پله پله تا ملاقات خدا

به همین خاطر است که هرسال مراسم اعتکاف پر‌شورتر ازسال قبل برپا می‌شود و داوطلبان بیشتری برای معتکف شدن در مساجد مختلف ثبت‌نام می‌کنند تا ایام البیض ماه رجب را درخانه خدا و درکنار آدم‌هایی بگذرانند که آمده‌اند تا خدایی‌ترین لحظات را در ماه خدا تجربه کنند. 

جوانان، ۷۰ درصد معتکفان    
اگر شما هم تجربه حضور در مراسم معنوی اعتکاف را داشته باشید تایید می‌کنید که جوانان پیشقرا‌ولان حضور در این مراسم هستند. اصلا ماجرا به گونه‌ای است که با حضور در مساجدی که اعتکاف در آنها برگزار می‌شود، تمام پیش‌فرض‌های ذهنی شما درباره کمرنگ شدن باورهای دینی در نسل جوان و دهه هشتادی‌ها و نسل ضد و مسائل این‌چنینی به هم می‌ریزد. اینجا اغلب حاضران، دهه هفتادی و دهه هشتادی هستند. جوانان پرشور و نشاطی که نه فقط باورهای مذهبی‌شان کمرنگ نیست بلکه باید خلوص نیت و نشاط برای عبادت را از آنها یاد‌گرفت. به همین خاطر هم همه‌ساله جوانان گوی سبقت شرکت در مراسم معنوی اعتکاف را از سایر گروه‌های سنی می‌ربایند و حدود ۷۰ درصد از جمعیت معتکفان را جوانان تشکیل می‌دهند.

فرصتی برای اندیشیدن
کم وبیش برای همه ما پیش آمده که یک وقت‌هایی دل‌مان می‌خواهد از همه چیز و همه‌کس ببریم و چند روزی با خودمان خلوت کنیم و به موضوعات مختلف پیرامون خودمان و جهان اطراف‌مان بیندیشیم.  اعتکاف، زمینه را برای اندیشیدن فراهم می‌آورد؛ چراکه در این مدت، شغل‌ها و کارهای روزمره تعطیل و ذهن شخص از بسیاری از درگیری‌ها و دغدغه‌ها رها می‌شود و در نتیجه، به برکت اعتکاف و پایبندی به احکام و شرایط آن، فرصتی پیش می‌آید که شخص در اثر استفاده از آن می‌تواند در اندیشه‌های ناب غرق شود و به اعجاز «فکر» دست‌ یابد و به دنبال آن، همه برنامه‌ریزی و کارهای آینده‌اش را بر اساس اندیشه و تفکر پایه‌گذاری کند. 

تمرینی برای تمرکز    
مشغله‌های زندگی به‌خصوص زندگی‌های امروزی موجب می‌شود که ما نتوانیم تمرکز خوبی بر ذهن‌مان داشته باشیم و این تمرکز نداشتن می‌تواند روی تصمیم‌ها و رفتارهای ما اثرگذار باشد. برای تمرینِ رهایی از پراکندگی خیال و دستیابی به تمرکز درونی، هیچ زمانی مناسب‌تر از زمان خلوت گزیدن و گوشه گرفتن نیست. این فرصتی است که اعتکاف، آن را به مدت سه روز به خوبی در اختیار شخص معتکف قرار می‌دهد تا او بتواند در این لحظه‌های فروخفتن غوغاها و کشمکش‌ها و سر‌و صداها و در این ساعت‌های تعطیلی انواع معاشرت‌ها و رفت وآمدها، خیال خود را مهار کند و به تمرکز درونی برسد.

پی بردن به ظرفیت غلبه بر غرایز
یکی از برکت‌های اعتکاف این است که عملا افراد را از توان‌شان در خصوص کنترل غرایزشان با خبر می‌کند و به آنها یادآور می‌شود که- دست کم به مدت سه روز- می‌توانند از غرایزشان فاصله بگیرند و در آنها تعدیل پدید آورند و بر آنها مدیریت کنند.
معتکف سه روز‌، روزه می‌گیرد، نمی‌خورد و نمی آشامد و از همسر و فرزند و کلیه تعلقات دنیایی می‌برد و در خانه خدا اقامت می‌کند. تمام این مسائل نیازمند آن است که شما غرایز طبیعی خودتان را کنترل کنید‌.

