در سال‌های گذشته اقتصاد ایران در حال تغییر ماهیت بوده و از شکل سنتی و منبع محوری به سمت دانش بنیانی حرکت کرده است و به همین دلیل شاهد شکل‌گیری کسب‌‌و‌کارهایی مبتنی بر فناوری بوده‌ایم.
در این گزارش وضعیت شرکت های دانش بنیان ایرانی را در اقتصاد کشور بررسی می‌کنیم.
اقتصاد دانش بنیان به این موضوع می‌پردازد که چطور آموزش و دانش یعنی «سرمایه انسانی» می‌تواند به‌عنوان یک دارایی مولد یا محصول تجاری برای فروش و صادرات و کسب سود برای افراد، مشاغل و اقتصاد عمل کند.
این مولفه از اقتصاد به جای منابع طبیعی یا کمک‌های فیزیکی تا حد زیادی بر قابلیت‌های فکری متکی است. در اقتصاد دانش بنیان، محصولات و خدماتی که مبتنی بر تخصص فکری هستند، زمینه‌های فنی و علمی را پیش می‌برند و سبب نوآوری در کل اقتصاد یک کشور می‌شوند.
سال1389 قانون حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان تصویب و پشتیبانی خوبی از این شرکت‌ها انجام شد. در این مسیر معاونت علمیوفناوری ریاست‌جمهوری به‌عنوان متولی این امر شناخته شد که البته تا سال1392 به تعویق افتاد.
درحالحاضر بیش از 6000 شرکت دانش‌بنیان در کشور تحت‌حمایت این معاونت قرار دارد. از این میزان حدود ۴۵۰۰ شرکت تولیدی بوده و سایر شرکت‌های دانش‌بنیان عموما خدماتی هستند.
اغلب شرکت‌های دانش‌بنیان در ایران در حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات، نرم‌افزارهای کامپیوتری، ماشین‌آلات و تجهیزات پیشرفته و برق و الکترونیک، فوتونیک، مخابرات و سیستم‌های خودکار مشغول فعالیت هستند.
صادرات دانش بنیان ها
بدیهی است یکی از ملزومات بقا و رشد کشورهای در حال توسعه حضور مداوم در عرصه بین‌المللی و حرکت همگام با تحولات است.
رشد و توسعه فناوری نیز همواره به‌عنوان یکی از عوامل بنیادی این تحولات بر شمرده می‌شود؛ چرا که صادرات محصولات فناوری‌محور علاوه بر این‌که نمایانگر توانمندی یک کشور در این حوزه هستند، ضامن حضور قدرتمند سیاسی و اقتصادی آن نیز خواهند بود.
صادرات دانش بنیان نیازمند یک برنامه‌ریزی و استراتژی حساب شده است اما متاسفانه شرکت‌های دانش‌بنیان به دلیل محدودیت‌های موجود نمی‌توانند منابع مورد نیاز برای فعالیت‌های صادراتی خود را به‌طور کامل تأمین کنند؛ چراکه این شرکت‌ها با توجه به نقش تأثیرگذاری که در رشد و توسعه تکنولوژیک کشورها دارند باید متمرکز بر توسعه کسبوکار داخلی‌شان باشند.
با این حال و بنا بر آخرین آمار اعلام‌شده از سوی مسوولان ذی‌ربط، بیش از 300شرکت دانش‌بنیان در حوزه صادرات فعالیت دارند. کشورهای روسیه، ترکیه، هند، چین و عراق ازجمله کشورهای هدف این صادرات‌ها
هستند.
علاوه بر این در بیش از ۱۸کشور، کارگزار صادراتی با هدف توسعه صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان راه‌اندازی‌شده که هدف آنها، تحقیقات بازار، ثبت محصول، اخذ استاندارد، گرفتن شریک تجاری، ارائه تسهیلات برای حضور در نمایشگاه‌های خارج از کشور است.
همچنین رایزنان فناوری، شرکت‌های مدیریت صادرات و کارگزاران تجاری برون‌مرزی، سه بازوی اجرایی و تسهیل‌کننده صادرات شرکت‌های دانش‌بنیان به‌شمار می‌آیند.
بدیهی است صادرات محصولات دانش‌بنیان به‌دلیل نقش و تاثیرگذاری بر ایجاد ارزش‌افزوده و ارزآوری، برای اقتصاد ملی کشورهای در حال توسعه بسیار با‌اهمیت هستند ضمن این‌که نتایج این فعالیت‌های دانش‌محور به دیگر بخش‌های اقتصادی و صنعتی نیز منتقل می‌شود که این امر افزایش بهره‌وری و گسترش کسب وکار را به دنبال خواهد داشت.
کارشناسان بر این باورند آینده تحولات اقتصادی در گرو توسعه فعالیت‌های دانش‌محور، ایجاد نوآوری در محصولات و گسترش و نفوذ آن در تمام عرصه‌های تولیدی و صادراتی خواهد بود.
سهم دانش بنیان ها از اقتصاد ایران
درحالحاضر سهم شرکت‌های دانش‌بنیان از اقتصاد کشور رقمی بیش از ۹۰۰هزار میلیارد است که از سال۹۸ تا امروز رشدی بیش از ۴۵۰درصدی را تجربه کرده است.
از سوی دیگر، سهم اقتصاد دانش‌بنیان از تولید ناخالص ملی بر‌اساس آخرین آمار منتشرشده تا بهمن1400 نزدیک به ۴درصد رسیده اما این‌طور که گفته می‌شود معاونت علمیوفناوری ریاست‌جمهوری به دنبال سهم ۵درصدی در سال‌جاری است.
در بازار سرمایه کشور هم نزدیک به ۴۰شرکت دانش‌بنیان وجود دارد که ارزش آنها بیش از ۳۰۰هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود. این شرکت‌ها حدود 4درصد از ارزش کل بازار سرمایه را تشکیل می‌دهند.
شرکت‌های دانش‌بنیان هم از زمان ورود به بازار بورس ارتقای ارزش چندبرابری و نجومی داشته‌اند که همین تفاوت ماهیتی در شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌هاست که باعث رشد نجومی آنها در بازار بورس شده است.
نمونه واقعی یک اقتصاد دانش بنیان
از دانشگاه‌ها گرفته تا شرکت‌هایی که درگیر تحقیق و توسعه(R&D) هستند و برنامه‌نویسانی که نرم‌افزارها را برای داده‌ها توسعه می‌دهند و کارکنان شبکه بهداشت‌ودرمان که از داده‌های دیجیتال برای بهبود درمان‌ها استفاده می‌کنند، همه اجزای یک اقتصاد دانش هستند.
این کارگزاران اقتصادی، دانش و خدمات خود را به کارگران در زمینه‌های سنتی‌تر منتقل می‌کنند، به‌طور مثال کشاورزانی که از برنامه‌های نرم‌افزاری و راه‌حل‌های دیجیتال برای مدیریت بهتر محصولات کشاورزی خود استفاده می‌کنند یا روش‌های مراقبت پزشکی مبتنی بر فناوری پیشرفته مانند جراحی‌های دستیار ربات یا ارائه کمک‌های آموزشی دیجیتال و دوره‌های آنلاین برای دانش‌آموزان، همه افرادی هستند که تحت‌تاثیر همین رشد فناورانه، کسبوکار یا نحوه فعالیت خود را ارتقا داده‌اند.
وضعیت قرمز کشاورزی
بخش کشاورزی در ایران ازجمله بخش‌هایی است که در حوزه دانش‌بنیان توسعه کمی پیدا کرده و همین امر سبب‌شده واردات محصولات کشاورزی و موادغذایی به کشورمان هرسال روند صعودی داشته باشد.
تعداد انگشت‌شمار شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه کشاورزی باعث‌شده این حوزه بیشترین میزان واردات و همچنین بیشترین میزان تأثیرگذاری از تحریم‌ها را داشته باشد، به همین دلیل کشورمان سالانه هزینه‌های سنگینی را در این حوزه به دوش می‌کشد و همین مساله سبب‌شده رهبر معظم انقلاب هم از مسوولان بخواهند تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان در حوزه کشاورزی افزایش پیدا کند تا کشورمان در زمینه تأمین امنیت غذایی خودکفا شود.
عباس ملک حسینی - ایده‌پرداز در زمینه تجارت الکترونیک / ضمیمه کلیک روزنامه جام جم
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگوی «جام‌جم» با نماینده ولیفقیه در بنیاد شهید و امور ایثارگران عنوان شد
