بچه‌های بامزه‌ای که از دوران شیرخوارگی تمام مراحل زندگی‌شان با مخاطبان شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی به اشتراک گذاشته می‌شود تا پدر و مادر این بچه‌ها از اشتراک‌گذاری تصاویر فرزندشان، لایک و فالوئر جذب کنند و از این طریق به درآمدزایی برسند و از فرزندان‌شان پول دربیاورند.
این درحالی‌است که در تمام کشورهای دنیا سوء‌استفاده از تصاویر کودکان در فضای مجازی امری نکوهیده است و حالا در برخی کشورها به دنبال تصویب قوانینی برای محدودیت و حتی مجازات انتشار تصاویر کودکان در فضای‌مجازی هستند.
در ایران ماده ۷۹ قانون کار، اشتغال به کار کودکان زیر ۱۵ سال را ممنوع داشته است، البته کارگران شاغل در کارگاه‌های خانوادگی که کارفرمایان آنها همسر یا بستگان و خویشاوندان نسبی درجه یک هستند، مشمول قانون کار نیستند. در نتیجه حداقل سن کار در مورد چنین کارگرانی رعایت نمی‌شود.
از طرف دیگر ماده ۸۴ قانون کار پیش‌بینی کرده است در مشاغل و کارهایی که ماهیت آن برای سلامتی یا اخلاق کارآموزان و نوجوانان زیان‌آور است، حداقل سن کار ۱۸ سال تمام خواهد بود که تشخیص این امر با وزارت کار و امور اجتماعی است. آمار دقیقی از کودکان کار در کشور وجود ندارد اما بخشی از کودکان کار هم در فضای مجازی هستند و والدین آنها از ظاهر این کودکان برای درآمدزایی استفاده می‌کنند.
آمارهایی از انتشار تصاویر کودکان در شبکه‌های اجتماعی
کودکان کار مجازی یکی از مصادیق آسیب‌های رشد قارچ‌گونه فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی است. این ماجرا اما فقط مختص ایران نیست و در بسیاری از کشورهای دنیا با چنین چالشی مواجهند. به‌همین‌دلیل هم در کشورهای مختلف قوانینی را برای حمایت از کودکان در فضای‌مجازی تصویب کرده‌اند و این روند ادامه دارد. بر پایه یافته‌های گوناگون، کودکان به‌طور میانگین پیش ار رسیدن به ۱۳سالگی ۱۳۰۰ بار تصاویرشان به‌صورت آنلاین به اشتراک گذاشته می‌شود، این یعنی پیش از این‌که حتی خودشان به‌طور قانونی اجازه درست‌کردن پروفایل شخصی در رسانه‌های اجتماعی همچون فیسبوک یا اینستاگرام را داشته باشند. بنا بر یافته «مرکز پایش والدین و آموزش دیجیتال» همین حالا هم بیش از نیمی از والدین تصاویر فرزندان خود را به‌صورت آنلاین به اشتراک گذاشته‌اند که از این تعداد، ۹۱ درصد تا قبل از رسیدن فرزندشان به پنج‌سالگی انجام دادند.
محدودیت‌هایی برای انتشار تصاویر کودکان در فضای مجازی در فرانسه
طبق گزارش یورونیوز، حالا کشور فرانسه درصدد آن است تا خطوطی را برای این اشتراک‌گذاری تصاویر کودکان تعریف کند. نمایندگان پارلمان فرانسه درحال‌حاضر مشغول بررسی لایحه‌ای در مجلس سنای این کشور بر ضد اشتراک‌گذاری این تصاویر هستند. یکی از بندهای پیش‌نویس این لایحه، والدین را در قبال حقوق حریم خصوصی فرزندان‌شان که از آپلود آنلاین تصاویرشان راضی نیستند، مسئول برمی‌شمارد. در موارد حادتر درصورتی‌که اشتراک‌گذاری از تصاویر فرزند بیش از حد باشد یا مضر تشخیص داده شود، قاضی خانواده حتی می‌تواند حق والدین از به‌اشتراک‌گذاشتن تصاویر فرزندشان را سلب کند. این قانون پیشنهادی همچنین به‌دنبال مجازات والدینی است که در شبکه‌های اجتماعی اصطلاحا «اینفلوئنسر» تلقی می‌شوند و از طریق ارسال تصاویر فرزندان خود به دنبال جذب دنبال‌کننده یا همان فالوئر و کسب درآمد هستند. در صورت تصویب این لایحه، فرانسه اولین کشوری در جهان خواهد بود که چنین قانونی را وضع می‌کند؛ قانونی که مورد استقبال روان‌شناسان کودک و کارشناسان شبکه‌های اجتماعی قرار گرفته است.
آنیا استویچ، محقق ارتباطات در دانشگاه وین می‌گوید: «لازم است از کودکان زیر ۱۸ سالی که صدایی برای صحبت در برابر تصاویری که والدین‌شان در اینترنت به اشتراک گذاشته‌اند ندارند، محافظت شود.»
استویچ در این رابطه به یورونیوز گفت: «والدین باید از خطرات این کار آگاه باشند. بیشتر به‌خاطر مسائل اخلاقی یا احتمال سرقت تصاویر در جهت اهداف واقعا مخرب آنلاین.» به گفته شورای انجمن‌های فرانسوی حقوق کودکان (Cofrade)، «یوروپل و اینترپل از اوایل سال ۲۰۲۰ نسبت به گسترش محتوای سوء‌استفاده آنلاین جنسی از کودکان و شیوع محتوای خودتولیدی توسط جوانان یا اطرافیان‌شان هشدار داده بودند.»
اسناد حمایتی از کودکان در ایران
در کشور ما هم شهریورماه سال گذشته شورای عالی انقلاب فرهنگی سندی را تحت عنوان سند ملی حقوق کودک‌ونوجوان مصوب کرد. قانون حمایت از اطفال و نوجوانان نیز در اردیبهشت سال ۹۹ در مجلس تصویب شد. براساس بند (ث) ماده یک این قانون «به‌کارگیری غیرقانونی طفل و نوجوان یا وادارکردن یا گماردن او به کار یا خدمتی که به لحاظ جسمی، روانی، اخلاقی و اجتماعی با نظر به وضعیت طفل و نوجوان برایش مضر یا خطرناک باشد» بهره‌کشی اقتصادی محسوب می‌شود و هرکسی حتی سرپرستان و والدین با هدف کسب درآمد چنین اقدامات و سوءاستفاده‌هایی از کودکان بکنند، مشمول مجازات می‌شوند و پیگرد قانونی دارد و هرکسی چون خود کودک می‌تواند چنین چیزی را به مقامات قضایی، بهزیستی یا پلیس گزارش دهد. سال گذشته هم سند ملی حمایت از کودکان در برابر فضای مجازی ناامن به‌عنوان یکی از سندهای بالادستی به تصویب رسید. با تمام اینها اما گشت‌وگذاری در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی به‌خوبی گواه آن است که کودکان ما در فضای‌مجازی بی‌دفاع هستند و از همه بدتر این‌که خود والدین پای فرزندان‌شان را به فضای‌مجازی باز می‌کنند و آنها را بی‌هیچ آگاهی و آموزشی در معرض این فضا قرار می‌دهند. وقتی یک کشور اروپایی برای مدیریت انتشار تصاویر بچه‌ها در فضای مجازی قانون تصویب می‌کند، قطعا ما هم باید بیشتر حواس‌مان را جمع کنیم.
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد
