روح اصیل زن در نگاه اسلامی - ایرانی تجلی انسانیت اوست

 بیایید نگاهی به تعریف زن در فرهنگ ایرانی داشته‌باشیم. در تاریخ ما از زنان با چه تعابیری یاد می‌شود؟
زن یا ژن در ادبیات تاریخی و باستانی پهلوی به معنای زایش است. آناهیتا، که ایزد آب و باروری و کمال است جایگاهی ویژه در ادبیات اسطوره‌ای ایرانیان دارد. اما روح اصلی که بر زن ایرانی طی قرن‌ها حاکم است، تجلی انسانیت اوست. زن ایرانی که نظام تمدنی‌اش در فرهنگ اسلامی ممزوج شد، پس از اسلام اجر و قرب فراوانی یافت. اگر قبل از اسلام بانوان فخیمه درباری شأن و منزلتی داشتند، پس از ظهور اسلام همه زنان منزلت کسب کردند و توان اثربخشی یافتند. البته انتخاب گزینشی نقش حرمسرایی زنان ایرانی برای دربار در طول تاریخ، نشان‌دهنده آن است که دست‌های پشت پرده بسیاری برای تنزیل مقام زن و تقلیل آن وجود دارد و نقش بی‌بدیل زن‌ها در تاریخ‌سازی لابه‌لای کتب و اغراض مردسالاران تاریخ‌نویس، پنهان شده یا صرفا در دسیسه‌های افرادی چون مهدعلیا خلاصه شده‌است.
 
برای تکمیل شدن بحث برویم سراغ جایگاه مادر در تاریخ ادب فرهنگ و اساطیر ایران. می‌شود بیشتر توضیح بدهید؟
 پیشینه تاریخی ایرانیان نشان می‌دهد مسئولیت مادران مهم‌ترین تاثیر را بر باورهای اسطوره‌های قدیمی دارد. شاهنامه پر است از زنان شجاع، توانمند و مادرانی که به رغم نظام باستانی مردسالاری ایرانیان، در بسیاری از مواقع مسیر جریان زندگی را تغییر داده‌اند مانند تلاش فرانک و حمایت از فریدون برای از بین بردن ضحاک. مادر فرهنگ ایرانی-اسلامی همواره یک جریان تاریخ‌ساز محسوب می‌شود.
  
تعریف جایگاه زنان در جامعه ایرانی چه بوده‌است؟
روح ایثار و از خودگذشتگی که در میان زنان به صورت فطری به ودیعه نهاده شده، همان عاملی است که برای زنان جایگاهی متمایز ساخته‌است. از خودگذشتگی که از 9 ماه بارداری پرمشقت توام با کار سنگین خانه و زندگی و کار دوشادوش همسران در هم تنیده شده و نمونه بارز آن در زنان مبارز عشایر ایرانی تجلی پیدا کرد، روح شجاعتی که در زنان مبارزی چون سردار مریم بروز کرد و آمیزه‌ای از عشق و جسارت را به ارمغان آورد.
 
با این اوصاف جامعه ایران اسلامی چه تعریفی از زن «الگو» دارد؟
قطعا بالاترین و برترین الگوها در فرهنگ ایرانی‌-اسلامی متعلق به حضرت زهرا سلام‌ا... علیها و دامن پرمهر ایشان است که بهترین و توانمندترین نسل انسانی را پروراند تا نشان بدهد زن اسوه و الگو کجا نقش‌آفرین است. زن ایرانی همواره تاثیرگذار بوده‌است چه زمانی که با دستانش گهواره را تکان می‌داد و چه زمانی که همسر و فرزندانش را به میدان جنگ می‌فرستاد. زن ایرانی همواره عزیز بوده، کرامت نفس داشته‌است اما از زمانی که مدرنیسم در تار و پود زندگی‌اش پا نهاد، نقش قالی زندگی‌اش رنگ و بویی دیگر به خود گرفت. اما امروز زن ایرانی در وانفسای جهان مدرن یک پا در مدرنیسم و یک پا در تمدن کهن خود دارد. شاید هم حافظه تاریخی‌اش یاری نمی‌کند که نقش خود را بازآفرینی کند. بسیاری از زنان دچار بحران هویتی شده‌اند و چاره‌ای جز بازگشت به هویت تمدن‌ساز خویش ندارند. امروز غرب تلاش می‌کند از خلأ هویتی موجود استفاده و الگوهای جدیدی را قالب کند؛ الگوهایی که گاه سر از هالیوود در می‌آورند و گاه در سلبریتی‌ها ماهیت خود را جست‌وجو می‌کند. اما اینها هر چه هست، تمدن‌ساز نیست و در نهایت به بازتولید غربزدگی منجر خواهدشد. نمونه امروزی این الگوها را می‌توان در بانوی مبارز مرضیه دباغ جست‌وجو کرد که به فرموده رهبر معظم انقلاب اگر شخصیت وی به درست تبیین شود، بسیاری از مشکلات جامعه زنان حل خواهدشد.
 
