جدید بودن این مفهوم باعث شده که افراد مختلف نظرات متنوعی در مورد این پول‌های دیجیتال داشته باشند. برخی از افراد استخراج و معاملات این رمزارزها را شبهناک می‌دانند و برخی دیگر استدلال می‌کنند که استفاده از آن‌ها مشکلی ندارد. در ادامه نگاهی به نظرات فقهی در مورد رمزارزها می‌اندازیم تا ببینیم که واقعا آیا استفاده از رمزارزها اشکال دارد یا خیر.
بسیاری از تفاوت نگاه‌ها به این مسئله از ندانستن تعریف مشخص و برداشت‌های اشتباه از مفهوم استخراج رمزارزها ایجاد می‌شود. بنابراین پیش از هر چیزی باید نگاهی به مفهوم استخراج رمزارزها انداخت. استخراج به فعالیتی گفته می‌شود که یک شخص به شبکه یک رمزارز متصل می‌شود و با استفاده از توان پردازشی کامپیوتر خود سعی می‌کند مسائلی را سریع‌تر از دیگران محاسبه کند و تراکنش‌ها را داخل شبکه ثبت کند. در صورتی که استخراج کننده نتواند به اندازه کافی سریع باشد، دستمزدی دریافت نمی‌کند و در صورتی که بتواند موفق شود، رمزارز جدیدی تولید و به این شخص به عنوان دستمزد داده می‌شود. این رمزارز در داخل شبکه اعتبار دارد و در همان شبکه مورد استفاده قرار می‌گیرد. همچنین این استخراج کنندگان از امنیت شبکه نیز محافظت می‌کنند.
نگاه فقهی به استخراج این رمزارزها به کاربردهای اشخاص از این نوع پول‌های جدید بستگی دارد. در برخی موارد ممکن است که استفاده از این رمزارزها مشکل داشته باشد و در برخی موارد خیر. حال نگاهی به انواع این موارد خواهیم انداخت.
از آن جایی که استخراج‌کنندگان رمزارز پیش از استخراج مالکیتی نسبت به رمزارزهای موجود در شبکه ندارند، ممنوعیت‌های فقهی در زمینه مالکیت شامل این مسئله نمی‌شود. اساساً تا پیش از استخراج ارزی وجود ندارد و در طی فرآیند استخراج نوعی دارایی ایجاد می‌شود. به همین دلیل مالکیت این رمزارزها به عنوان نوعی پاداش کار در اختیار استخراج کنندگان قرار می‌گیرد. در چنین حالتی عملا استخراج رمزارزها هیچ مشکل فقهی ندارد.
برخی از مخالفان استخراج رمزارزها به اشتباه استخراج را معادل کشف گنج می‌دانند و دستورات فقهی را برای این نوع فعالیت به کار می‌برند. این تصور اشتباه است چون استخراج نوعی پاداش در ازای فعالیت است که در خارج از زمین اجرا می‌شود.
از طرفی استخراج‌کنندگان به صورت داوطلبانه در این فعالیت شرکت می‌کنند و در هر زمانی که بخواهند می‌توانند از این فعالیت خارج شوند. همچنین مقدار پاداش نیز توافقی است. پس استخراج رمزارزها از این نظر نیز مشکلی ندارد و دستورات مربوط به اجاره را نمی‌توان برای این مورد به کار برد.
بسیاری از افراد تصور می‌کنند که استخراج نوعی قمار یا رقابت است. این تصورات با مفهوم استخراج همخوانی ندارد. در عین حال، دستمزد استخراج کنندگان نیز به جای ثروت مالکان، توسط شبکه پرداخت می‌شود. به بیان بهتر در ازای این فعالیت ثروت کسی کم نمی‌شود و دستورات فقهی مربوط به قمار را نمی‌توان در مورد استخراج به کار برد.
دارندگان رمزارزها می‌توانند با معاملات رمزارزها کسب درآمد کنند. از آن جایی که معاملات رمزارزها مفهوم جدیدی نیست و در سایر بازارهای مالی نیز وجود دارد، می‌توان به این معاملات شبیه به معاملات بورس نگاه کرد. به همین ترتیب، همان شکل از معاملات که در بازارهای مالی دیگر از نظر فقها نادرست یا درست است را می‌توان در این بازار نیز تعمیم داد. به طور کلی می‌توان از چهار منظر به معاملات رمزارزها نگاه کرد که شامل بحث مالیات، ربا، ضرر مالی و مشکلاتی است که ممکن است استفاده از رمرارزها برای جامعه و نظام حاکم ایجاد کند. در ادامه نگاهی به این موارد خواهیم انداخت.
