دود از بی‌قانونی بلند می‌شود

ما درباره کسانی حرف می‌زنیم که نه از سرطان واهمه دارند،‌ نه از سکته و نه از پوکی استخوان و ناتوانی‌های بعدی. ما از افرادی می‌گوییم که ترس از دود برایشان خنده‌آور است و حاضرند برای رسیدن به این دود، که سبک زندگی آنها را شکل می‌دهد، هر کاری بکنند و هر پولی خرج کنند.

کد خبر: ۱۳۶۵۷۰۲

ما درباره عاشقان سیگار و قلیان حرف می‌زنیم،؛ کسانی که با روشی که برای زندگی‌شان انتخاب کرده‌اند، عامل بقای یک تجارت بزرگ جهانی شده‌اند و در حالی که کام‌های عمیق می‌گیرند،‌ ندانسته آب به آسیاب این صنعت دود آلود می‌ریزند.

شیفتگان دخانیات، روزبه‌روز درحال تکثیرند و جمعیت‌شان به طرزی فزاینده‌ رو به رشد است و این یک معضل جهانی است.

در مورد کشور ما نیز این رشد عجیب و غریب است و چنان با سرعت و دستپاچه پیش می‌رود، که بیش از نیمی از زنان و مردان بالای ۱۸ سال کشور را درگیر کرده تا آنجا که زندگی برای این گروه، بدون دخانیات یک چیزی کم دارد.

تلخ ولی واقعی است وقتی بهزاد ولی‌ زاده، مسؤول دبیرخانه کشوری کنترل دخانیات از افزایش ۵۷ درصدی مصرف قلیان در افراد بالای ۱۸ سال کشور خبر می‌دهد. قضیه هولناک هم می‌شود وقتی او ۴.۴درصد زنان و ۲۵.۸درصد مردان ۱۸ سال به بالای کشور را مصرف کننده دخانیات و ۳.۵درصد زنان و ۵.۵درصد مردان را مصرف‌کنندگان همیشگی و روزانه قلیان معرفی می‌کند.

این عددها حتی می‌تواند بزرگ‌تر از این حرف‌ها باشد؛ چون چه کسی تا به حال تک تک مصرف‌کننده‌ها را رصد‌کرده و مطمئن شده هیچ دوستدار سیگار و قلیانی از قلم نیفتاده‌است. پس ما درباره یک جامعه میلیونی حرف می‌زنیم؛ یک شاخه ایرانی از یک درخت تناورجهانی که خواسته یا ناخواسته یک سبک خاص از زندگی را خلق کرده و توسعه داده‌اند.

غصه قلیان

وقتی پای قلیان وسط می‌آید از هیچ آمار دقیقی نمی‌توان حرف زد. هیچ‌کس نمی‌داند چه تعداد مصرف‌کننده در خلوت خانه‌های خود،‌ در گوشه و کنار پارک‌ها، در ساحل دریاها یا حتی در سفره‌خانه‌ها و رستوران‌های کوچک و بزرگ چند بار در روز قلیان چاق می‌کنند و هر‌بار چه میزان توتون و تنباکو را دود کرده و راهی دستگاه تنفسی خود می‌کنند.

با این حال با قاطعیت می‌توانیم درباره چند آمار حرف بزنیم که منبع انتشار آنها مسؤول دبیرخانه کشوری کنترل دخانیات در وزارت بهداشت است.

بهزاد ولی‌زاده می‌گوید بین سال‌های ۹۰-۱۳۸۸ یعنی فقط درعرض دو سال ۴۰ درصد مصرف قلیان در گروه سنی بالای ۱۵ سال در کشورمان افزایش یافت و این روند تا آنجا ادامه پیدا کرد که اکنون با افزایش ۵۷درصدی مصرف قلیان در زنان و مردان بالای ۱۸ سال کشور مواجه‌ایم. سرانه مصرف تنباکوی ایرانی‌ها تقریبا مبهم است و برخلاف اعداد مربوط به سرانه‌های سیگار، زیاد درباره‌اش حرف زده نمی‌شود ولی آماری از سال ۹۸ در دست است که هموطنان ما در این سال بیش از ۱۰هزار تن تنباکوی قلیان مصرف کرده‌اند.

پس عجیب نیست اگر از زبان بهزاد ولی‌زاده می‌شنویم اکنون درحالی که باید محصولات کشاورزی اساسی از جمله گندم و جو در کشور کشت شود، بخشی از زمین‌های کشاورزی، زیر کشت توتون است.

یک عادی‌سازی هدفمند

مردها در قاب تصویر، هرگاه عصبانی می‌شوند و کم‌می‌آورند سیگاری می‌گیرانند، وقتی حس سرخوشی پیدا می‌کنند فندکی زیر سیگاری می‌گیرند و چند پک عمیق می‌زنند،‌ مشغول تفریح که می‌شوند همین کار را می‌کنند،‌ بازجوها و شکنجه‌گرها هیچ وقت بی‌سیگار دیده نمی‌شوند.

