کیفیت کاغذ ایرانی؛ نقص استراتژیک

موضوع کاغذ، این کالای استراتژیک که می‌تواند علاوه بر بی‌نیازی کشور از خروج ارز و سرمایه‌های ملی جلوگیری کند، تاثیر مستقیمی بر فرهنگ و رسیدن ارزان‌تر کتاب به‌دست مخاطبان منجر شود و بر سرانه مطالعه کشور و رشد فکری در جامعه تاثیر بگذارد.

اما با توجه به این‌که سال گذشته جشن شکرانه تولید کاغذ ایرانی نیز برگزار شد و رهبر معظم انقلاب در بازدید از نمایشگاه کتاب به این موضوع واکنش نشان دادند و از سوی دیگر برخی از انتشاراتی‌های باسابقه نیز از کیفیت کاغذ ایرانی گله داشتند، همین مسأله باعث شد تا به بررسی موضوع کاغذ ایرانی ورود و زوایای پنهان و نهان آن را بررسی کنیم.

مطالبات کارشناسی شده رهبری

تولید کاغذ داخلی جزو مطالبات رهبری از سال‌ها پیش است و با توجه به این موضوع که ظرفیت تولید کاغذ در کشور افزایش پیدا کرده اما رهبر انقلاب همچنان بر موضوع کیفیت و قیمت کاغذ ایرانی نکاتی را در سی‌وچهارمین نمایشگاه کتاب مطرح کردند. رهبر انقلاب در مورد گلایه برخی از انتشاراتی‌ها درباره گرانی کاغذ در مصاحبه پایانی خود از نمایشگاه فرمودند: «من البته چند سال قبل به این مسأله تأکید کردم، همت نکردند که دنبال کنند؛ حالا خب بحمدا... شروع کرده‌اند. امیدواریم که این کمک کند تا قیمت بالای کتاب‌ها ـ که خرید کتاب با این قیمت‌ها واقعا سخت است ــ بشکند و با ارزان شدن کاغذ، با آمدن کاغذ داخلی مرغوب، این وضع بهتر بشود.»

ماجرایی که در فضای مجازی جنجالی شد

با وجود تاکید رهبری و البته با توجه به اعلام وزیر ارشاد در افزایش تولید کاغذ، به‌نظر می‌رسید که باید منتظر اخبار بهتری در زمینه موضوع کاغذ باشیم اما وایرال شدن دو فیلم و در کنار هم قرار گرفتن آنها از دیدار رئیس‌جمهور باعث شد تا موضوع کاغذ ایرانی و کیفیت آن به یک گفتمان انتقادی در فضای مجازی بدل شود. ابراهیم رئیسی، در بازدید از غرفه بنفشه زیر‌مجموعه انتشارات قدیانی در گفت‌وگو با نادر قدیانی از قدیمی‌ترین ناشران تخصصی کودک و نوجوان وقتی پرسید که چرا کتاب‌های خود را روی کاغذ ایرانی نمی‌زنید؟ قدیانی یادآوری کرد، چاپ رنگی روی کاغذ ایرانی به‌درستی در‌نمی‌آید. این جمله نادر قدیانی که انتشارات او بیشترین میزان خرید کاغذ ایرانی را داشته و با توجه به سابقه پنج دهه‌ای انتشارت قدیانی، به‌نظر می‌رسد صحبتی کارشناسی شده باشد. اما وقتی رئیس‌جمهور به غرفه کانون پرورش فکری رفت، حامد علاماتی(مدیر‌عامل کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان) که زمان زیادی از مدت انتصابش نمی‌گذرد، یک کتاب رنگی باکیفیت را نشان رئیس‌جمهور داد و زمانی که رئیسی پرسید که کاغذ مربوط به چه کشوری است، علامتی گفت که این کاغذ ایرانی است و رئیسی هم گله و این سؤال را مطرح کرد چرا می‌گویند کاغذ ایرانی کیفیت ندارد. این موضوع این گفتمان را پیش کشید که شاید به‌دلیل کم‌تجربگی مدیر کانون، گزارشی خلاف واقع به رئیس‌جمهور ارائه شده است. البته گفت‌وگوهای نادر قدیانی با برخی از خبرگزاری‌ها بیشتر نشان داد که ضعف در کیفیت کاغذ بیشتر از اینهاست. قدیانی در گفت‌وگو با خبرگزاری کتاب گفت: وزیر فرهنگ اعلام کرد که ۱۰۰ هزار بند کاغذ ایرانی از کارخانه چوب و کاغذ مازندران را میان ناشران توزیع کرده و انتشارات قدیانی ۱۰ هزار بند از این کاغذ‌های ایرانی یعنی معادل ۱۰ درصد را خریداری و در چاپ کتاب‌های داستان و رمان استفاده کرده است اما کیفیت کاغذ کارخانه چوب و کاغذ مازندران هنوز به کیفیت استاندارد ۲۰ سال پیش هم نرسیده است ولی به‌دلیل توجه به کاغذ ایرانی، انتشارات قدیانی نیز از آن استفاده کرده است؛ البته از این کاغذ برای چاپ ۲۵ درصد از کتاب‌‌های نشر قدیانی استفاده شده و ۷۵ درصد کتاب‌های دیگر که باید مصور و رنگی منتشر شود، نیازمند کاغذ گلاسه و تحریر ۱۰۰ گرمی است که به‌طور طبیعی این دو کاغذ وارداتی در کشور یا محدود تولید می‌شود یا اصلا تولید نمی‌شود.» همین مباحث درباره کیفیت کاغذ ایرانی، بهانه‌ای برای ما شد تا درباره چالش‌های تولید کاغذ ایرانی بیشتر تحقیق کنیم.