رمزارزها کمیاب و قابل دستیابی هستند و منفعت و ارزش شخصی دارند. با این حال، نمی‌توان آن را با مفهوم اسلامی مال یکی دانست. از طرفی نظر شخصی افراد برای فقه در مورد مال بودن رمزارزها ملاک است. از آن جایی که قیمت رمزارزها بر اساس عرضه و تقاضای افراد علاقمند به این بازار تعیین می‌شود می‌توان نظر جامع در مورد سهام بورس را نیز در مورد رمزارزها پذیرفت.
همانطور که می‌دانید ربا از نظر اسلام به هر شکلی حرام است. با این حال، اگر بخواهیم نگاهی دقیق‌تر به این مسئله بیاندازیم باید بگوییم که خرید و فروش رمزارزها ذاتا به دلیل همجنس نبودن پول و رمزارزها ربا محسوب نمی‌شود. با این حال، هر شخصی می‌تواند از رمزارزها برای ربا استفاده کند. مورد دوم از نظر فقهی کاملا حرام است. مشارکت در نگهداری و خریدفروش هر پروژه رمزارزی که سعی کند چنین مفهومی را پیاده سازی کند نیز حرام محسوب می‌شود.
بسیاری از افراد استدلال می‌کنند که رمزارزها به افراد ضرر مالی وارد می‌کنند پس استفاده از آن‌ها حرام است. به طور کلی می‌توان گفت که هر بازاری که در آن دارایی‌ها با عرضه و تقاضا تعریف شوند، دارای ریسک هستند. از طرفی خریداران این رمزارزها نیز متوجه این هستند که قیمت‌ها می‌تواند نوسان کند. به همین دلیل نمی‌توان این استدلال را پذیرفت که رمزارزها نوسانات قیمت از نظر فقهی مشکل دارند چرا که هر دارایی دیگری مانند خانه و زمین، سهام بورس و هر کالای دیگری می‌تواند دچار افت قیمت بشود.
گاها افرادی که مخالف استفاده از رمزارزها هستند استدلال می‌کنند که استفاده از رمزارزها باعث ضربه زدن به پول رایج نظام حاکم اسلامی، تضعیف عدالت اجتماعی و ترویج فعالیت‌های غیرقانونی مانند پولشویی می‌شود. به طور کلی این مسئله به کاربرد استفاده از رمزارزها برمی‌گردد. همانطور که شکل استفاده از هر کالایی می‌تواند مضر یا مفید باشد، شکل استفاده از رمزارزها نیز مهم است. طبیعتا از نظر فقیهان شیعه اگر از رمزارزها برای چنین نیت‌هایی استفاده شود، استفاده از آن‌ها حرام است ولی اگر افراد چنین نیت و استفاده‌ای از رمزارزها نداشته باشند مشکلی وجود ندارد. نظام‌های حاکم نیز می‌توانند برای مصارف خود رمزارز ملی تولید کنند و با کمک راه‌هایی نظیر «شناخت هویت مشتری» و «شناخت تراکنش» این شبهات را از بین ببرند. وجود چنین ویژگی‌هایی نشان می‌دهد که رمزارزها از نظر تئوری با جامعه اسلامی ضدیت ندارند.
رمزارزها پدیده‌هایی نوظهوری هستند که مانند همه تکنولوژی‌های جدید در ابتدا موافقان و مخالفانی دارند. در این یادداشت تلاش شد نگاهی به جنبه‌های مختلف این مسئله داشته باشیم و دیدیم که استفاده از این رمزارزها در چه زمینه‌هایی مشکل دارد و در چه زمینه‌هایی منعی ندارد. شناخت هر چه بیشتر رمزارزها می‌تواند به تصمیم‌گیری‌های شما در مورد شکل استفاده از آن‌ها کمک کند.
عارف چراغی
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد
محمد نصرتی در گفتوگو با جام‌جم مطرح کرد؛