زن اسوه و الگو کجا نقش‌آفرینی می‌کند؟
خداوند تبارک و تعالی در سوره مبارکه تحریم چهار زن را به عنوان الگو، اسوه و نماد خوبی و بدی نام برد. همسر نوح و همسر لوط به‌عنوان زنان بد که ویژگی آنها نافرمانی از شوهران‌شان و تخلف از دستورات الهی بود. آسیه و مریم به عنوان الگوی خوبی‌ها، که ویژگی آنها پاکدامنی و فرمانبرداری خدا بیان شده‌است لذا می‌توان گفت ملاک و معیار در الگو قرارگرفتن میزان اطاعت امر خداست. زنان می‌توانند الگوی خیر یا شر در جامعه باشند، مهم مسیری است که جامعه را به فلاح یا شکست سوق می‌دهند.
 
تبلور زن متدین و با اخلاق در آینه خانواده ایرانی- اسلامی چگونه محقق می‌شود؟
در پاسخ به این سوال باید بگوییم نهاد خانواده، اصلى ‌ترین رکن جامعه و بستر فرهنگ‏هاى گوناگون، تربیت‏هاى مختلف، زمینه‏‌ساز شکوفایى استعدادهاى بالقوه اعضاى آن و نیز زمینه‏‌ساز خوشبختى یا بدبختى انسان‏ها و اعضاى خود است. زن و شوهر (همسران) به عنوان مهم‌ترین و موثرترین نهاداجتماعی، عامل اصلی آرامش روانى و رشد ابعاد مختلف شخصیتى اعضاى خانواده است. زن، ستون خانه و خانواده است و او کسی است که آینده جامعه را با تربیت صحیح فرزندان رقم می‌زند و این مسأله قطعا با اعتماد به زن پاکدامن محقق می‌شود.
 
نسبت تاثیر مادر و رسانه‌ها بر نهاد خانواده به شدت مهم است. چکار کنیم رسانه به عنوان اصلی‌ترین ابزار اثرگذار روز، موجب تغییر مفهوم زن مسلمان و مادر ایرانی نشود؟
قاعدتا رسانه‌ها یکی از محرک‌های پیشران در تغییر سبک زندگی در جوامع است و برخورد صحیح با موضوعات به خصوص موضوع زنان و مادری و استفاده صحیح از رسانه در این زمینه، می‌تواند راهگشا باشد. در حال حاضر متاسفانه رسانه‌ها بیشتر جامعه بالاخص زنان را به سمت زیبایی ظاهری و مصرف‌گرایی سوق می‌دهند.
 
نقش‌آفرینی زن باید صرفا در خانه باشد؟
رهبر معظم انقلاب در پیام به کنگره 7000 شهید زن از الگویی نام بردند به نام الگوی سوم و آن را این‌طور تبیین کردند که نگاه اسلام به زن، نه نگاه زن شرقی است که صرفا کنیز خانه مرد باشد و نه نگاه زن غربی که ابزاری برای مرد چه از جنبه جنسی و زنانگی او  و چه از جنبه اقتصادی و نیروی ارزان او :بلکه نگاه اسلام، نگاه سومی است که زن در عین آن‌که می‌تواند نقش همسری و مادری را در خانواده داشته‌باشد، در همان حال می‌تواند به قول حضرت امام رحمت‌ا... در اجتماع هم نقش‌آفرین باشد. اما آنچه در این میان خط قرمز محسوب می‌شود نه برای سلب آزدی از او بلکه جهت پاسداشت و نگهداشت حیثیت انسانی اوست و روح لطیف و سرشار از عطوفت او، رعایت شئون و حدود و ثغور اسلامی است که یکی از آنها همین مسأله حجاب است.
  
نقش‌آفرینی اجتماعی را چگونه باید تعریف کرد که به دام افراط و فمینیسم نیفتد؟
نگاه نقش‌آفرین زن در خانه و تفکیک آن از نقش اجتماعی زنان یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش روی مطالعات زنان بوده‌است. در رویکردهای سنتی، نقش زنان را صرفا به کار در منزل تقلیل می‌دهند و برای زن هیچ منزلتی در عرصه اثربخشی جامعه و حضور موثر در مسندهای جریان‌ساز جامعه قائل نیستند. حال آن که فمینیست‌ها تلاش می‌کنند نقش زنانه را در جامعه هویت ببخشند و لذا این گونه از دامان خانواده فاصله گرفته‌اند. برای تعیین حد و مرز حقیقی تکلیف اثرگذار باید نگاهی نو را که انقلاب اسلامی تابانده‌است، مدنظر قرار داد که رهبر انقلاب می‌فرمایند زن خانه‌دار به معنای زن «خانه‌نشین» نیست بلکه فردی توانمند است که هر کاری از دستش برمی‌آید برای حل مشکلات جامعه انجام می‌دهد. او نسبت به سرنوشت جامعه بی‌تفاوت نیست چنانچه از تدبیر امورات منزل و تربیت فرزند و همسرداری که اولی‌ترین وظیفه زن است، غافل نیست.
 
چگونه می‌توان مقام مادر را براساس نیاز بشر امروز ارزش‌گذاری کرد؟
مبرم‌ترین نیاز بشر امروز به یک ایمان صحیح است. اشتباه مدرنیته این بود که فکر می‌کرد علم، عقل،  صنعت، فن و تکنیک می‌تواند جای دین و ایمان را بگیرد. تهی‌کردن نقش مادری از زن، مشابه خالی‌کردن جامعه از انسانیت است. وقتی که زن را به عنوان یک کالا به درون جامعه فرستادیم، از کودکی الگوهای زیبایی او را ظاهری قرار دادیم و با الگوهای غربی مانند باربی مقایسه کردیم، زن را از هویت اصلی و انسانی او دور کردیم لذا مجبور می‌شویم با هویت جدید از او رونمایی کنیم. شاید بتوان گفت در این سخن امام رحمت ا... علیه که فرمود از دامن زن، مرد به معراج می‌رود، هویت انسانی و اسلامی زن تمدن‌ساز مشهود است.

 حضرت زهرای مرضیه(س) به عنوان اسوه و الگوی مادران چگونه الهام‌بخش بوده و هستند؟
در حدیث شریف کسا اشاره شده‌است که هم فاطمه و ابوها و بعلها و بنوها « محور بودن زنی به نام فاطمه» به چشم می‌خورد و آنجا که می‌فرماید «فاطمه‌ام ابوها» و البته ثانیه به ثانیه حرکات و سکنات حضرت زهراست که شیرزنی چون حضرت زینب کبری(س) را در آغوش پروراند و حسنین علیهماالسلام را به جهانیان تقدیم کرد.
  
امروز مادران جامعه ما پیشتر نیازمند رعایت اخلاق و احترام به جایگاه‌شان هستند یا مادیات؛ آخر بعضی توجیه می‌کنند که زن باید ابعاد مادی خود را مثل مردان تعریف کند؟
قاعدتا احترام از جانب خانواده و جامعه، گمشده زن ایرانی امروز است که حضرت آقا در صحبت اخیر خودشان در جمع بانوان به آن اشاره واضحی داشتند و چه خوب است که مسئولان چه مدیران سطوح عالی و چه مدیران سطوح میانی همین منظر و مبنا را سرلوحه خود قرار بدهند.
 
نگرش دولت سیزدهم به جایگاه مادران ایرانی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
به نظر می‌آید هنوز ارزش‌گذاری جدی در این خصوص دیده نشده‌است یا حداقل این‌طور بگوییم آن‌قدر مصداق‌های پرداختن به این موضوع کمرنگ است و کم پرداخته شده که دیده نمی‌شود یا ملموس دیده نمی‌شود. حتی بعضا در بسیاری از امور و بارها به چشم دیده‌ایم که حرمت زن مسلمان ایرانی در دادگاه‌های خانواده شکسته شده که لازم است به طریق ویژه در این خصوص بحث و تبادل نظر شود. متاسفانه زن مسلمان ایرانی آن جایگاه و شأن لازم را درون جامعه و حتی خانواده ندارد. هنوز بسیاری از گره‌ها در بحث حقوقی بانوان و اشتغال باز نشده‌است. در عرصه اصلی تقابل تکالیف و حقوق زنان، دو بخش قابل تامل است؛ نخست این‌که بسیاری از حقوق زنان در منزل پایمال می‌شود که نیازمند حمایت‌های قانونی برای تحکیم خانواده و حمایت از زنان و مادران است. دوم: بسیاری از آقایان حضور زن را در جامعه که در واقع تکلیف دینی و سیاسی او برای اثرگذاری در جامعه است، با ادله مختلف مخدوش و سنگ‌اندازی می‌کنند تا همچنان بدون توجه به اقتضائات کنونی، زن را از عرصه حضور در جامعه حذف کنند. فراموش نکنیم وقتی می‌گوییم زنان شاغل در درجه اول مادرند، به این معناست که نیاز به حمایت بیشتری دارند تا هم از پس وظایف درون خانه خود برآیند و هم در اجتماع اثرگذار باشند. نباید غافل ماند از بانویی که از عرصه اثرگذاری در اجتماع حذف شود، در خانه باقی نمی‌ماند و به بازار و اختلاط و فضای مجازی و حجاب استایل و مدل استایل رو خواهدآورد.
 
نقش جهاد تبیین در تقویت فرهنگ مادری و حرکت دادن توده زنان کشور به سمت مادر شدن چه میزان است؟
در تبیین باید به مفهوم زن بودن، توجه کرد و بعد از او خواست حس مادری را برانگیزد. تازمانی که زن در جامعه احساس کرامت نکند یک روز در جامعه بی‌حجاب بیرون می‌آید و روزی دیگر با اغتشاشگران همصدا می‌شود. البته این قطعا به معنای آن نیست که اعتراض‌های زنان نباید منعکس شود. بلکه به آن معناست که آن قدر باید با زنان کریمانه برخورد کرد که فکر اعتراض و استیفای حقوق آن به صورت خشن هم به مخیله‌اش خطور نکند. چرا که «المرأه ریحانه » البته قطعا استفاده ابزاری غرب باعث شده که زنان هویت خود را در کف خیابان جست‌وجو کنند و این نشان‌دهنده آن است که ما در تمدن‌سازی و هویت‌بخشی درست به زنان‌مان موفق نبوده‌ایم و حل این مسأله نیروی فراقوه‌ای پا به کار را برای حل مشکلات زنان طلب می‌کند.

آنچه جایگاه مادر ایرانی را از جایگاه‌های دیگر زن بودن متمایز می‌کند
همواره گفته می‌شود: «بهشت زیر پای مادران است»؛ جمله‌ای که به مادر تقدس می‌بخشد، مادری که از شیره جان خود به کودکش نوشاند، او را در آغوش پر مهر و محبت خود فشرد و بوسه‌هایی از جنس نور بر او نثار کرد، همان بانویی است که با بلوغ فکری خود به درجاتی از گذشت رسیده‌است . جایگاه مادر به مثابه یک نهادی است که فرهنگ و تمدنی را از یک نسل به نسل دیگر منتقل می‌کند. هنجارهای این جامعه را به نسل بعدی منتقل کند و برای همین است که خانواده در واقع نقش مهم تمدنی در عرصه سیاسی و اجتماعی دارد.همیشه در کنار مردان موفق، زنان توانمند یا شیرزنانی نابغه زیسته‌اند که نمونه بارز آن را در حضرت امام‌خمینی (ره) می‌توان برشمرد و همچنین رهبر معظم انقلاب که از دامن مادری اندیشمند این گونه پرثمر به بار نشسته‌است.

منبع: ضمیمه چاردیواری روزنامه جام‌جم