از ابتدای امسال و با احتساب فیلم‌هایی که از اواخر اسفند سال گذشته به‌عنوان فیلم‌های اکران نوروز ۱۴۰۲ نمایش داده شد تا به امروز که در نیمه آذرماه قرار داریم، مجموع فیلم‌های اکران‌شده امسال به ۴۴ فیلم رسیده و بیش از ۱۸ میلیون نفر برای تماشای این آثار در سالن‌های سینما حاضر شده‌اند. این رکورد در هشت ماه امسال در حالی ثبت شده که مجموع مخاطبان سینمای ایران در ۱۲ ماه سال گذشته بیش از ۱۴ میلیون و ۲۵۷ هزار نفر بود و حالا با افزایش چهار میلیون نفری رو‌به‌رو هستیم.
مخاطب ۶ میلیونی یک فیلم
از این میزان فروش بیش از ۷۷۰میلیاردی گیشه، ۲۹۱میلیارد و ۹۰۴میلیون و ۵۷۲هزار و ۲۹۰ تومان مربوط به فیلم «فسیل» است که میزان مخاطبان آن شش میلیون و ۳۴۵ هزار و ۴۸۱ نفر بوده‌است. یعنی یک‌سوم از مخاطبان ۱۸میلیون نفری سینما برای دیدن فسیل وقت گذاشته‌اند وباقی مخاطبان بین فیلم‌های دیگر تقسیم شده‌اند. این فیلم اخیرا پس از شش ماه فروش در گیشه، اوایل مهرماه با کاهش سقف مخاطبان نسبت به شش ماه اول سال، ازجدول فروش کنار گذاشته شد که با اعتراض ابراهیم عامریان، تهیه‌کننده فیلم رو‌به‌رو شد. او در یادداشتی در صفحه شخصی‌اش نوشت: «در سیستم اکران جهانی، وقتی فیلمی بر پرده می‌رود و از آن استقبال می‌شود، فیلم باقی می‌ماند. هیچ کجای دنیا فیلمی را که باعث رونق سینما شده با فروش ماهیانه ۱۵ میلیارد تومان از روی پرده سینما حذف نمی‌کنند»؛ این اعتراض انگار کار خود را کرده و این روزها شاهد اکران محدود این فیلم در سینماهای سطح شهر هستیم. در حال حاضر فیلم «هتل» به کارگردانی مسعود اطیابی که از ۵ مهر اکران خود را شروع کرده با فروش ۱۶۸میلیارد و ۷۱۳میلیون و ۱۷۲هزار و ۸۳۱تومانی و با بیش از سه میلیون مخاطب، جای فسیل را گرفته اما هنوز فاصله زیادی برای رسیدن به میزان فروش این فیلم دارد. بعد از «هتل» نیز فیلم «شهر هرت» به کارگردانی کریم امینی با فروش بیش از ۷۶میلیارد و ۲۴۵میلیون و ۹۲۵هزار تومانی و بیش از ۱.۵میلیون مخاطب، یکه‌تازی فیلم‌های کمدی را در جدول فروش سال ۱۴۰۲ ادامه می‌دهد.
فیلم‌های کودک پیشتاز جذب مخاطب
اما جذاب‌ترین بخش ماجرا مربوط به عملکرد خوب فروش فیلم‌های کودک و نوجوان در جذب مخاطبان است. از شش فیلمی که طی این ماه‌ها نماینده سینمای کودک و نوجوان روی پرده سینما بودند. (بچه‌زرنگ، نارگیل ۲، بابا سیبیلو، سلفی با رستم، بچه‌های طوفان و میان صخره‌ها)، دو فیلم «بچه‌زرنگ» و «نارگیل ۲» فروش خوب و قابل‌توجهی در جدول اکران داشت. به عنوان مثال، انیمیشن بچه‌زرنگ با جذب بیش از یک میلیون و ۳۰۰ هزار نفر، پرمخاطب‌ترین انیمیشن سینمای ایران شده‌است. مجموع فروش این انیمیشن از مرز ۴۴ میلیارد تومان گذشته و به شیب صعودی خود ادامه می‌دهد. همچنین نارگیل ۲ تابه‌حال بیش از ۵۴۰ هزار مخاطب داشته‌است که در جایگاه پنجم جدول فروش کل سال جاری قرار گرفته‌است.
