شاه کلیدهای ایران و روسیه

کاهش رشد اقتصادی در سال ۲۰۲۱ به سطح ۵.۷درصد و سقوط آزاد آن در سال ۲۰۲۲، وضعیت تجارت‌جهانی را بغرنج کرد به‌ویژه این‌که رشد اقتصادی از سطح ۶‌درصد در سال گذشته به سطح ۳درصد در سال جاری رسید. این ارقام نشان‌دهنده نصف شدن سرعت حرکت اقتصاد جهان است اما حالا که کرونا رو به عقب حرکت می‌کند، جهان می‌خواهد سال ۲۰۲۳ را با رشد ۶ درصدی همراه کند. بررسی‌های سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) نشان می‌دهد عربستان و هندوستان در سال آینده به رشد ۶ درصدی دست می‌یابند و در این راه پیشرو می‌شوند.

در جست وجوی رشد

با این حال فهرست کشورهایی که OECD آنها را سردمدار سال آینده معرفی کرده، نشان می‌دهد کشورهای واقع شده در خاورمیانه و آسیای جنوب شرقی سریع‌تر از دیگران اقتصاد خود را نسبت به سه سال پیش بازسازی می‌کنند. بنابراین رشد فزاینده‌ای در حال شکل گرفتن است و کشورهای این بخش از جهان نمی‌خواهند از آن عقب بمانند. در این میان ایران و روسیه هم که به‌نوعی شرکای منطقه‌ای در حوزه اوراسیا محسوب می‌شوند، تلاش دارند اتصال خود را از قطار رشد جهانی قطع‌نکنند.

به همین دلیل با برگزاری اجلاس‌های منطقه‌ای ، ظرفیت‌هایی که امکان به اشتراک‌گذاری آنها را دارند، معرفی می‌کنند.

«شانزدهمین کمیسیون مشترک ایران و روسیه» هم که در سطح وزرا، کارشناسان دولت‌های دو طرف و فعالان بخش‌های خصوصی مطرح دو کشور در روسیه برگزار شد، بر همین محور پیش رفت. البته پیش از این، وزیر نفت هم از انعقاد دو قرارداد مهم با روس‌ها خبر داده بود.

جواد اوجی، گفته بود که ۴۰میلیارد دلار تفاهم مشترک با شرکت‌های بزرگ توانمند روسیه در بخش‌های گوناگون همچون احداث خط لوله صادرات گاز و در کنار سوآپ فرآورده‌های نفتی و کریدور رشت ــ آستارا و اینچه‌ برون بسته شده است.

با این‌که تفاهم نفتی با روس‌ها پیش از این اعلام شده بود اما وزیر نفت خود را به نشست کمیسیون مشترک رساند تا پروتکل‌های توافق ۴۰میلیارد دلاری در همسایه شمالی امضا شود.

علاوه بر حوزه انرژی، بر سر مسائل کشاورزی، بهداشتی، بانکی، ترانزیت و لجستیک، صنعتی، فرهنگی و آموزشی، گردشگری استاندارد، کار و امنیت اجتماعی، مناطق آزاد و… بحث شد تا شاه کلید یک سال آینده ایران ــ روسیه گشایشگر حوزه‌های گسترده‌تری باشد.

پیشنهادهای مشترک بانکی

با این همه یکی از دستاوردهای مهم این کمیسیون، حل مشکلات بانکی دو طرف بود، چراکه برای هر گشایشی باید نظام بانکی دو کشور از یک بستر مشترک برای پذیرش یکدیگر برخوردار شوند. پیشتر از این جلسه، جام​جم از برخی جزئیات توافق بانکی برای پذیرش بستر روسی میر (MIR) خبر داده بود. میر، کارت ابزاری است که جایگزین کارت‌های اعتباری جهانی مطرح مانند مسترکارت و ویزا کارت می‌شود. در واقع میر نوعی بستر بانکی برای پرداخت‌های بین بانکی در ابعاد فراملی و ایجاد خطوط اعتباری مشترک محسوب می‌شود.

