میز صلح حالا با سفر دوروزه سلطان عمان به کشورمان به نظر می‌رسد به خوبی چیده شده چراکه با توجه به اقتضائات فعلی کشورمان در منطقه و جهان و تفسیرهای برزمین مانده برجامی و مذاکرات رفع تحریم، رفع انسداد اموال کشورمان در کره جنوبی و عراق و حتی تعیین تکلیف زندانیان دو تابعیتی سناریوی قابل اطمینانی است که دربرگیرنده اهداف مختلفی هم بوده؛ حتی یکی از موارد پیشینی که تداوم اختلافات پادمانی بود، بعد از سفر سلطان هیثم بن طارق به تهران حل شد؛ در واقع یکی از موضوعات پیچیده این میزانسن حل و فصل پرونده یکی از سه مکان ادعایی آژانس بود که اکنون بسته شده و این اتفاق در پس تعاملات مثبت بین ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رخ داده است؛ این پرونده مربوط به یکی از مکان‌های ادعایی آژانس «آباده» بود که فضای فعلی تنفس تازه‌ای در مسیر دوطرفه گشوده است. در عین حال، سفر سلطان عمان به ایران رکورد جدیدی هم ثبت کرد و نشان داد رفت و آمد مقام‌های سیاسی و نظامی دو کشور بیش از هر زمانی در گذشته شده است.
از خطوط هوایی شهرهای مختلف ایران به مسقط تا حضور بیش از ۲۰هزار ایرانی در عمان، ما به یک درک مهم درباره پیوند عمیق میان جامعه ایرانی و عمانی می‌رسیم؛ ارتباطاتی که رو به افزایش است و هیچ نشانه‌ای از تهدید در این روابط هم دیده نمی‌شود؛ البته عمان در تمام دوران تحریم کشورمان هم بدون توجه به این وضعیت تحریمی نقاط تعاملی خود با جمهوری اسلامی را حفظ کرده بود. از سوی دیگر گرچه سلطان هیثم و رئیسی کنفرانس خبری برگزار نکردند، ولی دو طرف در بیانیه پایانی سفر دو روزه بر نقش سازنده بخش خصوصی دو کشور در توسعه افق‌های همکاری اقتصادی، افزایش مستمر مبادلات تجاری و افزایش سرمایه‌گذاری‌های مشترک تاکید کردند. ایران و عمان همیشه با هم یک قرابت جغرافیایی خاصی داشتند و نقطه اشتراک آنها در تنگه راهبردی جهان ژئوپلیتیک این دو سرزمین را بیش از آن که چالش‌برانگیز کند وارد کانال اتحاد و همکاری کرده است و دیگر حالا رابطه ایران و عمان به لحاظ سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در بالاترین سطح خود است. بنابراین از امضای موافقت‌نامه‌ها و یادداشت‌های تفاهم در زمینه‌های اقتصادی، تجاری، ترانزیت، سرمایه‌گذاری، انرژی و فرهنگی تا فعال‌شدن توافقات موجود میان دو کشور مسیرهای توافقی جدید در سفر «سلطان میانجیگری» در تهران بوده است. البته روایت حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه کشورمان هم درباره این سفر قابل تامل بود، او معتقد است «سفر جناب سلطان عمان به تهران گام مهم جدیدی در مسیر تحکیم همکاری‌های راهبردی دو کشور ایران و عمان بود. سیاست همسایگی دولت سیزدهم، مبتنی بر راهبری حکیمانه رهبر معظم انقلاب و گسترش و تقویت روابط با همسایگان و کشورهای منطقه با جدیت به پیش می‌رود.»
اگر اخبار را دنبال کرده باشید وزیر خارجه کشورمان در نشست خبری مشترک با همتای عمانی هم گفته بود که بدون تردید سلطنت عمان دارای جایگاه ممتازی در سیاست خارجی ایران است و نقش مثبت و سازنده‌ای در موضوعات منطقه‌ای و بین‌المللی دارد. لذا این سفر را می‌توان مقدمه‌ای بر نگارش سندی با مضمون «برنامه جامع همکاری راهبردی ایران و عمان» در آینده نزدیک دانست.