تاریخچه پیگیری خودکفایی کاغذ

در سال ۱۳۴۴ مقدمه‌های ساخت اولین کارخانه کاغذسازی برای تولید کاغذ چاپ و تحریر در هفت‌تپه خوزستان با ظرفیت ۱۰۰ تن در روز فراهم شد. به این ترتیب زمینه برای تأسیس شرکت کاغذ پارس در سال ۱۳۴۶ فراهم شد تا این شرکت با ظرفیت اولیه ۳۵ هزار تن کاغذ در سال ۱۳۴۹به شکل رسمی تولید کاغذ را آغاز کند اما کاغذ تولیدی این کارخانه چنان کیفیتی نداشت که بتوان با آن کتاب منتشر کرد. این روند تولید کاغذ داخلی بعد از پیروزی انقلاب اسلامی به‌صورت جدی پیگیری شد و از دهه ۷۰ و پس از هشت سال جنگ تحمیلی به شکلی جدی‌تر اما با راه‌اندازی چندین کارخانه تولیدی در نقاط مختلف کشور از جمله مازندران،‌ تبریز،‌ شوشتر و... دنبال شد. دولت سیزدهم در اولین سال حضور خود در مسند مدیریت کشور باوجود بحث تحریم و گران شدن بی‌رویه کاغذ، ورود جدی به حوزه تولید کاغذ داشت و در آبان ۱۴۰۱ نیز جشن شکرانه تولید کاغذ ایرانی برگزار شد. وزیر ارشاد پس از حضور در این جشن یادآوری کرده بود: «می‌توانیم با افتخار اعلام کنیم که بیش از ۷۰درصد کتاب‌های درسی فرزندان‌مان با کاغذ داخلی چاپ شده است. آماده امضای تفاهم‌نامه تولید ۲۰هزار تنی کاغذ هستیم. در ابتدای دولت اعلام کردیم برنامه ‌ما رسیدن به خودکفایی در تولید کاغذ است و این موضوعی بود که برای چند سال رهبر معظم انقلاب مطالبه می‌کردند اما تا به حال که به این مرحله رسیدیم، آسان نبود و با موانعی رو‌به‌رو بودیم.»

محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور نیز در سال جاری پس از بازدید از سی‌و‌چهارمین نمایشگاه کتاب تهران درباره تولید کاغذ داخلی گفته بود که از ابتدای دولت بحث کاغذ دغدغه ما و دغدغه جدی ناشران است و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی هم در این مدت پیگیر بود تا وضعیت کاغذ داخلی ساماندهی شود. ما تعدادی کارخانه داشتیم که یا تعطیل بودند یا ظرفیت‌شان کم بود که الحمدلله راه افتاده و شرایط امسال به نظرم با سال قبل قابل قیاس نیست. کارخانه‌هایی هم در دست احداث است که امیدواریم تا سه سال آینده در بحث کاغذ خودکفا شویم. برخی کارخانه‌ها ظرفیت تولید ۲۵ هزار تنی کاغذ ایرانی را دارند و امیدوارم با ادامه این روند قیمت کاغذ پایین بیاید. مخبر در این نشست یادآوری کرد کالاهای فرهنگی در کشور باید یارانه داشته باشد و این در دستور کار قرار دارد، چون دولت روی بحث‌های فرهنگی حساس است. پیگیری‌های دولت سیزدهم در حوزه کاغذ تا پایان سی و چهارمین نمایشگاه کتاب تهران نیز جریان داشت و وزیر فرهنگ پس از نمایشگاه اعلام رسمی کرد که جشن خودکفایی کاغذ در کشور نیمه دوم سال جاری برپا خواهد شد و مجموعه‌های مختلف آماده تولید هستند و مطالبه ۱۵ساله بر زمین مانده رهبر معظم انقلاب را انجام خواهیم داد.

افزایش تولید کاغذ داخلی از ۱۲هزار به ۴۴هزار تن

ما دو نوع کاغذ سلولزی، بسته‌بندی و کاغذهای چاپ، تحریر و روزنامه در کشور داریم که وضعیت کاغذهای سلولزی و بسته‌بندی خوب و حتی رو به پیشرفت است و در حوزه صادرات آن نیز حرفی برای گفتن داریم اما چالش ما دربحث تولید داخلی کاغذ است. بر این اساس، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز در گزارشی اعلام کرد که در سال ۹۹ فقط ۵۰۰۰ تن در کشور تولید شد و در ماه‌های پایانی سال ۱۴۰۰ به ۱۲ هزار تن و سال ۱۴۰۱ نیز به ۴۴ هزار تن رسید. این میزان تولید باعث شده که ۷۰ درصد نیاز به کاغذ آموزش و پرورش و ۲۰ درصد از نیاز حوزه نشر و مطبوعات از محل تولید داخل تأمین می‌شود. بنابر این آمار، حرکت به سوی یک کالای استراتژیک به شکل جدی در حال پیگیری است.

انتقادات به کاغذ ایرانی

روند تولید کاغذ داخلی بهانه‌ای شد تا از امید نیک‌‌نژاد، مدیرعامل کارخانه چوب و کاغذ مازندران درباره کیفیت کاغذ ایرانی سؤال کنیم. نیک‌نژاد با تایید نقدهای رهبر معظم انقلاب پیرامون کم بودن کیفیت کاغذ در گفت‌وگو با جام‌جم یادآوری شد که اگر رهبر معظم انقلاب روی کیفیت کاغذ دست می‌گذارند، به دلیل نگاه کارشناسی ایشان است، چون در حوزه کتاب هم کمتر کسی مانند رهبر معظم انقلاب کارشناس است و به طور طبیعی ایشان نکاتی را دیدند که بسیار به‌حق است. حامی بزرگ تولید در کشور از ابتدا رهبر معظم انقلاب بودند و اگر به شعارهای سال توجه کنید، این موضوع را می‌بینید.