یکی از دلایل افزایش همکاری‌های بانکی ایران و روسیه، فروریختن نگرانی روس‌ها از ابعاد تحریم‌های خزانه‌داری آمریکا روی اقتصاد این کشور است. روس‌ها پیش از جنگ اوکراین بستر میر را توسعه داده‌بودند و به‌دنبال شرکایی می‌گشتند که نظام بانکی خود را به آن متصل کنند. با این حال آغاز جنگ با اوکراین و رو شدن ابعاد تحریم‌ها علیه روسیه، عزم این کشور را برای اتصال سریع‌تر میر به کشورهای دیگر جزم کرد. البته آمریکا کشورهای همکار با نظام مالی جدید روس‌ها را به تحریم‌های بیشتر تهدید کرده است؛ از جمله ترکیه. با این حال ایران و روسیه خواهان تسریع همکاری‌های خود بر بستر میر شده‌اند. یکی از حوزه‌هایی که ایران تلاش دارد با استفاده از میر تجارت خود را در آن تقویت کند، کشاورزی است.

خواست ایران از کشاورزی

پیش از این، ایران برای انجام تجارت خود با روسیه، ناچار بود کالاهایی چون غلات را با محصولات نفتی تهاتر کند، چراکه روس‌ها برای افزایش فشار تحریم‌های آمریکا بر نظام مالی خود تمایلی نداشتند. با این حال، خرداد امسال بود که اولین خبر از توافق ایران و روسیه برای استفاده از خط اعتباری پنج میلیون دلاری ــ که روسیه بر بستر مالی جدید گشوده ــ منتشر شد. قرار بود از این خط اعتباری پنج میلیون تن گندم یا پنج میلیون تن غلات به کشور وارد شود. البته ایران قصد ندارد صرفا واردکننده غله از کشور پرمنبعی چون روسیه باشد بلکه تلاش دارد به‌مرکز توزیع غلات روسیه در منطقه تبدیل شود. همچنین ایران قصد دارد کشت فراسرزمینی خود را به زمین‌های حاصلخیز روسیه منتقل کند تا بخشی از امنیت غذایی خود را از این طریق ممکن کند. با این همه، ایران قصد دارد شبکه سوئیفت خود را توسعه دهد تا کشورهای دیگر را هم به شبکه بانکی خود متصل کند. این‌گونه می‌توان کالاهایی را که تحریم بر تجارت آنها اعمال نشده، صادر کرد.

استانداردهای گمرکی مشترک
​​​​​​​
در کنار توجه به حوزه کشاورزی، بحث گمرکی هم در اجلاس ایرانی - روسی مطرح شد. کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه در این باره گفت: «در حوزه مربوط به گمرک توافقات خوبی اتفاق خواهد افتاد و فعال کردن کریدور سبز جزو کارهای بزرگی است که گمرک‌ها انجام می‌دهند؛ لازمه این کار این است که بتوانیم رابطه‌ها و معیارهای گمرکی خودمان را با هم تطبیق بدهیم». با این حال شرکت ایران در سازمان‌های پوشش دهنده کشورهای عضو اوراسیا، ظرفیت کلیدی است که استانداردهای مشترک گمرکی را تقویت می‌کند.

ایران برای حل این مشکل نه‌تنها با روس‌ها توافق کرده بلکه در دولت سیزدهم با سرعت بیشتری خود را در اجلاس‌های اورسیایی فعال کرده است. در این چارچوب اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU) بهترین بستری است که ایران می‌تواند از آن استفاده کند اما هنوز با اهداف مطلوب خود فاصله دارد. اولین بار سال ۱۳۹۷ بود که علی اکبر ولایتی، مشاور امور بین‌الملل مقام معظم رهبری با رئیس‌جمهور روسیه دیدار کرد تا توافق تجارت آزاد میان ایران و کشورهای عضو EAEU منعقد شود. حالا در کمیسیون مشترک، این بحث دوباره مطرح شده است.

بر این اساس در یک سال آینده ایجاد مناطق آزاد تجاری در دستور کار قرار می‌گیرد. با توجه به این‌که روس‌ها تمایل دارند حجم تجارت ایران و روسیه در کوتاه مدت ۷۰۰ میلیون دلار دیگر افزایش پیدا کند و از سه میلیارد و ۳۰۰ میلیون به چهار‌میلیون دلار برسد، ایران می‌تواند به‌سرعت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا، فعال شود و از مزایای آن استفاده کند.