زیر و بم فعالیت اقتصادی ایرانیان در عمان
البته همین حالا هم در می ۲۰۲۳ با تمام فراز و نشیب‌های تحریمی ایران و دیپلماسی روبه جلوی عمان، دو کشور روابط بسیار خوبی دارند و حتی بحث افزایش مبادلات تجاری، فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی دو کشور ازجمله پروژه خط لوله گاز میان ایران و عمان هم مطرح است. مثلا شما در خبرها همین شاکله هیات همراه سلطان هیثم را ببینید تا متوجه شوید چرا از کلیدخوردن این پروژه در این سفر می‌گوییم. سلطان با خود، وزیران و مقام‌های سازمان‌های مختلف عمان را آورده بود که فقط همین یک نکته نشان می‌دهد هدف‌گذاری اقتصادی برای عمان هم مهم بوده است. البته مقام‌های نظامی و سیاسی وزن بیشتری نسبت به مسئولان اقتصادی دارند اما به عنوان نمونه وزیر دارایی یا وزیر مالی عمان همراه سلطان هیثم به تهران آمدند یا حتی شاهد سفر رئیس سازمان سرمایه‌گذاری این کشور عربی بودیم که اتفاقا یکی از نهادهای زیر نظر مستقیم سلطان هیثم است.
عمان‌دیلی و قلب جهان عرب
ابعاد این سفر ظاهرا برای هر دو کشور بسیار مطلوب بوده است. عمان‌دیلی روزنامه رسمی این کشور پس از بازگشت سلطان این کشور از ایران به مسقط تایید کرد این سفر تاریخی موفقیت‌آمیز بوده است و این‌چنین نوشت: «همان طور که انتظار می‌رفت، این سفر تاریخی در همه مسیرها به موفقیت‌های بزرگی دست یافت. از جمله این مسیرهای موفق، موضوع احیای روابط بین مصر و ایران بود، زیرا ایران از بازگشت روابط خود با مصر پس از دهه‌ها بیگانگی کامل استقبال کرد و با توجه به موقعیتی که مصر در قلب جهان عرب دارد، این خبر مهمی برای منطقه است.»
عمان، میانجی جنگ اوکراین
بنابراین مذاکرات رفع تحریم‌ها و پیگیری پرونده مذاکرات برجام هم بخش دیگری از اهداف سلطان عمان در تهران بود هرچند قبل از این هم خبرهایی درباره این که ایران و آمریکا در عمان مذاکراتی داشتند به گوش می‌رسید اما این موضوع تایید نشد و صرفا در حد گمانه‌زنی باقی ماند و هیچ خبر مستندی منتشر نشد اما آن طور که از شواهد و قرائن برمی‌آید، آمریکایی‌ها پیام‌هایی برای آزادی زندانیان دوتابعیتی یا جاسوسان کشورهای غربی در ایران ارسال کرده‌اند و این پیام به وسیله سلطان میانجیگری به دست تهران رسیده که همه این موارد نشانه پیشرفت مذاکرات است. نکته حائز اهمیت دیگر این که مسقط مدتی است به میزبان جلسات ایران و اوکراین تبدیل شده که البته نتایجی هم داشته است. عمان با توجه به جایگاهی که از خود در فضای روابط بین‌الملل ایجاد کرده، توانسته کنشگری و میانجیگری در جنگ اوکراین را برعهده بگیرد؛ مثلا در همین ماه‌های اخیر سلطان عمان با پوتین و زلنسکی، رؤسای جمهور روسیه و اوکراین هم گفت‌وگو کرده است که یکی از نتایج رایزنی‌های سلطان ایجاد انبار غلات اوکراین و روسیه در عمان برای توزیع به سراسر دنیا بوده است. حتی این روابط تا جایی پیش رفت که زلنسکی در جلسه سران عرب هم حاضر شد و در جلسه‌ا‌ی غیرعلنی با اسعدبن‌طارق، برادر بزرگ‌تر سلطان هیثم دو ساعت مذاکره کرد.
