برندهای ایرانی در حال پوست اندازی کیفیت در ایران

جام جم آنلاین اصفهان؛ صنعت لوازم خانگی در ایران تاریخچه ای پرفراز و نشیب دارد که به سبب بهرمندی از موقعیت استراتژیک در سبد مصرفی خانوار همراه مورد توجه بوده و همواره از زمان شکل گیری اولیه تا رسیدن به بلوغ و توسعه یافتگی دستخوش تغییر و تحولات تلخ و شیرینی شده و امروز با پیمودن مسیری طولانی و ناهموار توانسته به عنوان دومین صنعت  مهم و پیشران کشور شناخته شود، اما دست یابی به این مهم چگونه محقق شده است؟

شکل گیری اولیه صنعت لوازم خانگی در ایران

شکل گیری اولیه صنعت لوازم خانگی ایران در سال 1316  با راه اندازی کارگاهی کوچک با نام ارج توسط خلیل ارجمند با امور ریخته گری، جوشکاری و اهنگری آغاز شد ، صنعت لوازم خانگی در ایران یک دهه بعد با تولید سماور که منشا روسی داشت ادامه یافت اما تا سال 1330 به سبب مشکلات اقتصادی حتی در حوزه لوازم خانگی با فناوری پایین هم پیشترفتی در این صنعت حاصل نشد.

در برهه زمانی 1331 الی 1345 که مقارن با اجرای برنامه های عمرانی اول تا سوم بود با ورود سرمایه گذاران و انتقال دانش فنی از خارج به کشور به مدد تولید مونتاژی رشد اولیه در برخی گروه های کالایی مانند اجاق گاز، آبگرم کن، یخچال و ماشین لباسشویی شکل گرفت. اولین گام در راستای رشد اولیه تولید با تاسیس شرکت بوتان در سال 1332 رخ داد و سپس اولین اجاق گاز بخاری و ابگرمکن  ایستاده در کشور تولید شد. اولین خط تولید مونتاژی یخچال نیز توسط شرکت فیلور در سال 1343 راه اندازی شد.

رشد و ظهور برندهای ایرانی  در صنعت لوازم خانگی

با روند افزایشی تاسیس شرکت­ها و کارخانجات فعال در این صنعت، اولین ماشین لباسشویی ساخت ایران در سال 1349 بر پایه قراداد شرکت ارج و شرکتی ایتالیایی در کشور مونتاژ و روانه بازار شد، اولین تلوزیون رنگی نیز در سال 1355  با بهرگیری از دانش تولیدی کشوری خارجی مانند امریکا و ژاپن  درکشور تولید شد، در این دوره که لوازم خانگی کشور تحت لیسانس کشورای خارجی و به شیوه مونتاژی تولید می شد، شرکت هایی مانند پارس، فیلور، آزمایش و پاکشوما با حمایت های دولت مبنی بر تبدیل تجارت به سرمایه گذاری ، فضای بازار را برای ورود به این عرصه مناسب دیده و فضای رقابتی در صنعت لوازم خانگی کشور شکل گرفت.

با پیروزی انقلاب اسلامی و وقوع جنگ تحمیلی، به دلیل شروع تحریم های اقتصادی و فرار سرمایه ها از کشور صنعت لوازم خانگی در تامین مواد اولیه با مشکل مواجه شد، شد اما در ادامه با پایان جنگ و بهبود شرایط رفاهی مردم، سهم کالاهای مصرفی بادوام در سبد خانوار و دامنه فعالیت تولیدکنندگان  لوازم خانگی افزایش یافت، در سال 1372 اولین پکیج شوفاژ دیواری کشور توسط گروه صنعتی بوتان تولید شد.یکی از تحولات اساسی این دوره در صنعت لوازم خانگی جایگزینی گاز طبیعی بجای گاز مایع بود که نه تنها مقیاس تولیدات لوازم خانگی را افزایش داد بلکه منجر به افزایش صرفه های تنوع در این صنعت شد.