فرصتی برای ارضای نیاز به تنهایی
درست متوجه شدید؛ تنهایی هم یک نیاز است! گاهی وقت‌ها آدم دلش می‌خواهد تنهای تنها باشد و هیچ‌کس دور و برش نباشد. در این لحظه‌های تنهایی، حتی حوصله عزیز‌ترین کسان‌مان را هم نداریم و حتی از صمیمی‌ترین دوستان‌مان هم می‌گریزیم، تا تنها خودمان باشد و خلوت و افکار و اندیشه‌های‌مان.‌ اعتکاف فرصت خوبی است برای تأمین این نیاز درونی تا شخص در آن، اندکی از دلتنگی‌های ناشی از روابط اجتماعی جدا شده و بهتر بتواند زوایای درونی خود را کاوش کند.

ارتقای انسجام اجتماعی    
به لحاظ اجتماعی، رشد آگاهی‌ها و انسجام اجتماعی، از کارکردهای مهم اعتکاف است. اعتکاف نوعی مناسک جمعی است و فقها فرموده‌اند که در مسجد جامع، صورت گیرد. یعنی افراد در یکجا جمع می‌شوند و نمی‌خواهند که  تک به تک باشند. افراد مختلف، در مسجد جامع، جمع می‌شوند تا جامعه‌‌ای شکل بگیرد، لذا این کار بسط خودآگاهی است و عقلانیت، تأمل و انسجام اجتماعی را بالا می‌برد. به تعبیر بهتر، روشی برای رشد انسجام جامعه است.

برطرف شدن نیاز روحی
ما آدم‌ها موجوداتی دو بعدی هستیم و نیازهای‌مان به نیازهای جسمی خلاصه نمی‌شود و نیازهای روحی و معنوی هم داریم. امروزه همه روان‌شناس‌ها و متخصصان بهداشت روانی پذیرفته‌اند که تأمین و ارضای نیازها، در سلامت جسمی و روانی افراد مؤثر است. محققان نشان داده‌اند که معمولا اگر یکی از نیازهای اساسی انسان برآورده نشود یا به صورت ناکافی برآورده شود، رشد بهنجار و سلامت روانی فرد دچار مشکل می‌شود. اعتکاف، نقش این عبادت در بر آوردن نیازهای معنوی انسان است.

 ترویج فضای معنوی در جامعه
از کارکردهای اجتماعی اعتکاف این است که فضای اجتماعی را فضایی معنوی و مردم را به حلال و حرام و رعایت حدود الهی، حساس می‌کند. کسی که با اختیار خود، سه روز به مسجد می‌آید، این فرد باید از همه احوالات زندگی، خداحافظی کند. البته اعتکاف اسلام  با دیگر ادیان، این تفاوت را دارد که فرد، در بطن اجتماع خودسازی می‌کند؛ خودسازی در انزوا، هنر نیست. فرد در مسجد جامع، کنار دیگران و در منظر دیگران، خودسازی کند؛ یعنی خود را در اجتماع رشد می‌دهد. بنابراین تاثیرگذاری روی همدیگر، امربه معروف و نهی ازمنکر متقابل داشتن و توجه به دیگران، همه اینها ارزشمند است. دوستی‌هایی که درمسیر معنویت، در اعتکاف، شکل می‌گیرد، می‌تواند ماندگار بوده و زمینه رشد اجتماعی و روابط اجتماعی سالم را گسترش دهد.

جامعه‌پذیری دینی    
اعتکاف، نوعی جامعه‌پذیری دینی است و جامعه‌پذیری دینی از طریق انجام مناسک دینی صورت می‌گیرد. اگر جوانی، یک‌سال در اعتکاف شرکت کرده و احکام اعتکاف را یاد بگیرد یا مفهوم اعتکاف را یاد می‌گیرد. اجتماعی شدن، یعنی زیست اجتماعی را یاد می‌گیرد؛ زیرا در یک مکان کوچک، چند نفر، کنار هم می‌نشینند و او از آنها زیست‌اجتماعی را یاد می‌گیرد. پس اعتکاف یکی از عوامل جامعه‌پذیری دینی است با این مقدمات، اعتکاف، یکی از آموزه‌های اصیل دینی است و باید گسترش داده شود، چون در اسلام ریشه دارد.