کاغذ گلاسه؛ مناسب برای چاپ کتاب کودک

باتوجه به گفت‌وگویی که در رابطه با کیفیت کاغذ میان نیک‌نژاد و نادر قدیانی مطرح شد، نیک‌نژاد در گفت‌وگو با جام‌جم با توضیح علت به‌حق بودن این انتقادات، یادآوری کرد که کاغذهایی با درجه روشنی بالاتر و گلاسه برای چاپ کتاب‌های عکس‌محور بچه‌ها نیاز می‌شود و ما اصلا مدعی این نیستیم که بتوانیم این کاغذها را تولید کنیم. می‌توانیم کل نیاز کاغذ تحریر و آموزش و پرورش کشور را با همین کاغذ تأمین کنیم اما بعضی کاغذها به طور طبیعی باید به شکل تکنولوژی شیمیایی برای استفاده قشر خاص تولید شوند. در همین کاغذ ما نیز گاهی مشکلاتی دیده می‌شود و بعضی گله‌مند بودند که پرز می‌دهد و لبه آن هنگام چاپ باد می‌کند اما بسیاری از مشکلات در طول یک سال گذشته برطرف شد.

تولید کاغذ ایرانی مکانیکی است

البته اگر از کاغذ ایرانی استقبال نمی‌شد، بحث‌های کیفیت و حاشیه‌ای نیز به میان می‌آمد. نیک‌نژاد در ادامه منکر این نمی‌شود که کاغذ تولیدی شاید کیفیت باب طبع ناشران را نداشته باشد اما برای این موضوع دلایلی را بر‌می‌شمرد. او می‌گوید: ما در دنیا دو نوع تولید داریم، تولید مکانیکی و شیمیایی. کاغذهایی که روشنی بالایی دارد، مانند کاغذهای A۴ و گلاسه به روش شیمیایی با درجه روشنی بالای ۹۰ درصد تولید می‌شود اما کاغذهای تولیدی ما که کمی کدر و با روش مکانیکی است؛ یعنی ساختار و تولیدات کارخانه به این صورت است و نه‌تنها در کشور ما بلکه در تمام دنیا به همین صورت تولید می‌شود. این نوع کاغذها برای مصرف بخش خاصی از کشور است که این بخش خاص هم کم نیست. ما در زمینه کاغذ مکانیکی مدعی هستیم کیفت محصول‌مان نه‌تنها نسبت به تمام سال‌های قبل مناسب‌سازی شده و تمام مؤلفه‌های استاندارد ملی ایران را رعایت می‌کند، بلکه قادریم همین نوع کاغذها را با درجه روشنایی حدود ۷۰ درصد به کشورهایی که این تکنولوژی را به ما منتقل کردند، صادر کنیم.

شیت‌سازی کاغذ؛ راهی برای کاهش کیفیت

این مدیر با اشاره به این‌که با دوستان فعال در زمینه نشر صحبت کرده و به یک جمع‌بندی رسیده است، خاطرنشان می‌کند: ما کاغذ را به صورت رولی تولید و در اختیار متقاضیان قرار می‌دهیم و دستگاه‌های بعضی ناشران و چاپ افست به شکل رولی است و مشکلی در این رابطه وجود ندارد اما ناشران باید آن را شیت و تبدیل به بند کنند. از طرفی هم به دلیل این‌که رطوبت و باز شدن رول و لفافه پس از آن در شیت‌سازی رعایت نمی‌شود، حداکثر ۷۰ درصد در کیفیت کاغذ تأثیر می‌گذارد و این مسأله، مشکلاتی را به وجود می‌آورد؛ درنتیجه تصمیم گرفتیم امسال کاغذ ناشران را به صورت شیت‌شده به آنها تحویل دهیم و ۸۰ درصد مشکلات با این کار حل خواهد شد. مسأله دیگر این است که ذائقه مصرف‌کننده و ناشر در طول این سال‌ها تغییر کرده است. کاغذ ایرانی سال‌ها در بازار نبود و ذائقه آن چاپخانه‌داری که باید روی دستگاهش تنظیم جوهر و رنگ را انجام دهد و بتواند کاغذ کتاب‌ها را مناسب چاپ دربیاورد هم تغییر کرده است. اگر چاپخانه‌دار و ناشر بداند که در تولید کاغذ ایرانی مداومت وجود دارد، آنها هم به سمت خرید کاغذ ایرانی می‌روند. بپذیریم که کاغذ نوعی کالای استراتژیک است و کشور هم باید برای کالای استراتژیک حداقل ارز را به خارج بدهد. به‌عنوان تولید‌کننده اگر حمایت شوم، کیفیتم را بالا می‌برم اما جامعه هدف هم استفاده از این نوع کاغذ را باید بپذیرد.