تصویب قانون جلب و جذب سرمایه گذار خارجی در 1381گام مهمی در فرایند توسعه صنایع لوازم خانگی به شمار می رود چراکه از طریق آن مسیر همکاری با شرکت های خارجی و انتقال فناوری تسهیل شد، تصویب این قانون زمینه ورود شرکت های خارجی مانند الجی و سامسونگ را به کشور فراهم کرد،

 سیاست استرداد  وجوه حاصل از عوارض گمرکی  که در برنامه سوم توسعه مطرح شد مبین رویکرد توسعه صادرات از طریق تسهیل وادرات مواد اولیه بود که هرچند با هدف حمایت از تولید صورت گرفت اما در طول زمان با انحراف تدریجی نرخ ارز اسمی از نرخ واقعی ، انگیزه واردات محصول نهایی و قطعات منفصل افزایش یافت.

 با اجرایی شدن برجام در 1394 روند همکاری تولیدکنندگان داخلی با شرکت های خارجی با سرعت بیشتری پیگیری و صنعت لوازم خانگی کشور با افزایش ظرفیت تولید روبرو شد.

آغاز تحریم ها و خروج شرکت های کره ای از کشور

با خروج امریکا از برجام در سال 1397 ،کشور به دلیل شدت تحریم‌ها با کمبود منابع ارزی برای واردات بسیاری از کالاها روبرو شد، در ادامه دو شرکت بزرگ کره جنوبی یعنی سامسونگ و ال‌جی که 70درصد از بازار لوازم خانگی ایران را در اختیار داشتند در راستای تکمیل سیاست افزایش فشار و تحریم‌های یک‌جانبه آمریکا علیه جمهوری اسلامی کشور را ترک کردند و بازار لوازم خانگی ایران که در آن زمان از طریق واردات تامین می شد به عنوان یکی از نقاط آسیب پذیر مورد هدف قرار گرفت.

در آن زمان یکی از تصمیمات ستاد فرماندهی اقتصاد مقاومتی، اعمال محدودیت و ممنوعیت برای واردات برخی کالاها بود، در لیستی که از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت ابلاغ شد، 1400 قلم کالا در لیست ممنوعیت واردات لحاظ شد که  یکی از این کالاها لوازم خانگی بود.

رشد و توسعه صنعت لوازم خانگی در شرایط تحریمی

پشت کردن برندهای خارجی به صنعت لوازم خانگی کشور و ممنوعیت واردات اولین گام در توسعه صنعت لوازم خانگی و بازپس گیری بازار داخل بود، از سال 97 با جهش نرخ ارز، مسئولان، توسعه محصولات برای تامین نیاز داخل را در دستور کار قرار داده و تولیدکنندگان داخلی کوشیدند تا با افزایش تولید و سرمایه گذاری در این حوزه ، خلا موجود ناشی از خروج برندهای کره ای در بازار  را پر کنند بطوریکه در سال۱۳۹۵ که سهم لوازم خانگی ایرانی از بازار داخلی حدود  ۲۵ درصد بود، این سهم در سال۱۴۰۰ به ۷۵درصد رسید.

بازپس گیری بازار داخل از برندهای خارجی با افزایش کیفی و کمی تولیدات

یکی از اولین گام­ها در راستای تحلیل عملکرد یک صنعت توجه به ظرفیت سازی صورت گرفته بر حسب گروه­های مختلف محصولی است ، با ادامه ممنوعیت واردات، تولیدکنندگان داخلی توانستند نیاز کشور به محصولات لوازم خانگی را با افزایش کیفی و کمی محصولات تامین کنند، بررسی این مسئله از سال 1398 الی 1402 حاکی از جهش قابل توجه در این دوره است، به گفته رییس هیات مدیره انجمن ملی صنایع لوازم خانگی آمار تولید این صنعت از تولید 8 میلیون دستگاه در  سال 1398، به ۱۷ میلیون در سال 1402 رسیده است. گردش بازار لوازم خانگی داخلی نیز با توجه به تکثر محصولات سالانه بین ۶ تا ۶.۵ میلیارد دلار است که ۲.۵ میلیارد دلار آن مربوط به لوازم خانگی حجیم است.

