نمایشی برای ارج‌نهادن به جایگاه زنان

نمایشی با محوریت بانوان که در خلاصه داستانش آمده است: «جهان بانو، جهان بانوان است، بانوان آسمانی، از ازل تا حال. جهان بانو داستانی ا‌ست نه تنها برای زنان، که درباره زنان برای شناخت ایشان...». در ادامه گفت‌وگوی جام‌جم با علی اسماعیلی، تهیه‌کننده این نمایش را می‌خوانید.

اجرای نمایش‌های میدانی در دهه ۸۰ با بهزاد بهزادپور و لشکر ۲۷ رسول‌ا... در شرق تهران آغاز شد و بعد‌ها گسترش یافت. شما از چه زمان تصمیم به تولید و اجرای نمایش‌های میدانی گرفتید؟

از سال ۸۴ ژانر جدیدی در حوزه نمایشی توسط دو استاد بزرگوار بهزاد بهزادپور به عنوان کارگردان و احسان محمدحسنی به عنوان تهیه‌کننده خلق شد که نمود آن را در نمایش میدانی به نام «شب آفتابی» می‌توان دید. این نمایش که در سه سال ۸۴ و ۸۵ و ۸۷ اجرا شد و البته هر سال تغییراتی در محتوای آن داده می‌شد. شب آفتابی، اثر فاخری بود که در سیری که داشت درنهایت به محتوایی از خلقت آدم تا ظهور حضرت حجت می‌رسید. به‌جرات می‌گویم این اثر در یاد تمام مخاطبانی که آن را دیده‌اند به یادگار مانده. تقریبا ۷۰درصد از کسانی که امروز کار میدانی انجام می‌دهند، افتخار شاگردی استاد بهزادپور را دارند و همگی از زمان پیدایش نمایش‌های میدانی حضور فعالی در پیدایش آن داشتند. شاید بتوان گفت ایشان را پدر نمایش‌های میدانی نامید. چون همان‌طور که گفتم، ایشان ژانر جدیدی را وارد حوزه نمایش ایران کردند. البته نمایش‌های میدانی طی این سال‌ها کامل و کامل‌تر شده تا امروز که می‌بینیم تبدیل به ژانر فاخر شده است.

درباره موضوع نمایش جهان بانو توضیح می‌دهید؟

جهان بانو، روایت زنان تاریخ‌ساز عالم است. از خلقت حضرت حوا شروع می‌کنیم و به ماجرای صبر و ولایت‌پذیری حضرت هاجر می‌رسیم، بعد وارد قصه مادر حضرت موسی و حضرت آسیه که در کسوت حتی همسری کسی مثل فرعون یک زن آسمانی شده، می‌شویم. پس از آن به قصه حضرت مریم و تولد حضرت عیسی می‌رسیم، ماجرای خاستگاری حضرت خدیجه از پیامبر اکرم (ص)، حمایتی که ایشان از پیامبر اسلام می‌کنند، تولد حضرت زهرا (س)، ازدواج ایشان و شهادت‌شان، اسارت حضرت زینب (س)، خطبه ایشان در کاخ یزید و رسوایی یزید، داستان حضرت معصومه (س) و وفات‌شان در قم همگی از داستان‌هایی است که طی نمایش جهان بانو اجرا می‌شود. البته داستان‌هایی که ذکر کردم، حلقه وصل ماست به تاریخ معاصر. در روایتی از تاریخ معاصر وارد دوره رضاخان و ماجرای کشف حجاب و پس از آن مقاومت و مجاهدت زنان در انقلاب و دفاع‌مقدس و البته امروز که در حوزه‌های مختلف علمی، ورزشی، فرهنگی و... حضور موثر دارند، می‌شویم.
در پایان نمایش هم استقبال زنان آسمانی از هر زنی که در حال تماشای این اثر است را ملاحظه می‌کنیم. ما نزدیک به سه سال روی متن جهان بانو کار کردیم و به‌جرات می‌توان گفت اگر مخاطبان پیگیر این ژانر باشند، می‌توانند بر این نکته صحه بگذارند که جهان بانو، فاخرترین نمایش میدانی است که تا امروز در ایران اجرا شده.

به چه دلیل عنوان فاخرترین را به این نمایش اطلاق می‌کنید؟

به این دلیل که از پروسه نگارش نمایشنامه تا تولید و اجرا زمان زیادی صرف شد. هفت ماه پیش تولید این کار را رفتیم و طی همین هفت‌ماه بود که دکور کار هم ساخته شد. بار‌ها و بار‌ها صدای این کار ضبط و تولید شده و مجدد آن را تغییر دادیم.

کار برای زنان ظرافت و حساسیت بالایی را می‌طلبد و ما درنهایت دقت سعی کردیم تمام مراحل را جلو ببریم. به زعم من هر خانم ایرانی با هر عقیده‌ای، مرام و مسلکی، طرز پوششی و... زمانی‌که این نمایش را ببیند به زن بودن خودش افتخار می‌کند که البته افتخارآمیز است. جهان بانو، اثری است در شان و منزلت جایگاه زنان.

در نگارش نمایشنامه از فکر و ایده زنان هم بهره بردید؟

بله، تیم پژوهش‌های گوناگونی در نگارش این نمایشنامه ما را همراهی کردند که همگی از بانوان بودند. گروه موسسه سیمای ققنوس که به نوعی پشتیبان تولید این نمایش بود، صرفا گردآورنده پژوهش‌های مختلفی بود که پژوهشگران و کارشناسان مختلف قرآنی، هنری، اجتماعی و... انجام می‌دادند. حتی اگر در بخش‌های دیگر مانند تهیه‌کنندگی، کارگردانی، نورپردازی، دکور و ... هم خانمی بود، حتما از ایشان دعوت به همکاری می‌کردیم. مطمئن هستم اگر نمایش‌ها و کلا آثاری اینچنینی توسط خانم‌ها به مرحله اجرا برسد، بسیار متفاوت‌تر و اثرگذارتر از کاری خواهد بود که آقایان تولید کرده‌اند.

چرا بوستان ولایت را برای اجرای این نمایش انتخاب کردید؟

این نمایش از امروز ۵ آبان تا پایان این ماه هر روز ساعت ۱۸ به مدت ۱۲۰ دقیقه در بوستان ولایت اجرا خواهد شد. سازمان هنری رسانه‌ای اوج ۱۰ سالی است که در این بوستان زیرساخت‌های لازم را برای اجرای نمایش‌های میدانی ایجاد کرده است. درضمن این بوستان پارکینگ بزرگ و دسترسی خوبی به مناطق مختلف شهر دارد. امیدوارم به روزی برسیم که این پایگاه تبدیل به ده‌ها پایگاه در تهران و صد‌ها پایگاه در شهرستان‌ها شود. به عبارت دیگر، این فرم از نمایش ظرفیت این را دارد که بهای بیشتری به آن داده شود؛

 

فرمت و قالب نمایش میدانی به دلیل میدانی بودن و فاصله بسیار کمی که مخاطب با نمایش در حال اجرا دارد، از اثرگذاری بالا و عمیقی برخوردار است. مثلا در نمایش‌های ژانر دفاع‌مقدس مخاطب کاملا هرم آتش را روی صورتش حس می‌کند.

حالا چرا بر تداوم این ژانر تاکید داریم. چون نمایش میدانی اثری بومی و کاملا ایرانی است. سال ۸۴ زمانی‌که نمایش «شب آفتابی» برای اولین بار اجرا شد و گزارش آن خدمت رهبر معظم انقلاب رسید، ضمن تایید آن گفتند «این کار مثل تئاتر از غرب نیامده. این نمایش کاملا ایرانی است و باید تکثیر پیدا کند».

همین اتفاق هم افتاد و امروز که من با شما صحبت می‌کنم، شاهد اجرای سومین نمایش میدانی عظیم در تهران هستیم. این در حالی است که در گذشته باتوجه به حجم سنگین کار شاید می‌توانستیم تنها یک نمایش میدانی در سال اجرا کنیم. الان به سومین نمایش عظیم میدانی در سال جاری رسیدیم و بعد از آن با حد فاصل بسیار کوتاهی نمایش بعدی روی صحنه می‌رود. یعنی به خط تولید مدونی رسیدیم که کار‌های فاخر را پشت هم تولید و در ده‌ها استان اجرا کنیم. بار‌ها دیده‌ایم گروه‌های مختلفی را که نمایش‌های میدانی را در گوشه و کنار شهر‌های مختلف ایران و کشور‌های منطقه با کیفیت‌های مطلوب اجرا می‌کنند. در زمانی‌که کرونا تمام فعالیت‌های فرهنگی-هنری کشور را تعطیل کرد به دعوت کشور سوریه نمایش «ارض الشمس» را آنجا اجرا می‌کردیم. نمایش‌های میدانی را زمانی‌که به کشور‌های دیگر می‌بریم، حتی کسانی‌که رشته تئاتر هم خوانده‌اند متعجب می‌شوند؛ چرا که با این شکل از نمایش اصلا آشنا نیستند. آنچه امروز به عنوان نمایش‌های دینی شناخته می‌شود در روز‌هایی خاص از تقویم مانند ماه‌های محرم و صفر اجرا می‌شود، اما من معتقدم چنین آثاری متعلق به تمام ایام سال هستند و نباید در روز‌های خاصی از سال به مخاطب عرضه شود.

ویژگی بارز نمایش «جهان بانو»

متاسفانه برای زنان کار فرهنگی چندانی انجام ندادیم. انگار دغدغه‌اش اصلا نیست، اما ما این دغدغه را سه‌سال داشتیم. قطعا می‌توانستیم کاری را به‌راحتی مثلا طی سه ماه و بدون پژوهش کافی انجام دهیم، اما هدف‌مان چیز دیگری بود. می‌خواستیم کاری تولید کنیم که در خور منزلت زنان ایرانی باشد و برای همین زمان زیادی برای آن صرف کردیم. در این نمایش زوایا و خصلت‌هایی از زن نشان داده می‌شود که بی‌اغراق تا امروز کمتر در آثار نمایشی به آن پرداخته شده است.

روزنامه جام جم