سلامتی بچه‌های مدرسه با کاغذ ایرانی

نیک‌نژاد با اشاره به سلامت‌ بودن کاغذ ایرانی با توجه به فرآیند تولید آن یادآوری کرد: به‌دلیل مکانیکی بودن فرآیند تولید، کاغذ ایرانی نوعی کالای سلامت‌محور برای دانش‌آموزان محسوب می‌شود و از طرفی هم به‌دلیل پایین بودن درجه روشنی برای دید و مطالعه رمان و کتاب‌های سنگین جزو بهترین کاغذها محسوب می‌شود. شاید کاغذهای ما در کتاب‌های عکس‌محور کاربرد کمتری داشته باشند اما در کتاب‌های حجیم و رمان‌ها که چشم چندان خسته نمی‌شود، استفاده از این کاغذ و مطالعه متون آن بسیار خوب است. من حتما روی این موضوع که کاغذ ایرانی باید کیفیت خود را افزایش دهد، صحه می‌گذارم و تأکید رهبر معظم انقلاب روی کیفیت کاغذ کارشناسی‌شده است و هرقدر که بتوانیم در این فرآیند دخل و تصرف داشته باشیم پیش می‌رویم تا به حداقل مشکلات برسیم.

نقص صنعت چاپ

مدیر کارخانه چوب و کاغذ مازندران با ارائه آماری درباره میزان تولیدات این کارخانه توضیح می‌دهد: سال گذشته طبق آمار رسمی وزارت ارشاد، بیش از ۳۰۰ ناشر از کاغذ مازندران استفاده کردند و بیش از ۸۰۰۰ تن کاغذ را تنها ما در اختیار ناشران در سطح کشور قرار دادیم و قیمت کاغذ ایرانی همین الان در بازار ۳۵درصد پایین‌تر از کاغذ خارجی است؛ یعنی اگر پایه اصلی تولید کتاب کاغذ باشد، ۹۰درصد هزینه کتاب رنگ و زینک است که وقتی کاغذ ایرانی تولید می‌شود، ۳۵درصد هزینه این کتاب‌ها کاهش یافته است. بسیاری از کتاب‌های نمایشگاه کتاب سال‌جاری با کاغذ ایرانی تولید شده است و بسیاری راضی بودند و اگر مشکلی باشد، برطرف خواهیم کرد. از همین کاغذ مکانیکی ایرانی هم قرآن چهاررنگ با اعراب‌گذاری مناسب و دیوان حافظ چهاررنگ که در این سال‌ها بی‌سابقه بوده تولید شده است. بنابراین، بخشی از کیفیت کاغذ ایرانی به چاپخانه‌ها و نوع دستگاه‌های ما برمی‌گردد اما اهتمام ما برای سال ۱۴۰۲ افزایش ظرفیت تولید از ۴۲هزار به ۵۵هزار تن و افزایش کیفیت است که مشکلات به حداقل برسد. علاوه‌براین، سعی می‌کنیم از این به بعد کاغذ را به شکل شیت‌شده در اختیار ناشران قرار دهیم.