رشد تولید و خودکفایی در تامین نیاز کشور در صنعت لوازم خانگی در شرایطی حاصل شده که نیاز ارزی این صنعت در سال های اخیر کاهش یافته و از 1.5 میلیارد دلار به 1.2میلیارد دلار کاهش یافته که این امر در سایه افزایش عمق ساخت داخلی محقق شده است.

دست یابی به عمق ساخت 75درصدی در صنعت  لوازم خانگی

یکی از موضوعاتی که در تحلیل ساختار صنعت لوازم خانگی مورد توجه است، خودکفایی و به عبارتی شاخص عمق ساخت داخل است، افزایش عمق ساخت ضمن کاهش اثرپذیری صنعت از نوسانات محیط کلان سیاسی و اقتصادی و کاهش ارزبری، مزیت رقابتی محصولات در بازراهای خارجی را نیز افزایش می دهد.

 هرچند صنعت لوازم خانگی ایران تا حد زیادی تحت تاثیر هزینه مواد اولیه وارداتی  و قیمت­های جهانی است اما در سال های اخیر با افزایش عمق ساخت داخلی محصولات تا حد زیادی از آسیب پذیری آن کاسته شده  و بنا بر آمار وزارت صمت، متوسط عمق ساخت محصولات داخل در صنعت لوازم خانگی به 75 درصد رسیده است.

به گفته محمدمهدی برادران، معاون صنایع عمومی وزارت صمت با افزایش عمق ساخت داخل ارزبری لوازم‌خانگی از 1.5 میلیارد دلار به 1.2میلیارد دلار کاهش یافته است.

صنعت لوازم خانگی داخل در سال های اخیر از ساخت مونتاژی به سمت داخلی سازی حرکت کرده و به واسطه سطوح مختلف فناوری تولید، عمق ساخت در محصولات مختلف متفاوت بوده است:

اشتغالزایی در صنعت لوازم خانگی

نقش صنعت لوازم خانگی در اقتصاد کشور به لحاظ ایجاد اشتغال، جلوگیری از خروج ارز و ایجاد ارزش افزوده موجب تا این صنعت شده  به عنوان دومین صنعت پیشران کشور در شرایط تحریمی شناخته شود، در حاضر بخش قابل توجهی از شاغلین بخش صنعتی کشور را شاغلین حوزه صنعت لوازم خانگی و صنایع مرتبط با آن تشکیل می دهد، بررسی روند زمانی اشتغال صنعت لوازم خانگی نشان می دهد متوسط سهم این صنعت از اشتغال صنایع ساخت محور 8 درصد و از کل صنعت 2.1 درصد است.

بررسی هایی آماری وزارت صمت و مرکز آمار ایران نشان می دهد تا سال ۹۵ تنها ۲۵ هزار نفر به صورت مستقیم در صنعت لوازم خانگی مشغول به کار بوده‌‌اند، اما پس خروج برندهای کره ای از بازار و سرمایه گذاری داخلی بر افزایش تولید، تحقیق توسعه و افزایش ظرفیت بنگاه های تولیدی و تمرکز بر بازاریابی و فروش، نیاز به تامین نیروی انسانی در این حوزه افزایش یافت بطوریکه  در حال حاضر 300 نفر بطور مستقیم و بیش از یک میلیون اشتغال غیرمستقیم در سرار زنجیره ارزش صنعت لوازم خانگی مشغول به کار هستند.

تحول در صنعت لوازم خانگی کشور با هوش مصنوعی و اینترنت اشیا

در دنیای پیشرفته امروز، برندهای موفق و مطرح لوازم خانگی برای بقا در میدان رقابت و جلب رضایت مشتری به آیتم هایی بیش از نام برند و کیفیت نیازمندند ، صنعت لوازم خانگی کشور در سال های اخیر با سرمایه گذاری در حوزه تحقیق و توسعه در راستای دست یابی به مزیت رقابتی و خلق ارزش افزوده بیشتر گام برداشته است

امروزه تکنولوژی اینترنت اشیا و هوش مصنوعی در برخی از برندهای مطرح لوازم خانگی کشور استفاده شده و محصولات داخلی را به رقیب سرسخت محصولاتی خارجی تبدیل کرده است.

