رفراندوم جمهوری اسلامی

به گزارش جام جم آنلاین، ۱۲ فروردین چهل و پنجمین سالروز رفراندوم نظام جمهوری اسلامی در سال ۱۳۵۸ است.

۵۸ سال بعد از نافرجام ماندن جمهوریِ مدنظر میرزا کوچک خان جنگلی در آذر ۱۳۰۰ و ۵۵ سال پس از شکست جمهوریِ مدنظر رضاخان در فروردین ۱۳۰۳، نظام سیاسی مد نظر آیت‌الله سید روح‌الله خمینی به بار نشست.

نظام مد نظر آن فقیه فرزانه و عارف و سیاستمدار تیزبین، ترکیبی هنرمندانه بین دین و سیاست بر گرفته از آیات قرآن و کتب دینی اسلامی بود. کتبی که از بعد از ولایت آخرین امام معصوم و آغاز غیبت کبری، یا درون صندوقچه‌ها یا بر روی طاقچه‌ها گذاشته شد و خاک گرفته بود، اما بنیانگذار این نظام نوین سیاسی با دمیدن روح اراده و وحدت در آحاد مردم، نظام جدیدی به ایران و جهان معرفی کرد که به قطب سوم سیاسی جهان تبدیل شد.

رهبر انقلاب اسلامی در ۲۲ مهر ۱۳۵۷ در پاریس برای اولین بار در مصاحبه‌ها و اعلامیه‌های خود از نظام جدید سیاسی مدنظر رونمایی کرد. چهار ماه بعد از ورود به وطن و پایان ۱۴ سال تبعید در صحبت‌هایشان در ۱۲ بهمن ۱۳۵۷ در بهشت زهرا ضمن غیر قانونی دانستن آخرین دولت رژیم پهلوی، از نخست‌وزیر شاپور بختیار خواست کنار برود تا زمینه معرفی دولت موقت از طریق شورای انقلاب به وجود آید.

از همان نخستین روز‌های ورود امام به وطن، انتخاب دولت موقت به یکی از اصلی‌ترین و مهمترین بحث‌های اعضای شورای انقلاب اسلامی مبدل شد.

این شورا مهمترین وظایف دولت موقت را اداره امور مملکت و فراهم کردن مقدمات همه‌پرسی قانون اساسی که بعد از تشکیل مجلس مؤسسان انجام شد، تعیین کرد. مهندس مهدی بازرگان در تاریخ ۱۵ بهمن ۱۳۵۷ به پیشنهاد آیت‌الله مطهری و حمایت چند نفر از اعضای شورای انقلاب مامور تشکیل دولت موقت شد.

با نهایی شدن ترکیب کابینه دولت موقت و تایید امام امت، زمینه برگزاری اولین و مهمترین همه‌پرسی تاریخ ایران فراهم شد.

وزارت کشور در دستورالعملی که در تاریخ ششم فروردین ۱۳۵۸ صادر کرد شرط حضور در رفراندوم را ایرانی‌الاصل بودن افراد و فاقدان منع قانونی - محجوران - تعیین کرد.

به پیشنهاد بنیانگذار انقلاب اسلامی ایران ۵۰ روز بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، تغییر رژیم ایران از سلطنت به جمهوری و تعیین نظام سیاسی جدید مبتنی بر آن در روز‌های ۱۰ و ۱۱ فروردین ۱۳۵۸ به رفراندوم عمومی گذاشته شد و ۹۸.۲ درصد از حدود ۲۰ میلیون و ۸۵۸ هزار شرکت کننده داخل ایران به «جمهوری اسلامی» رای دادند.

مشخصات برگه‌های رای

براساس قانون مصوب شورای انقلاب، در هر برگ رأی، حروف رأی موافق (آری) با رنگ سبز و حروف رأی مخالف (نه) با رنگ قرمز چاپ شده بود. بخش بالای این دو قسمت که حروف آن به رنگ قرمز بود، تعرفه رفراندوم بود و رأی دهندگان پس از دریافت برگه نظر خود را به صورت مخفی برای یکی از این دو حالت اعلام می‌کردند: تغییر رژیم سابق به جمهوری اسلامی که قانون آن از تصویب ملت خواهد گذشت. (آری)، با رنگ سبز یا تغییر رژیم سابق به جمهوری اسلامی که قانون آن از تصویب ملت خواهد گذشت. (نه)، با رنگ قرمز.

