همین موضوع در فیلمنامه‌های سفارتی هم قابل رصد است؛ جایی که بخش‌های فرهنگی سفارت‌های غربی با جذب هنرمندان تلاش می‌کنند نفوذ فرهنگی خود را در داخل کشور بیشتر کنند. این رویه که دهه‌هاست در جریان است، پس از ناآرامی‌هایی که در پی فوت مهسا امینی به‌وجود آمد، این چالش‌ها که هیچ‌گاه نهادهای موظف سینمایی و حتی قانونی و نظارتی در مورد آن تصمیم درستی نگرفتند، رنگ و روی دیگری به خود گرفت که تولید فیلم‌هایی بدون مجوز و بدون رعایت موازین حجاب داخل کشور از آن جمله است. این فیلم‌ها که اغلب از کیفیت یا سطح هنری پایینی هم برخوردار است،ازسودای حضوردرعرصه‌های بین‌المللی و جشنواره‌های سینمایی عبور کرده و به مهره اجرای اهداف ضد فرهنگی بدل شده‌اند. اخیرا هم که آمار قابل‌تأملی از تعداد فیلم‌هایی که بدون مجوز و حجاب تولید می‌شوند به گوش می‌رسد و حال باید در این اعداد و ارقام شک کرد یا نگران رهاشدگی سیستم‌های نظارتی شد؟ در این وضعیت نقش قانون و دستگاه‌های نظارتی چیست؟ آیا ترک‌فعل‌های مسئولان سینمایی، قضایی و امنیتی کار را به اینجا کشانده یا خلأهای قانونی فضا را برای هنجارشکنان باز کرده‌است؟
هشداری که جدی گرفته نشد!
با آغاز ناآرامی‌های ۱۴۰۱، برخی سینماگران هشدارهایی نسبت به تولید فیلم‌های سینمایی با بازیگران بدون‌حجاب دادند؛ به‌عنوان نمونه محمدرضا شفیعی، تهیه‌کننده سینما و تلویزیون، سی‌ام آبان ماه ۱۴۰۱ با انتشار پیامی در حساب کاربری خود در شبکه اجتماعی ایکس به برخی شایعات درباره ضبط فیلم‌ها با دو نسخه با‌حجاب و بدون‌حجاب واکنش نشان داد. وی این‌طور نوشته بود: «امروز متوجه شدم برخی فیلم‌های سینمایی در حال فیلمبرداری، پلان‌های خود را با دو وضعیت با‌حجاب و بی‌حجاب برداشت می‌کنند. جنگ ترکیبی دشمن با ایجاد محاسبات غلط برای برخی سینماگران، با بصیرت آنها چه کرده است؟» پس از آن‌که شفیعی در مورد جنگ ترکیبی علیه سینمای ایران هشدار داد، بهمن حبشی، مدیرکل دفتر تولید سازمان سینمایی دوم آذر ماه در واکنش به همین خبر مدعی شد که براساس اطلاع موثق سازمان سینمایی چنین خبری صحت ندارد. وی گفته بود: هیچ‌یک از فیلم‌های سینمایی در حال تولید دست به چنین اقدام قانون‌شکنانه‌ای نزده‌اند. براساس گفته‌های این مقام مسئول؛ قرار بود در صورت صحت چنین خبری، فیلم‌ها در هر مرحله‌ای از ساخت و تولید، متوقف و تبعات جبران‌ناپذیری را برای سازندگان اثر در پی داشته باشد. مدیرکل دفتر تولید سازمان سینمایی همچنین به سرمایه‌گذاران، تهیه‌کنندگان و کارگردانان توصیه‌هایی داشت و عنوان کرد: مراقب اسم، اعتبار و سرمایه خود باشند، چرا که تبعات هرگونه تخطی از قوانین رسمی کشور متوجه عوامل اصلی خواهد بود.
شواهدی که انکار شدند!
به گفته حبشی در آن بازه زمانی، براساس پیگیری‌ها و اطلاع دقیق مسئولان سازمان سینمایی، پروژه‌های در حال تولید کاملا منطبق بر قوانین و مقررات بودند اما شواهد نشان داد که نه خبر تولید فیلم‌های سینمایی بدون رعایت حجاب کذب بوده و نه سازمان سینمایی چنین فیلم‌هایی را در هر مرحله‌ای از ساخت و تولید، متوقف کرده و نه تبعات جبران‌ناپذیری برای سازندگان این نوع فیلم‌ها ایجاد شده است. جالب‌تر این‌که در این دو،سه سال فیلم‌های بدون‌حجاب بیشتری تولید و به جشنواره‌های خارجی هم راه یافتند و به‌واسطه تبلیغات جریان‌های ضدایرانی در خارج از کشور، سروصدای زیادی هم به‌پا و حمایت‌هایی بابت هنجارشکنی را هم دریافت کرده‌اند.