یکی از تولیدکنندگان مطرح لوازم خانگی کشور با طراحی پلتفرم اختصاصی اینترنت اشیا به نام "اسمارت بوم"، امکان کنترل از راه دور و مدیریت لوازم خانگی هوشمند خود را فراهم کرده است، امروزه این فناوری در تولیداتی مانند لباسشویی، فر، یخچال و ماشین ظرفشویی قابل استفاده است.

با نصب این اپلیکیشن روی تلفن همراه می­توان حتی از خارج منزل هم لوازم­خانگی را کنترل کرد و از چگونگی عملکرد آن مطلع شد، با تعریف پنل اینترنت اشیا بر روی ماشین ظرفشویی هوشمند، کاربر می­تواند در هر مکانی حتی خارج از منزل از طریق تلفن همراه فرمان آغاز به کار ماشین ظرفشویی را بدهد و سپس ماشین ظرفشویی هوشمند با تشخیص جنس و میزان کثیفی ظروف، برنامه مناسب را انتخاب و عملیات شستشو را آغاز می کند.

صنعت لوازم خانگی، صنعت سبز دوستدار طبیعت

بنابر امار ارائه شده از وزارت صمت، در حال حاضر تعداد کارخانه های تولیدی لوازم خانگی در کشور به یک هزار و 600 کارخانه می رسد، اما موضوع مهم اینجاست که معدل شدت مصرف انرژی در صنعت لوازم خانگی باوجود فعالیت گسترده در سطح کشور و رشد امار تولید،  حدود 33 درصد کمتر از کل صنعت کشور بوده و به عنوان یک صنعت سبز و دوستدار محیط زیست، کمترین میزان آلایندگی را داشته است.

توسعه صنعت لوازم خانگی، نیازمند سیاست های حمایتی برای رفع مشکلات

صنعت لوازم خانگی با برخورداری از سهم متوسط 6.5 درصدی از بنگاه های ساخت محور در زمره کلیدترین صنایع کشور به حساب می آید و سهم ارزش آن از کل تولیدات در کشور ۸‌درصد است.

هرچند در سال های اخیر با خروج برندهای کره از کشور و رونق تولید با بازپس گیریی بازار داخل، صنعت لوازم خانگی در مسیر توسعه صنعتی قرار گرفته است و با افزایش تولید، نوآوری، تنوع در طراحی، کیفیت، ایمنی و هوشمندسازی توانسته به عنوان دومین صنعت استراتژیک ساخت محور کشور تبدیل شود، اما موج بی ثباتی اقتصادی و تصمیمات کلان سیاسی، این صنعت را با بحران های مختلف از جمله افزایش افسارگسیخته قیمت مواد اولیه، روند نامناسب تخصیص ارز، قیمت گذاری دستوری و.... مواجه کرده و آینده این صنعت استراتژیک را تحت تاثر قرار داده است.

تعدد بی رویه تعداد تولیدکنندگان موجب فاصله گرفتن صنعت لوازم خانگی از  مقیاس اقتصادی و منطقی سازی تولید شده که در نتیجه فرایند تحقیق و توسعه، تکمیل بنگاه ها و زنجیره ارزش آنها قابلیت استمرار و دوام نخواهد داشت.

صنعت لوازم خانگی همواره نیازمند سیاست­های حمایتی دولت با پشتوانه کارشناسانه است تا با احصای دقیق چالش های مقابل این صنعت در حلقه تولید قطعات، مواد واسطه ای و کالای نهایی ، بنگاه های تولیدی به سمت ارتقای بهره‌‌‌وری و رقابت در بازارهای جهانی و صادراتی دست پیداکنند.

/* هاجر مقضی خبرنگار جام جم آنلاین