پرفروش لزوما پرمخاطب نیست
بعضی کارشناسان معتقدند آمار فروش یک فیلم یا تعداد مخاطبان آن، معیار کلیدی است که نشان‌دهنده مخاطب‌پسند بودن آن است. بنابراین، اگر پیام رسانه‌ای به حد کافی جذاب نباشد، نمی‌تواند مخاطبان را به سینما بکشاند. از طرف دیگر فروش بالای یک فیلم را مخاطبانی که فیلم را پسندیدند، می‌توانند با تبلیغ دهان به دهان تضمین کنند. با وجود این‌که تعداد مخاطبان رابطه‌ای مستقیم با تأثیر پیام بر مخاطبان و موفقیت ارتباط با او بوده‌است اما نمی‌تواند افزایش میزان فروش را تضمین کند؛ کما این‌که در بسیاری از موارد با وجود زیاد بودن فروش یک فیلم، تعداد مخاطبان آن نسبت به سال‌های قبل کمتر بوده‌است.در اینجا فروش پلکانی شش سال گذشته را نسبت به سال قبل خود مقایسه کردیم که این آمار کاملا گویای افزایش فروش و تعداد مخاطبان سینما در پنج سال اخیر بوده‌است:
۹ ماهه ۱۴۰۲در مقایسه با ۱۴۰۱
میزان فروش کل تا پایان آذر بیش از ۷۷۰ میلیارد تومان بوده که در مقایسه با میزان کل فروش فیلم‌ها در سال ۱۴۰۱ تا همین‌جا بیش از ۳۲۰ میلیارد تومان بیشتر بوده‌است. همچنین تعداد مخاطبانی که تا نیمه‌های آذر جاری به سینما رفته‌اند، بیش از ۱۸میلیون نفر بوده که در مقایسه با سال ۱۴۰۱ چهار میلیون نفر بیشتر بوده‌است.
۱۴۰۱ در مقایسه با ۱۴۰۰
اگر بخواهیم آمار فروش فیلم‌های ۱۴۰۱ را با ۱۴۰۰ مقایسه کنیم، می‌بینیم که باز هم فروش سال ۱۴۰۱ حدود ۲۹۱ میلیارد تومان افزایش داشته و مخاطبان نیز دو برابر شده‌اند.
کرونا و کاهش مخاطبان
اما سال ۱۳۹۹ که همزمان با اوجگیری بیماری کروناست و همه از شیوع این بیماری در مکان‌های سربسته عمومی می‌ترسند، مخاطبان کاهش معناداری دارند، اما این آمار فروش در سال بعد(۱۴۰۰) جبران شد و به بیش از حدود ۱۵۸ میلیارد تومان رسید.
۱۳۹۹ در مقایسه با ۱۳۹۸
سال ۱۳۹۸ که قطعا مربوط به ماقبل شروع کروناست، میزان فروش سینماها بیش از ۲۹۰ میلیارد بیشتر از سال ۹۹ است و همچنین میزان مخاطبان سال ۱۳۹۸ نیز بیش از ۲۶ میلیون نفر بوده که این استقبال باز هم تحت تأثیر کرونا در سال ۱۳۹۹ کاهش چشمگیری داشته و کمتر از ۷۰۰ هزار نفر بوده و حتی به یک میلیون نفر هم نرسیده‌است.
۱۳۹۸ در مقایسه با ۱۳۹۷
با این‌که در دو ماه پایانی سال ۹۸با شیوع بیماری کرونا مواجه شدیم، آمار فروش کل فیلم‌ها نسبت به سال ۹۷ حدود ۴۸ میلیارد تومان بیشتر اما میزان مخاطبان فیلم‌ها در سال۹۸ نسبت به۹۷ دومیلیون کمتراست که شاید متأثر از ماه‌های پایانی سال ۹۸ باشد.