قیمت پایین کاغذهای ایرانی

البته یک‌سری واردکنندگان کاغذ به دلایلی با تولید داخلی چندان موافق نیستند، چون معتقدند هزینه تولید کاغذ در داخل کشور بیشتر از زمانی است که این کالا را وارد می‌کنیم. نیک‌نژاد در این رابطه می‌گوید: اگر سال گذشته ۳۰هزار تن کاغذ در اختیار آموزش‌وپرورش نبود که ۱۲۵میلیون جلد کتاب درسی تولید نمی‌شد و التهاب زیادی در بازار به‌وجود‌می‌آمد. هیچ عقل سلیمی به‌دلیل منفعت عده‌ای قبول نمی‌کند که تولید داخلی متوقف شود. از طرف دیگر ما نمی‌توانیم تمام نیاز کاغذ کشور را تأمین کنیم و بعضی کاغذها نیز حتما باید به کشور وارد شود که هم قیمت کتاب پایین بیاید و هم بتوانند استفاده‌ای که می‌خواهند در آن حوزه داشته باشند.مدیر کارخانه چوب و کاغذ مازندران یادآوری می‌کند: هر کیلو کاغذ یک دلار ارزبری دارد و اگر این مقدار کاغذ در سال ۱۴۰۲ تولید نمی‌شد، ۴۵میلیون دلار ارز باید از کشور خارج می‌شد و هر بند کاغذ که یک‌میلیون و ۴۰۰هزار تومان است را هیچ‌گاه در داخل نمی‌توانستیم با قیمت ۵۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان در داخل تولید کنیم. زمانی ما دلار ارزان دولتی داشتیم و واردات با قیمت پایین صورت می‌گرفت و بخشی از ناشران به تصور قیمت پایین واردات را انجام می‌دادند اما اگر الان با دلار ۴۴ تومانی واردات را انجام دهیم، بازهم قیمت کاغذهای تولید داخل ۲۵ درصد زیر قیمت بازار است. پس باید کمک کنیم این ظرفیت تولید کاغذ در ایران پویاتر شود و شک نکنید بخش عمده‌ای از منفعت کسانی که با واردات نیاز بازار را تأمین می‌کردند، به خطر افتاده که به بهانه‌های مختلف سعی می‌کنند جلوی تولید را بگیرند.

چالش تحریم ابزار ماشین‌های چاپ

موضوع تحریم ماشین‌های چاپ و ابزار مربوط به تحریر و کاغذ نیز یکی دیگر از مسائلی است که ما همچنان با آن دست‌به‌گریبان هستیم. نیک‌نژاد در این رابطه می‌گوید: دستگاه‌های ما که ۲۵ سال پیش وارد شدند، به‌روزترین در دنیا بودند و هنوز هم جزو تکنولوژی‌های برتر هستند اما در سال‌های اخیر به‌دلیل تحریم نتوانستیم ماشین‌آلات را به‌روزرسانی کنیم و به نوسازی تجهیزات نیاز داریم. اگر نوسازی تجهیزات ماشین‌ها اتفاق بیفتد، بازهم کیفیت تولید ارتقا می‌یابد و نیاز کشور ۲۰۰هزار تن در سال است و ما می‌توانیم در کارخانه کاغذ مازندران ۸۵ هزار تن کاغذ و بیش از یک‌سوم نیاز کاغذ کشور را در سال تولید کنیم.

حمایت از تولید

با توجه به آنچه گفته شد؛ کاغذ جزو اولویت‌ها و کالاهایی است که در زمان‌های مختلف، رهبر معظم انقلاب روی آن تأکید داشتند و اهتمام دولت‌های مختلف بر این بود که ما در زمینه کاغذ به حداقل ثبات در کشور برسیم و بتوانیم نیاز کشور را برطرف کنیم. عوامل متعددی در کیفیت کاغذ تاثیر دارد که اولین موضوع مربوط به فرآیندهای تولید کاغذ است؛ یعنی با وجود این‌که اهتمام جدی در زمینه تولید کاغذ داخلی داریم، هنوز به طور کامل نتوانستیم به کیفیت مطلوب و مدنظر ناشران به‌خصوص در زمینه فرآیند تولید شیمیایی برسیم. دیگر این‌که ناشران نیز باید از کاغذ ایرانی بیشتر استفاده کنند و دولت نیز از تولیدکنندگان کاغذ ایرانی حمایت بیشتری کند. آخرین مسأله هم مربوط به تخصیص بودجه بیشتر برای به روزرسانی دستگاه‌های چاپ است که قطعا دولت نیم‌نگاه یا اهتمامی نسبت به این موضوع دارد.