کاباره در سینمای امروز
حواشی پیرامون تولید فیلم سینمایی بدون‌رعایت حجاب در کشور ادامه داشت تا این‌که در ۲۰ آبان ۱۴۰۲ فیلمی به نام «کاباره» توقیف شد؛ فیلمی که مژگان خالقی، کارگردانی آن را برعهده داشت. مشکل فیلم کاباره این بود که نه‌تنها بازیگر زن نقش اصلی فیلم (فاطمه معتمدآریا) ممنوع‌الکار بود، بلکه بدون‌حجاب جلوی دوربین رفته بود. همچنین نام کاوه فرنام تهیه‌کننده مقیم اروپا و همکارِ محمد رسول‌اف، کارگردان فیلم «شیطان وجود ندارد» نیز در فیلم کاباره به‌عنوان تهیه‌کننده و سرمایه‌گذار شنیده شد؛ فردی که در ادامه از نقش وی در هدایت کانون فیلمسازان مستقل ایران و حمایت از سینماگران ایرانی برای ساخت فیلم بدون‌مجوز و بدون‌حجاب خواهیم گفت. البته تخلفات سازندگان کاباره به همین موارد ختم نمی‌شد و سازمان سینمایی در آن زمان گفت خالقی هیچ‌گونه مجوز یا پروانه‌ساخت (حتی فیلم کوتاه) از سازمان سینمایی نگرفته است.روند تولید فیلم‌های هنجارشکن داخلی و تضییع حقوق فیلمسازانی که مبادرت به دریافت مجوز و رعایت همه موازین می‌کنند تاجایی ادامه پیداکرد که اواخر تیرماه سال‌جاری، سید‌ضیاء هاشمی تهیه‌کننده سینما در برنامه سینما رو به آینده در رابطه با تولید فیلم سینمایی بدون‌حجاب مدعی شد: ۳۴ فیلم ساخته‌شده بدون‌حجاب و بدون‌مجوز داریم که به جشنواره‌های برلین و کن‌رفته‌اند.
مواجهه ناقص دستگاه‌های نظارتی و امنیتی
درروزهای اخیر این شائبه پدید آمد که اگر آماری که هاشمی البته بدون ذکر اسامی فیلم‌ها ارائه داده دقیق باشد به‌نظر می‌رسد، وضعیت کنونی تولیدات زیرزمینی در سینمای ایران و اعلام اسامی فیلم‌های متعددی که بدون‌مجوز و حجاب در جشنواره‌های مطرح دنیا خودنمایی می‌کنند، نمایانگر نقصان درنحوه برخورد دستگاه‌های مربوطه با هنجارشکن‌هاست. حتی درخصوص این دست فیلم‌های سینمایی که در خارج از کشور نیز اکران شده‌اند شاهد هیچ واکنش یا برخورد روشنی ازسوی دستگاه‌های نظارتی و امنیتی داخلی نیستیم. به‌عنوان نمونه فیلم سینمایی «کیک محبوب من» ساخته بهتاش صناعی‌ها و مریم مقدم و تهیه‌کنندگی غلامرضا موسوی، بعد از حضور در هفتاد‌و‌چهارمین جشنواره فیلم برلین و دریافت جایزه فیپرشی(جایزه هیات داوران منتقدان بین‌المللی) و جایزه بهترین فیلم هیأت داوران (کلیسای جهانی)، از ۲۴ اسفند تا ۸ فروردین۱۴۰۳در بیست‌و‌نهمین جشنواره ویلنیوس لیتوانی به نمایش درآمد و از ۲۹ فروردین تا ۹اردیبهشت ۱۴۰۳ نیز در چهل‌و‌سومین جشنواره استانبول و از۲۸فروردین تا ۲اردیبهشت ۱۴۰۳هم درهفدهمین جشنواره فیلم لیختر فرانکفورت روی پرده رفت. در ایران نیز برخی رسانه‌ها برای این فیلم کم نگذاشتند و عکس بدون حجاب کارگردان زن این فیلم روی جلد مجله هم رفت، اما قانون و ناظران انتظامی و امنیتی با این فیلم و عواملش برخوردی بازدارنده داشتند؟
پروژه عادی‌سازی بی‌حجابی
به‌نظر می‌رسد احتمالا تولید فیلم‌های سینمایی بدون‌حجاب به‌زودی تبدیل به رویه‌ای عادی خواهد شد و سازندگان این فیلم‌ها با خاطری آسوده از این‌که داخل کشور قرار نیست برخورد خاصی با آنها صورت بگیرد، فیلم‌های موردپسند خود را می‌سازند، به جشنواره‌های خارجی نیز راه پیدا می‌کنند و به‌واسطه حمایتی که جریان‌های مخالف جمهوری اسلامی از این فیلمسازان می‌کنند، جوایزی هم به‌دست می‌آورند و ظاهرا تنها سری که این میان بی‌کلاه باقی می‌ماند سینماگرانی هستند که همچنان پایبند قوانین کشور هستند. این‌که پیش‌بینی می‌کنیم فیلمسازی بدون حجاب در صورت عدم برخورد قانونی به یک روند تبدیل خواهد شد، به خاطر این است که خبری از کنشگری نهادهای نظارتی نیست. سازمان سینمایی و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز فقط در مورد فیلم‌هایی که خودشان به فیلمنامه و ساخت آن مجوز داده‌اند، ورود می‌کنند؛ بنابراین در این جدال فرهنگی که تمامی مختصات آن هم قابل مشاهده است، ما وارد فاز امنیتی شده‌ایم.