همچنین شورای انقلاب دو لایحه قانونی درباره رفراندوم جمهوری اسلامی به تصویب رساند. لایحه اول لایحه قانونی مربوط به لغو مقررات و تشریفات دست و پا گیر موجود در ارتباط با برنامه رفراندوم و تسریع در انجام امور مربوط به آن مصوب ۱۷ اسفند ۱۳۵۷ و لایحه دوم لایحه قانونی راجع به شرط سنی رأی‌دهندگان رفراندوم انقلاب اسلامی ایران مصوب ۲۷ اسفند ۱۳۵۷ بود.

در ماده واحده لایحه اول آمده بود: «چون مقررات و تشریفات دست و پا گیر موجود، به خصوص مقررات قانون محاسبات عمومی مصوب ۱۵ دی ماه ۱۳۴۹، موجبات بطئی امور تدارکاتی برنامه رفراندوم جمهوری اسلامی را فراهم می‌نماید، لذا به وزارت کشور اجازه داده می‌شود از محل اعتبار تصویبی، یک صد میلیون ریال هزینه‌های مربوط به انجام رفراندوم که برای تهیه لوازم و وسایل و انجام امور چاپی اوراق و دیگر هزینه‌های مربوط به آن در نظر گرفته شده است، بدون رعایت کلیه تشریفات و مقررات موجود با تشخیص و تصویب وزیر کشور، کلیه مخارج رفراندوم پرداخت و اسناد مربوط را به هزینه قطعی منظور دارد.

چون شرایط انقلابی و ضرورت ایجاد نهاد‌های سیاسی کشور ایجاب می‌نمود که رفراندوم جمهوری اسلامی، هر چه زودتر برگزار گردد تا کشور از حالت بلاتکلیفی خارج شود، نظام جمهوری اسلامی رسمیت و قانونیت بیاید، ماده واحده فوق به تصویب رسید.»

و در ماده واحده لایحه دوم نیز آمده بود: «به منظور مشارکت ملت رزمنده در تعیین شکل حکومت ایران شرط سنی رأی دهندگان در رفراندوم انقلاب اسلامی ایران ۱۶ سال (متولدین قبل از سال ۱۳۴۲) خواهد بود.»

همه‌پرسی جمهوریت

با تمهیدات دولت موقت رای‌گیری برای تعیین رژیم جدید سیاسی در ایران از ساعت ۸ صبح روز جمعه ۱۰ فروردین در اکثر شهر‌های کشور آغاز شد و تا روز شنبه ۱۱ فروردین ادامه یافت و صندوق‌های سیار و ثابت رای‌گیری در بیمارستان‌ها، مراکز نظامی و پادگان‌ها و مناطق دور افتاده کشور دایر شد.

پس از اتمام همه‌پرسی آخرین نتایج شمارش آراء تا آخر وقت روز ۱۱ فروردین در تهران و شهرستان‌ها اعلام شد. حدود ۲۰ میلیون و ۴۸۳ هزار نفر به نظام جمهوری اسلامی رای مثبت دادند و در تقویم کشورمان ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ روز «جمهوری اسلامی» نامیده شد.

رهبر فرزانه انقلاب اسلامی در پیامی که در روز رای‌گیری خطاب به ملت ایران صادر کردند، نوشتند: «من به ملت بزرگ ایران که در طول تاریخ شاهنشاهی، که با استکبار خود آنان را خفیف شمردند و بر آنان کردند آنچه کردند، صمیمانه تبریک می‌گویم. خداوند تعالی بر ما منت نهاد و رژیم استکبار را با دست توانای خود که قدرت مستضعفین است در هم پیچید و ملت عظیم ما را ائمه و پیشوای ملت‌های مستضعف نمود، و با برقراری جمهوری اسلامی، وراثت حقه را بدانان ارزانی داشت.

من در این روز مبارک، روز امامت امت و روز فتح و ظفر ملت، جمهوری اسلامی ایران را اعلام می‌کنم. به دنیا اعلام می‌کنم که در تاریخ ایران چنین رفراندومی سابقه ندارد که سرتاسر مملکت با شوق و شعف و عشق و علاقه به صندوق‌ها هجوم آورده و رأی مثبت خود را در آن ریخته و رژیم طاغوتی را برای همیشه در زباله‌دان تاریخ دفن کنند. 