عزم ملی در حوزه کاغذ و صنعت چاپ

سید غلامرضا حسینی - مدیرعامل نشر واژه‌پردازاندیش: کاغذ یک کالای استراتژیک است، لذا تولید آن در داخل امری ضروری و قطعی است. بدیهی است در شرایط فعلی کیفیت کاغذ تولید داخل قابل رقابت با نمونه‌های خارجی نیست اما برای تحقق ارتقای کیفیت کاغذ تولید داخل، نیازمند یک عزم و اراده ملی هستیم؛ یعنی تولیدکننده تمام همت خود را برای ارتقای کیفیت صرف کند و از طرفی صاحبان صنایع چاپ در راستای حمایت از تولید ملی برخی معایب و سختی‌های استفاده از کاغذ ایرانی را تحمل کنند. همچنین ناشران، استفاده از کاغذ ایرانی را به استفاده از کاغذ خارجی ترجیح دهند و با یک فرهنگ‌سازی و تعریف دوره زمانی خاص (مثلا حداکثر سه سال) مخاطب هم با خرید کتاب تولیدشده با کاغذ داخلی حمایت خود را اعلام نماید. دولت هم در این راستا با تنظیم بسته‌های حمایتی در عرصه تولید کاغذ، چاپ کتاب و مخاطب زمینه سرعت‌بخشیدن به خودکفایی در تولید کاغذ مرغوب داخلی را فراهم آورد.

شرایط چاپ و نشر کشور یکی از مسائلی است که نقطه‌نظرات بسیاری در رابطه با آن وجود دارد که یکی از آنها کاغذ است. اصلاح صنعت چاپ که این روزها از فرسودگی رنج می‌برد تا توسعه قطعات، مواد اولیه و دستگاه‌های چاپ همگی ازجمله موضوعاتی است که باید به آنها پرداخت. در این راستا صنعت چاپ هم از این قاعده مستثنا نیست. البته به دلایل مختلف ازجمله عدم احساس ضرورت، همچنین هزینه‌های بالای واردات دستگاه‌های جدید، تحریم‌های ظالمانه و سرانه پایین سود حاصل از سرمایه‌گذاری این صنعت باعث شده در مجموع صنعت چاپ در ایران به‌ویژه در چاپ افست یک صنعت فرسوده به حساب بیاید. البته چرایی این مسأله از جنبه‌های مختلف دیگری نیز قابل کنکاش و بررسی است.اصلی‌ترین راه‌حل برای نوسازی و روزآمدی ناوگان صنعت چاپ، ایجاد چرخه سودآوری مناسب است. به‌عنوان‌مثال اگر در سایر صنایع تولیدی رویکرد از خام‌فروشی تغییر پیدا کند، صنعت بسته‌بندی مدرن به‌دلیل ایجاد ارزش‌افزوده بر کالا یک امر ضروری خواهد شد و حتما این موضوع به اقتصاد چاپ کمک خواهد کرد و انگیزه صاحبان این صنعت را برای استفاده از تکنولوژی‌های روز دنیا بیشتر خواهد کرد. درعین‌حال نمی‌توان به نقش دولت‌ها در این زمینه بی‌اعتنا بود. ایجاد تسهیلات بلندمدت و کم‌بهره، اختصاص ارز با قیمت مناسب یا تسهیل در واردات می‌تواند در به‌روز شدن صنعت چاپ کمک‌کننده باشد.در شرایط فعلی خرید و واردات دستگاه‌های چاپ فارغ از بحث تحریم‌ها نیازمند سرمایه‌گذاری‌های کلان است. به نظر می‌رسد به‌دلیل میزان سود صنعت چاپ که به نسبت سایر صنایع کمتر است، نیاز به همیاری دولت‌ها ضروری است. ممکن است در شرایط فعلی دولت بتواند با یک طرح منسجم و کارشناسی صنعت چاپ را با یک سرعت مناسب به روزآمدی نزدیک کند، ولی در صورت عبور از یک دوره زمانی خاص و فرسودگی اساسی در این حوزه، به‌ویژه در بخش افست مشارکت و کمک دولت هم نمی‌تواند پاسخگو باشد.