ذخیره‌ای معنوی برای طول سال    
سه روز روزه‌داری و عبادت در مسجد به‌عنوان خانه خدا در درجه نخست دارای آثار معنوی و اخروی است که می‌تواند انسان را برای ورود به ماه‌های شعبان و رمضان و بجا آودرن فرایض و عبادات این ماه‌های سال آماده کند و روح انسان را جلا ببخشد. دستاوردهای معنوی و آرامشی که طی این مدت و با شرکت در این مراسم معنوی برای‌مان حاصل می‌شود در ادامه با انجام فرایض ماه‌های شعبان می‌تواند ما را برای ورود به ماه رمضان و شب‌های قدر بیش از پیش آماده کند. همچنین این عبادات و برکات معنوی آن تمرینی است تا بتوانیم آثار معنوی حضور در مراسم اعتکاف را برای یک‌سال آینده ذخیره کنیم. این به این معناست که ما خودمان را به‌لحاظ معنوی بیمه می‌کنیم. طبیعتا آثار این بیمه‌شدن معنوی در کلان جامعه هم مشهود خواهد بود، چرا که جامعه از مجموع افراد تشکیل می‌شود و وقتی با افرادی مواجه‌ایم که به‌دنبال تزکیه نفس و روحی خودشان هستند، این افراد در کلان اجتماعی نیز رفتارهای معقول‌تری را از خود نشان خواهند داد و در نهایت جامعه‌ای بهتر خواهیم داشت. 

مهمانی سه روزه در خانه خدا 
ایام‌البیض به معنای روزهای سفید، به روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم ماه قمری گفته می‌شود. در روایات بر اعتکاف و روزه گرفتن در این ایام تأکید شده‌است و ایام‌البیض رجب از اهمیتی ویژه برخوردار است. مهم‌ترین عمل در این سه روز اعتکاف و روزه است. علامه طباطبایی در تفسیر المیزان می‌نویسد: زمانی که حضرت مریم‌(س) به افتخار دیدار با فرشته الهی نائل آمد از مردم فاصله گرفت، هدف از دوری کردن از مردم روی آوردن به سنت اعتکاف بوده است.اعتکاف از ریشه عکف به معنای روی کردن به چیزی، مواظبت بر چیزی، روی برنگرداندن از آن و به معنای اقامت در مکانی به کار برده شده‌است. در اصطلاح فقهی عبارت است از: «نوعی عبادت که انسان سه روز یا بیشتر در مسجد مقیم شود و از آنجا بیرون نرود و در این مدت روزه بگیرد. البته این عمل شرایط و احکامی دارد که در کتب فقهی بیان شده است». 
در تعریف دیگری آمده است: «اعتکاف، ماندن در مسجد به نحوی که از آن قصد عبادت کند و قصد عبادت دیگر، در آن شرط نیست».آنچه از این تعریف به‌دست می‌آید، این است که هدف از ماندن در مسجد، فقط  برای بندگی و عبودیت باشد، زمانی که معتکف با این قصد و نیت در مسجد حضور پیدا می‌کند، می‌توان گفت که وی معتکف شده‌است. ریشه‌های اعتکاف به پیش از اسلام می‌رسد و طبق روایات و اسناد معتبر سایر ادیان توحیدی هم این سنت را بجا می‌آوردند. همان خلوت‌گزینی و گوشه‌گیری از مردم به انگیزه ریاضت و تأمل و اندیشه در خویشتن و هستی رویکردی است که بسیاری از بزرگان و پیامبران در سیره خود به آن پایبند بودند.اعتکاف در زندگی انبیای الهی، زندگی حضرت سلیمان، حضرت موسی بن‌عمران و حضرت مریم بوده است.حضرت مریم وقتی که افتخار ملاقات با آن فرشته را پیدا می‌کند و از مردم، جدا می‌شود و به ظاهر، انزوا می‌گزیند، به ظاهر یک نوع اعتکاف است که آن حضرت انجام داد. دستور خدای متعال به حضرت ابراهیم و اسماعیل(ع) جهت تطهیر خانه خدا برای معتکفان نیز از وجود آن در زمان‌های قبل حکایت دارد. بعد از اسلام نیز پیامبر و همچنین اهل‌بیت این سنت را بجا می‌آوردند. همچنین نبی گرامی اسلام، مقید بودند که ۱۰‌روز آخر ماه رمضان را در کنار خانه خدا به اعتکاف بپردازند. در سنت امامان معصوم ما نیز این ویژگی وجود دارد.در کشور ما هم طی سال‌های بعد از انقلاب و به‌خصوص در سال‌های اخیر سنت اعتکاف به شکلی پرشور و پررنگ‌تر از گذشته برپا می‌شود. این سنت عبادی به غیر از آثار معنوی آثار متعدد فردی و اجتماعی دارد که می‌تواند هم حال معتکفین را بهتر کند و هم در نهایت برکاتش شامل حال عموم جامعه شود.