وقتی افراد متمرکز می‌شوند و مثلا می‌خواهند کتابی را با دقت بخوانند، باز هم سیگار می‌کشند و این‌چنین می‌شود که سیگار به همراه همیشگی تصاویر در رسانه‌های رسمی همچون سینمای کشورمان تبدیل می‌شود.

به دلیل برخی قیود و محدودیت‌ها اما فعلا سیگار یا قلیان به دست زنان داده نشده‌است مگر در مواردی که زنان در قاب خوش آب و رنگ تصویر مشغول بازسازی تاریخ هستند؛ مخصوصا تاریخ عهد قاجار. از رسانه‌های رسمی که فاصله می‌گیریم اما در فضای مجازی، نمایش مصرف دخانیات به غایت جدی است. در این فضا دیگر فقط بحث مصرف مطرح نیست، بلکه این چگونه مصرف‌کردن است که به رقابت گذاشته شده‌است.

دختری جوان، سیگاری آتش می‌زند و با یک کام، سیگار را تا نیمه خاکستر می‌کند،‌ دختر کم سن و سال دیگری قلیان به دست، دود را با ولع به ریه‌ها می‌کشد و آن دود را حلقه حلقه از دهان بیرون می‌دهد و پسری که کنارش نشسته، دود قلیان خودش را مثل آبشاری سهمگین از سوراخ‌های بینی بیرون می‌دهد.

این نمایش برای خیلی از بینندگان در این فضا جذاب است و از آن تقلید می‌کنند و به تدریج خودشان به یکی از این همین مروجان دخانیات تبدیل می‌شوند.

چه باید بکنیم؟

دیروز که گشتی در اینترنت و شبکه‌های مجازی زدیم و دیدیم همچنان انواع و اقسام محصولات دخانی با تصاویرخوش آب و رنگ فروخته می‌شود و حتی تنباکوهای جورواجور تا در منزل و محل کار تحویل داده می‌شود، دریافتیم در همچنان در حال چرخیدن بر پاشنه سابق است.

وقتی هم که از دکترغلامرضا حیدری، رئیس مرکزتحقیقات کنترل دخانیات دانشگاه شهیدبهشتی درباره این که چرا مصرف قلیان درمیان زنان و مردان بالای ۱۸ سال ۵۷ درصد رشد کرده‌است، توضیح داد تا وقتی قانون اجرا نشود و دخانیات به وفور در همه‌جا جولان دهد، وضع همین‌طور خواهد بود. او به جام‌جم توضیح داد:«وقتی برنامه‌های پیشگیری از مصرف دخانیات اجرا نمی‌شود، حتما باید منتظر افزایش گرایش نوجوان‌ها و جوان‌های بیشتری به این سمت باشیم. همچنین وقتی جرائمی که در قانون جامع کنترل دخانیات در نظرگرفته شده به درستی اعمال نمی‌شود، شرایط برای مصرف تفریحی در ابتدا سپس برای مصرف روزانه و دائمی دخانیات مهیا می‌شود و مقدار مصرف کشوری نیز با جهش‌های چشمگیر افزایش می‌یابد. »

آشفته بازار مجوز سرو قلیان

قلیان اینجا، قلیان آنجا، قلیان همه جا؛ این وضعیت امروز ماست که از سال‌ها قبل شکل گرفته و اکنون به نقطه‌ای رسید که غیرقابل مهار به نظر می‌رسد. قلیان را تقریبا درهمه جا می‌توان پیدا کرد. علاوه بر مغازه‌هایی که قلیان و ملحقاتش را می‌فروشند و اغلب در هر محله‌ای یافت می‌شوند،‌ سرو قلیان با شیوه‌های مختلف( از ساده تا لاکچری) نیز در همه جا در دسترس است. آیا این همه قلیان‌سرا و رستوران و سفره‌خانه که دود را به مردم می‌فروشند، مجوز دارند و قانونی کار می‌کنند؟

دکتر غلامرضا حیدری، رئیس مرکز تحقیقات کنترل دخانیات دانشگاه شهید بهشتی به این سوال جام‌جم پاسخ منفی می‌دهد و می‌گوید: براساس قانون فقط چایخانه‌ها مجاز به سرو قلیان هستند که این قانون نیز مربوط به قبل از انقلاب است. به‌جز این، هیچ مکانی حق سرو قلیان ندارد، در حالی که می‌بینیم انواع رستوران‌ها، سفره‌خانه‌ها و حتی برخی کافی‌شاپ‌ها، قلیان را در منوی خود قرار داده‌اند.

به گفته او، در مورد قلیان‌سراها و صدور مجوز برای سرو قلیان، اساسا یک شرایط نامشخص و غیرعادی حاکم است چون نظارت‌ها و بازرسی‌ها تا وقتی موردی پیش نیاید، انجام نمی‌شود.

بازرسان بهداشت محیط که زیر نظر دانشگاه‌های علوم پزشکی هر استان کار می‌کنند، ناظرانی هستند که به گفته حیدری باید در این حوزه ورود کنند.