استفاده کرده است مثل این دیالوگ که می گوید : یابن سعد  داری خبر / ز چه ؟/ ......


وی با بیان این که از ویژگی های مهم اشعار مرثیه در میناب  تنوع و گستردگی مضامین است افزود:
  نوحه ها با ویژگی های خود از حیث تقطیع و تلفیق اوزان گوناگون شعر فارسی ، با در بر داشتن سادگی لفظ و معنی بسیار  نزدیک به زبان محاوره و ملموس بودن است که در میان مردم با استقبال فراوان  همراه شد و این خود مسیری بسیار مهم در شکل گرفتن سبکی ادبی در شعر فارسی به نام مرثیه سرایی گشت .


وی با اشاره به این که   اوزان عروضی که در اشعار مرثیه  در میناب کاربرد داشته عمدتا فاعلاتن ، مفاعیلن ، فاعلاتن ، فعلن و مستفعلن است افزود:شاعران مرثیه سرای میناب در پایان همة قالب‌های شعری که به ان اشاره شد  تخلص و نام شعری و هنری خود را ذکر کردند ، ولی در شعر فارسی ایران این امر فقط در قالب غزل نمایانگر می‌شود.


وی با بیان این که  به نظر می‌رسد، شاعران از ذکر نام خود در پایان همه‌ی شعرهایشان چند هدف داشته‌اند اظهار کرد: اول این‌که معمولاً شاعران در پایان شعر خود از پیامبر و خاندان پاکش  درخواست دارند تا واسطه شوند و خداوند از گناه آن‌ها در گذرند تا در روز قیامت و جهان دیگر در بهشت با امامان محشور شوند. از این رو نام خود را  در پایان شعرها آورده‌اند تا به هنگام خواندن نوحه‌ها، نوحه خوانان، شاعر آن سروده‌ها را نیز از دعای خیر خود  فراموش ننمایند، دوم این‌که با نوشتن تخلص خود در پایان شعرها جدای از جلوگیری از سرقت ادبی نام خود را در یادها و یادگارها محفوظ بدارند و همین طور چون هیچ کدام از شاعران دیوان مستقلی نداشته‌اند و اشعار آن‌ها سینه به سینه و دست به دست می‌شده با نوشتن نام خود در پایان شعرها، اشعار خود را از دیگران جدا و متمایز می‌کردند.  


وی  در ادامه به شرح شیوه اجرای این اشعار در بین دوستداران اهل بیت  گفت:شیوه اجرای این اشعار در نوحه خوانی‌ها به این گونه است که ذاکرین در صدر مجلس روضه خوانی به دو یا چند گروه تقسیم می‌شوند و درمقابل هم می‌نشینند ،در این هنگام یک نفر نوحه‌ای را می‌خواند و بقیه‌ی ذاکرین در حال سینه زدن هستند و هر جایی که لازم باشد جواب نوحه را می‌خوانند؛ که گاهی جواب نوحه به صورت یک بیت است که یک مصراع را گروه اول و مصراع دیگر را گروه مقابل جواب می‌گویند. و گاهی نیز دوبیتی است که یک بیت را یک گروه و بیت دیگر را گروه مقابل همخوانی می‌کنند؛ البته بعضی از نوحه‌ها جواب سه مصراعی و تک مصراعی نیز دارند.


وی افزود: اما شاعران  مرثیه سرای مینابی که در وادی مرثیه سرایی طبع آزمایی کرد ه اند  به دو دسته تقسیم می شوند : 1- گروه اول مرثیه سرایانی که در یکی دو قرن پیش می زیسته اند و اینک دیگر در میان ما نیستند از جمله : عبداله منصف علیایی،حسین مسیحا،ملا محمد معروف،حسینعلی قضائی،محمد شفیع رنجبر(وارث  لازم )،عبداله واضح،قنبر،مولا داد مستمع نوری،جاریه قضایی، ناصر محزون، مخلص محزون،راغب محزون،ذاکر،عجیبا،مشتاق ثانی،و
 گروه دوم ،شاعران مرثیه سرایی که سنت نوحه گری را همچنان ادامه می دهند و هم اینک معاصر با ما هستند از جمله مرحومان سال های اخیر: حسن چملی نخل کار ، ملا محمد قضائی ( اخلاص ) و مرحوم  میرزا عباس مهدی حسینی و آقایان   عبدالرسول وکیل زاده ،ناصر سلیمانی،غلاحسین حسینی قضائی ( واعظ)، محمود رحیمی شهواری، ، ملا محمد زاهدی دهویی، میرزا حسین نساجی،  محمد صادق نساجی  می باشند.