فرامتن استراتژیک سفر سلطان
همه این موضوعات را یک بار دیگر تیتروار مرور کنید، سفری که فرامتن آن حتما مهم‌تر از متن دو روزه آن است؛ همه ما می‌دانیم عمان در سخت‌ترین شرایط تحریمی علیه ایران که هر روز حلقه محاصره متحدان آمریکایی علیه کشورمان تنگ‌تر می‌شد، ارتباط خود را با ایران کاهش که نداد، حتی در این مدت در پرونده‌های مختلف سیاسی و اقتصادی به کمک تهران هم آمد و حسن همجواری خود را در همسایگی کامل کرد. این یعنی مساله ژئوپلیتیک و نظام فکری-سیاسی عمان آن قدر پرقدرت است که تاکنون هیچ عامل خارجی مزاحمی نتوانسته در رابطه مثبت میان ایران و عمان خللی وارد کند، اما همان طور که رهبر انقلاب هم تاکید کردند افزایش همکاری عمان و ایران حائز اهمیت است و در چنین فضایی نخبگان سیاسی، اجتماعی و اقتصادی دو کشور باید تلاش کنند ارتباطات روی زمین و در مرحله اجرا عملیاتی شود، هرچند اراده سیاسی دو کشور زمینه متفاوت و خوبی برای حضور بخش خصوصی و نهادهای غیردولتی فراهم کرده که می‌تواند مبدا جدیدی در سیاست همسایگی ایران و عمان باشد.
رفع مسدودیت پول‌های ایرانی
نکته قابل تامل دیگر بحث رفع مسدودیت اموال بلوکهشده ایران در عراق و کره جنوبی بعد از این سفر است. آن طور که اخبار غیررسمی نشان می‌دهد، آمریکا پیشنهاد داده که ایران سطح غنی‌سازی خود را از ۶۰ درصد بالاتر نبرد و در مقابل مکانیسم وصول بدهی ۱۸میلیارد دلاری طلب از کره‌جنوبی و عراق فعال شود و برخی منابع هم گفته‌اند که یکی از موارد طرح‌شده توسط سلطان عمان همین نکته بوده است. البته بگذریم که این موضوع به وضوح عقب‌نشینی آمریکا بوده؛ چراکه زمانی واشنگتن معتقد بود ایران باید تمام فعالیت‌های اتمی خود را تعلیق کند، ولی این روزها به وضوح در حال عقب‌نشینی در برابر جمهوری اسلامی است.همین دیروز خبری به نقل از رسانه‌های کره جنوبی منتشر شد که براساس آن اعلام شد واشنگتن به کره جنوبی برای آزادی هفت میلیارد دلار دارایی بلوکهشده ایران در بانک مرکزی این کشور چراغ سبز نشان داده و حتی گفته شد که سئول و واشنگتن در حال مذاکره برای آزادسازی پول بلوکهشده ایران هستند. قرینه دیگر هم حضور وزیر خارجه عمان در بغداد برای آزادسازی منابع ایران در عراق است؛ به طوری که تماس حسین امیرعبداللهیان با همتای عراقی برای انتقال بخشی از منابع ایرانی به یکی از بانک‌های عربستانی برای تأمین نیاز ارزی حجاج نشان می‌دهد احتمالا در روزهای آینده و پس از سفر سلطان هیثم منابع ارزی ایران در عراق هم آزاد شود.
بازشدن کانال مصر
اما یکی از وجوه اصلی این سفر هم مباحث منطقه‌ای بود؛ چون سلطان هیثم قبل از ایران به مصر رفته بود و با عبدالفتاح السیسی، رئیس‌جمهور این کشور دیدار و گفت‌وگو کرده بود، به همین دلیل سفر به تهران بلافاصله بعد از قاهره از همان ابتدا سیگنال‌های میانجیگری میان ایران و مصر را نشان داد البته جلسات میان نمایندگان ایران و مصر از چند ماه پیش در عمان با هدف تنش‌زدایی در جریان بود و ازسرگیری روابط میان ایران و عربستان باعث شد مصر با سرعت بیشتری بخواهد به سوی تنش‌زدایی با ایران بشتابد. در واقع ما اگر مبدا تغییر و تحولات اخیر و افزایش درخواست‌ها برای ارتباط با ایران و «توافق تهران - ریاض» بگذاریم، می‌بینیم کشورهای عربی مهمی اکنون به سمت ایران متمایل شدند و در کنار کشورهای حاشیه خلیج فارس یکی از این کشورهای مهم عربی هم مصر است. کشوری که اتفاقا به رژیم صهیونیستی نزدیک بوده و این ابراز تمایل قاهره به تهران و برگزاری چند دور مذاکره با هیأت ایرانی خیلی برای صهیونیست‌ها گران تمام شده است. البته برقراری رابطه با مصر سخت‌تر از احیای روابط ایران و عربستان نیست به ویژه که رهبر انقلاب هم درباره این رابطه با مصر در دیدار پادشاه عمان ابراز رضایت کرده‌اند.
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
یک کارشناس روابط بین‌الملل در گفتگو با جامجمآنلاین مطرح کرد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح شد