فروش ۹ ماهه امسال ۵۱۸ میلیارد تومان بیشتر از دوران کرونا
قبل از مقایسه میزان فروش فیلم‌ها، کافی است که نگاهی به جدول بیندازیم تا مشاهده کنیم میزان فروش و مخاطبان سینما تقریبا از دو ماه پایانی سال ۹۸ تا ۱۴۰۰ و حتی سال بعد از آن(۱۴۰۱) که تحت تأثیر پاندمی شیوع کرونا با کاهش زیادی رو‌به‌رو شد. در مجموع حدود سه سال زمان برد تا مخاطبان دوباره با سینما آشتی کنند و سینما به دوران رونق اولیه خود بازگردد. بنابراین، با مقایسه میزان فروش کل فروردین تا آذر۱۴۰۲ و کل سال۹۷ درمی‌یابیم فروش کل سینمای ایران تا به این لحظه نسبت به سال ۹۷، بیش از ۵۲۷میلیارد تومان بیشتر بوده‌است؛ اما تعداد مخاطبان فیلم‌ها با توجه به این‌که هنوز به پایان سال نرسیدیم، ۱۰میلیون کمتر از کل مخاطبان سال ۹۷ هستند. به احتمال زیاد تعداد مخاطبان تا پایان سال۱۴۰۲ به بیش از۲۰میلیون نفر می‌رسد، اما باید ببینیم که می‌تواند رکورد تعداد مخاطبان سال۹۷ را که نسبت به سال‌های قبل از خود بیشتر است را بشکند و مرز ۲۸میلیون نفر را رد کند یا خیر؟
سینمای جدی زیر سایه کمدی‌ها
کارشناسان معتقدند گاهی این فروش نشانه‌ای برای ردیابی یک پدیده فرهنگی و موضوعی است که در بطن جامعه وجود دارد؛ یعنی باید دلیل این همه استقبال از فیلم‌های کمدی بررسی شود که این را باید به پژوهشگران سپرد. فیلم‌هایی که انگار پاسخگوی مقطعی از زمان هستند و به سرعت فراموش می‌شوند. شاید اگر سال‌ها از ساخت این فیلم‌های کمدی تجاری بگذرد و نام این فیلم‌ها بیاید، کسی یادش نیاید چه بازیگرانی در آن بودند. کما این‌که اگر امروز از مخاطبان نام «چراغ قرمز» یا «کیش و مات» را بپرسیم، شاید حتی کلیت فیلم و بازیگران اصلی آن را نیز به خاطر نداشته‌باشند. اما با توجه به این‌که حیات سینمای تجاری به ساخت فیلم‌های کمدی وابسته است، مهم است سینمای جدی و حتی سینمای کودک و نوجوان نباید زیرسایه کمدی‌ها قرار بگیرد. البته اگر فیلم کمدی هم خوب ساخته شود؛ تأثیرش تا دهه‌ها در ذهن مخاطبان می‌ماند و به این زودی فراموش نمی‌شود، اما متأسفانه آثار کمدی امروز فاقد این شاخصه‌ها است. از طرفی هم به بهانه فروش بیشتر فیلم‌های کمدی و پرمخاطب بودن آنها نباید از فیلم‌های جدی یا فیلم‌های کودکی که حرفی برای گفتن دارد، غافل شد. همین امروز هم با توجه به پیشرفت صنعت انیمیشن در ایران، شاهد فروش قابل توجه فیلم «بچه زرنگ» در گیشه هستیم و این نشان می‌دهد نباید از ظرفیت تماشای فیلم‌های کودک با خانواده‌های‌شان غافل شد و این سینما به تنهایی می‌تواند پولساز و جریان‌ساز باشد. بنابراین، تمام اینها به برنامه‌ریزی راهبردی نهادهای متولی سینما نیاز دارد تا توازنی میان مخاطبان فیلم‌های جدی، کودک و نوجوان و کمدی برقرار شود.
سید رضا صدرالحسینی در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
دانشیار حقوق بینالملل دانشگاه تهران در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح کرد
یک پژوهشگر روابط بینالملل در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
در گفتوگو با امین شفیعی، دبیر جشنواره «امضای کری تضمین است» بررسی شد