من از این همبستگی بی‌مانند که جز مشتی ماجراجو و بیخبر از خدا، همه و همه به ندای آسمانی وَاْعتَصِمُوا بِحَبْلِ الله جَمیعاً لبیک گفتند و با تقریبا اتفاق آرا به جمهوری اسلامی رأی مثبت دادند و رشد سیاسی و اجتماعی خود را به شرق و غرب ثابت کردند، تقدیر می‌کنم.

مبارک باد بر شما روزی که پس از شهادت جوانان برومند و داغ دل مادران و پدران و رنج‌های طاقت‌فرسا، دشمن غول صفت و فرعون زمان را از پای درآوردید، و با رأی قاطع به جمهوری اسلامی، حکومت عدل الهی را اعلام نمودید. حکومتی که در آن، جمیع اقشار ملت با یک چشم دیده می‌شوند و نور عدالت الهی بر همه و همه به یک طور می‌تابد و باران رحمت قرآن و سنت بر همه کس به یکسان می‌بارد.

مبارک باد شما را چنین حکومتی که در آن اختلاف نژاد و سیاه و سفید و ترک و فارس و لر و کرد و بلوچ مطرح نیست. همه برادر و برابرند؛ فقط و فقط کرامت در پناه تقوا و برتری و به اخلاق فاضله و اعمال صالحه است.

مبارک باد بر شما روزی که در آن تمام اقشار ملت به حقوق خود می‌رسند، فرقی بین زن و مرد و اقلیت‌های مذهبی و دیگران در اجرای عدالت نیست. طاغوت دفن شد و طغیان و سرکشی به دنبال او دفن می‌شود و کشور از چنگال دشمن‌های داخلی و خارجی و چپاولگران و غارت پیشگان نجات یافت.

اینک شما ملت شجاع، پاسداران جمهوری اسلامی هستید. اینک شما هستید که باید این ارث الهی را با قدرت و قاطعیت حفظ کنید و نگذارید بقایای رژیم متعفن که در کمین نشسته اند و طرفداران دزدان بین‌المللی و نفت‌خواران مفت‌خوار در بین صفوف فشرده شما رخنه کنند. اینک شمایید که باید مقدرات خود را به دست بگیرید و مجال به فرصت‌طلبان ندهید و با قدرت الهی که مظهر آن جماعت است، قدم‌های بعدی را بردارید و با فرستادن طبقۀ فاضله و امنای خود در مجلس مؤسسان، قانون اساسی جمهوری اسلامی را به تصویب برسانید، و همان طور که با عشق و علاقه به جمهوری اسلامی رأی دادید، به امنای امت رأی دهید تا مجالی برای بد اندیشان نماند.»

ایشان ۱۲ فروردین ۱۳۵۸ را روز حضور میلیون نفری مردم پای صندوق‌های رای و ریختن رای آری به صندوق‌های رای را روز نخست حکومت الله در ایران نامیدند و گفتند: «صبحگاه ۱۲ فروردین که روز نخستین حکومت الله است از بزرگترین اعیاد مذهبی و ملی ماست.

ملت ما باید این روز را عید بگیرند و زنده نگه دارند. روزی که کنگره‌های قصر ۲۵۰۰ سال حکومت طاغوتی فرو ریخت و سلطۀ شیطانی برای همیشه رخت بربست و حکومت مستضعفین که حکومت خداست به جای آن نشست.»

منابع:

اطلاعات، ش ۱۵۷۷۶ / ۲

کیهان، ش ۱۰۶۳۱ / ۲؛ عاقلی، ۲ / ۴۰۹

کیهان، ش ۱۰۶۲۷ / ۲؛ اطلاعات، ش ۱۵۷۷۴ / ۸

صحیفه امام، ج ۶، صص ۱۶، ۵۴، ۵۸، ۴۵۷ و ۴۵۸

صحیفه امام، ج ۴، ص ۳؛ قلی پور، ۲۰۲؛ اطلاعات، ش ۱۵۷۳۳ / ۲۱