باید توجه داشت پرسود بودن صنعت چاپ در دنیا، به‌دلیل یک رویکرد فرهنگی قدیمی است و آن‌هم واقعی بودن قیمت‌هاست. متأسفانه ارائه یارانه‌های متعدد و متنوع به کالاهای فرهنگی در کشور بالاخص در مورد کتاب همیشه قیمت‌ها را در بخش چاپ سرکوب کرده است. از سوی دیگر نبود قوانین بازدارنده یا اجرا نشدن آنها نیز باعث شده شبه‌چاپخانه‌های زیرزمینی و زیرپله‌ای در صنعت چاپ به چالشی برای خود صنعت تبدیل شوند و از رشد متوازن آن جلوگیری کنند.

ثبات واجب‌تر از ارزانی است

نادر قدیانی - مدیر انتشارات قدیانی: اکنون یکی از دغدغه‌های اصلی ما در حوزه نشر مرتبط با مسائل گرانی کاغذ است، چون ما ناشران کتاب‌های کودک نیاز داریم از کاغذهایی با گرم بالا، یعنی کاغذ گلاسه و تحریر ۱۰۰ گرم به بالا استفاده کنیم که هزینه بالایی دارد اما برای کتاب‌های رمان بزرگسال کاغذهایی استفاده می‌شود که برای چاپ سیاه و سفید مناسب باشد. قیمت کاغذ مازندران که در ماه‌های اخیر در اختیار ما قرار می‌دهند، ۲۰ درصد ارزان‌تر نسبت به بازار آزاد و کاغذ آزاد است اما کاغذ مناسب کتاب‌های تصویری و رنگی، روز به روز با افزایش قیمت مواجه است و شرایط را برای ما سخت می‌کند. بنابراین در حوزه کاغذ نگرانی وجود دارد؛ با این اوضاع اگر کاغذهایی که برای کتاب کودک و نوجوان مناسب است (امکان تولید آن در ایران در حال حاضر وجود ندارد) به طور فراوان وارد شود، تعدادی از ناشران قدیمی که امکان تولید دارند، می‌توانند به کار خود ادامه دهند و راهی پیدا کنند اما مشکلات به کتابفروشان بزرگ هم سرایت می‌کند.

کاغذ تحریر از موادری است که بعد از گوشت، مرغ، برنج و ۱۰ قلم کالای اساسی مردم، در همه حوزه‌ها مصرف می‌شود. مصرف کاغذ تحریر در کشور با مصرف آن برای کتاب تفاوت بسیار دارد. برای نوشتن نامه، دفتر مشق دانش‌آموزان و کلیه اطلاعات چاپی روی کاغذ، از کاغذ تحریر استفاده می‌شود. وقتی مشخص نباشد که دولت باید کاغذ تحریر را وارد کند یا شرکت‌های خصوصی، آن‌وقت خلأیی به وجود می‌آید و قیمت کاغذ از آنچه باید، بیشتر می‌شود و هنوز هم قیمت کاغذ به قیمت طبیعی نزدیک نشده است. اگر مدیران تکلیف کاغذ را روشن کنند و مشخص شود کاغذ را نهادهای دولتی وارد کشور می‌کنند یا تجار باید وارد کنند، آن‌وقت می‌توان در این حوزه برنامه‌ریزی کرد. اخیرا کاغذ با ارز آزاد نیمایی که درصدی ارزان‌تر از ارز آزاد است، به شکل رُلی وارد می‌شود و با دستگاه‌های مکانیزه به صورت لیزری تبدیل به کاغذ A۴ شده، به کشورهای حاشیه‌ای صادر می‌شود؛ در نتیجه با ارز نیمایی کاغذ وارد و آن را صادر می‌کند اما آنهایی که کاغذ را به شکل بندی وارد می‌کنند، بلاتکلیف هستند. بنابراین، ناشران با این‌که فعالیت‌های فرهنگی انجام می‌دهند، باید به ابعاد اقتصادی فعالیت هم فکر کنند. بعد از ۴۰ سال هنوز تکلیف کاغذ مشخص نیست. دولت یک دوره کوتاه کاغذ وارد می‌کند اما این روند ادامه ندارد. به نظرم مدیریت ثبات کاغذ بسیار واجب‌تر از این است که روی ارزانی قیمت کاغذ فکر کنیم.