فراموشی در کمین موسیقی نواحی

این آلبوم، تکنیک‌ها و سنت‌های موسیقی شرق خراسان و تربت‌جام در سرنا‌نوازی را ارائه می‌کند که صدها سال و چه‌بسا هزار سال قدمت دارند و حالا در قالب آلبوم منتشر شده‌اند.

در کنار برگزاری جشنواره‌‌های موسیقی نواحی، جوان و فجر که برای حفظ موسیقی بومی این سرزمین قدم‌هایی برمی‌دارند، پروژه‌هایی مانند دم‌ساز و آلبوم‌هایی مانند هتن می‌توانند به مانایی موسیقی نواحی ایران کمک کنند هرچند که شاید امروز این نوع موسیقی خریدار چندانی نداشته باشد و به اندازه‌ای که باید، مورد توجه قرار نگیرد.

علی ثابت‌ نیا قصد دارد بعد از هتن و چند آلبوم دیگر از موسیقی خراسان و بوشهر سراغ جوان‌ترها برود و استاد محمد رحم‌دلخواه بعد از یک دوره بیماری، دوباره سرپا شده اما بعید است مثل گذشته شاگردانی داشته باشد و تکنیک‌های سرنانوازی را به آنها آموزش دهد. اینهاست که هتن را به یک اتفاق قابل‌اعتنا بدل می‌کند.

استاد محمد رحم‌دلخواه ازجمله هنرمندان برگزیده موسیقی تربت‌جام است که نوازندگی ساز سرنا را از ۱۱سالگی نزد استاد رسول نظری، از نوازندگان چیره‌دست موسیقی شرق خراسان شروع کرد. او را می‌توان آخرین بازمانده نسل نوازندگان قدیم سرنا در این خطه نام برد که طی نیم‌قرن گذشته علاوه‌بر اجراهای متعدد در گوشه و کنار ایران و انتشار دو آلبوم «نغمه» و «چوب‌بازی» در کشورهای چین، ژاپن، امارات‌متحده‌عربی، عمان، استرالیا و روسیه نیز اجراهایی داشته است.

استاد رحم‌دلخواه درباره انتشار این آلبوم به جام‌جم می‌گوید: موسیقی مقامی خراسان، قطعاتی دارد که مربوط به ۷۰۰ تا هزار سال قبل است. این قطعات سینه‌به‌سینه منتقل شده تا به امروز رسیده است. در گذشته‌های دور استاد قربان بوده که به استاد اسماعیل آموزش داده، استاد اسماعیل این موسیقی را به استاد رسول آموزش داده و من شاگرد استاد رسول بوده‌ام.

او تعریف می‌کند: من ۱۰ یا ۱۱ساله بودم که به این موسیقی علاقه‌مند شدم. شب‌ها می‌رفتم و پای ساز استاد رسول می‌نشستم و از ایشان می‌آموختم. حالا جوان‌هایی داریم که کار می‌کنند و امیدواریم به همت آنها این موسیقی زنده بماند. هدف و دغدغه ما این بود که این موسیقی، مثلا هتن را سالم نگاه دارند و به آن مرض وارد نکنند.

استاد رحم‌دلخواه درباره اهمیت و ماندگاری موسیقی مقامی می‌گوید: در یک جشنواره موسیقی در مسکو، شاهد بودم که چطور قطعات موسیقایی یک استاد قدیمی را این‌طرف و آن‌طرف گردآوری کردند و به اجرا گذاشتند. به نظرم اگر از این قطعات و آلبوم‌ها درست نگهداری شود، تا هزار سال هم می‌ماند.

این استاد سرنانوازی درباره اهمیت انتشار تکنیک‌ها و سنت‌های سرنا‌نوازی در قالب آلبوم توضیح می‌دهد: من شاگرد داشتم و برای سال‌های زیادی موسیقی مقامی را به نسل‌های بعدی آموزش می‌دادم اما نزدیک به سه سال در خانه افتادم و شاگردانم پراکنده شدند. حالا دو ماه می‌شود که دوباره سرپا شده‌ام ولی بعید می‌دانم بتوانم آلبوم دیگری ارائه بدهم. آلبوم هتن را هم به‌سختی و در دوران بیماری آماده کردیم چون نمی‌خواستم روی آقای ثابت‌نیای عزیز را زمین بیندازم. ایشان به دل من عزیز بود که این آلبوم را برای ایشان آماده کردم. به گفته این هنرمند، آلبوم هتن بخشی از تکنیک‌ها را ثبت کرده است.

استاد رحم‌دلخواه می‌گوید: از نوازندگی من اجراهای زیادی وجود دارد؛‌ در وزارت ارشاد هست، در ارگان‌های مختلف و در خانه‌ها وجود دارد. در جشنواره‌ها و برنامه‌های فرهنگی مانند هفته وحدت، در ایران و خارج از ایران اجرا کرده بودم که همه وجود دارند و امیدوارم مورد استفاده نسل‌های جوان قرار بگیرد.

استاد رحم‌دلخواه درباره اجراهای خارجی و استقبال مخاطبان خارجی می‌گوید: خارجی‌ها به موسیقی نواحی ایران علاقه دارند اما کاری ندارم مخاطب خارجی بهتر استقبال کرده یا داخلی، وطن خودم مهم است و علاقه مردم ایران به هنرمندان خودمان اهمیت بیشتری دارد.

تقویت انگیزه جوان‌ترها

علی ثابت‌نیا، تهیه‌کننده آلبوم هتن در گفت‌وگو با جام‌جم بر این نکته تاکید می‌کند که دم‌ساز یک پروژه موسیقیایی است و آلبوم‌های دیگری از این پروژه تا فصل تابستان وارد بازار موسیقی خواهد شد ازجمله یک آلبوم موسیقی ساز دوتار خراسان و یک آلبوم از سازهای بادی موسیقی بوشهر که هر دو معطل دریافت مجوز مانده‌اند.

این تهیه‌کننده درباره انتشار آلبوم‌های دم‌ساز به جام‌جم گفت: بعد از بررسی وضعیت موسیقی نواحی که به‌شدت افت کرده، به این نتیجه رسیدم که برای استخراج استودیویی و باکیفیت آواها و نواها و نغمه‌ها و مقام‌ها و برای ثبت و ماندگاری باید قدمی برداشت که هم به کار نسل کنونی بیاید و هم برای نسل آینده بماند.

ثابت‌نیا درباره برگشت سرمایه و استقبال از این قطعات اظهار تاسف کرد و گفت: بدون تردید نباید توقع برگشت سرمایه داشت. براساس آماری که بعد از یک هفته از ارائه این آلبوم دریافت کرده‌ام، تعداد کمی از مخاطبان به این آلبوم توجه نشان داده‌اند. چون برای هنرمندان موسیقی نواحی تبلیغات زیادی صورت نگرفته. سلیقه جامعه به‌شدت تغییر کرده و من به‌عنوان تهیه‌کننده توقعی برای بازگشت سرمایه ندارم.قرار است ثابت‌نیا برای ضبط آلبوم‌های بعدی این پروژه سراغ جوان‌ها و حتی نوجوانان برود.

او دراین‌باره توضیح داد: شاید تصور شود موسیقی نواحی ایران در حال احتضار است اما این‌طور نیست. در موسیقی جوان شاهد رویش‌هایی در میان جوانان علاقه‌مند به موسیقی هستیم؛ کسانی که ضمن حفظ اصالت‌ها به تکنیک‌های بیشتری دست پیدا کرده‌اند.

آذر مهاجر - فرهنگ و هنر روزنامه جام جم