سازمان سینمایی مسئولیتی ندارد
برای بررسی دقیق‌تر موضوع و این‌که آیا تصویر منفعلی که از مسئولان سینمایی در مواجهه با متخلفان ایجاد شده، تصویر درستی است یا ما از شیوه مواجهه این دستگاه‌ها و برخوردی که با تخلفات دارند، بی‌خبر هستیم، با حبیب ایل‌بیگی معاون نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی گفت‌و‌گویی داشتیم. ایل‌بیگی در ابتدا در مورد نحوه مواجهه و برخورد سازمان سینمایی با کسانی که مبادرت به ساخت فیلم بدون رعایت حجاب داشته‌اند، به جام‌جم توضیح داد: ما بر اساس قوانین موجود عمل می‌کنیم. آیین‌نامه می‌گوید سازمان سینمایی در قبال فیلم‌هایی که بدون مجوز و پنهانی ساخته می‌شوند، مسئولیتی ندارد. البته زمانی که مشخص می‌شود عوامل فیلم چه کسانی هستند، هنگام دریافت مجوز از ما، اقدام لازم را انجام می‌دهیم.
بذل و بخشش با پول‌های مشکوک
وی تصریح کرد: برخی صحبت‌های غیرمستند خارج از کشور که مثلا در جشنواره فیلم کن هم مطرح شد، داخل کشور نیز از سوی برخی سینماگران یا اهالی رسانه مطرح می‌شود. در سال ۱۴۰۱ انجمن فیلمسازان مستقل در خارج از کشور که با جمهوری اسلامی مبارزه می‌کنند، تشکیل شد و گفتند از فیلمسازانی که بدون حجاب یا بدون مجوز و دور زدن وزارت ارشاد فیلم بسازند، حمایت می‌کنند. فیلم‌هایی نیز با سرمایه این عده ساخته شد، مثلا ما مطمئن هستیم که فیلم «من، مریم، بچه‌ها و ۲۶ نفر دیگر» ساخته فرشاد هاشمی با حمایت خارج از کشور ساخته شد و عوامل دفتر کاوه فرنام که اطلاعیه همکاری و حمایت از فیلم‌های بدون مجوز داخل کشور را می‌داد، در ساخت این فیلم دخیل بودند؛ بنابراین شاید تعدادی از فیلمسازان فیلم کوتاه در پی بیانیه‌های این کانون‌ها و انجمن‌های ایرانیان آن سوی آب، فیلم‌هایی بدون مجوز ساخته باشند و به خارج از کشور هم فرستاده باشند.
برخورد قانونی چگونه است
ایل‌بیگی در پاسخ به شیوه مواجهه با فیلمی مانند کاباره که در حین ساخت توقیف شد، توضیح داد: برخورد با این پروژه از سوی نیروهای انتظامی صورت گرفت و پرونده هم برایشان تشکیل شد و تجهیزات‌شان را نیز گرفتند. در واقع برخورد قانونی لازم انجام شد و حتی به ما اعلام کردند که تا روشن‌شدن وضعیت پرونده عوامل فیلم کاباره اجازه کار ندارند و چون گروه تخلف کرده، باید سیر قضایی طی شود. درخصوص فیلم‌های دیگری مانند «کیک محبوب من» نیز تخلفاتی وجود داشت و پرونده قضایی هم گویا دارند و عوامل فیلم تا روشن‌شدن وضعیت پرونده اجازه کار ندارند.
مشکل خلأهای قانونی
وی در پاسخ به این سؤال که آیا ممکن نیست چنین شیوه فیلمسازی تبدیل به رویه عادی در سینمای کشور شود و عده‌ای بدون این‌که مجوز بگیرند، دائما اقدام به ساخت فیلم کنند و اثرشان را به جشنواره خارجی هم بفرستند؟ اظهار کرد: وقتی تخلف فرد مشخص می‌شود برخوردهای انتظامی هم آغاز می‌شود. ما تنها راهکار بازدارنده‌ای که داریم این است که چنین فیلم‌هایی نمی‌توانند مجوز بگیرند و عوامل این فیلم‌ها نیز به دلیل تخلفاتی که داشته‌اند اجازه کارشان سلب می‌شود در غیر این صورت سازمان سینمایی و وزارت ارشاد نمی‌توانند اقدام قضایی و انتظامی داشته باشند.
قوانینی که به‌روز نشده‌اند
معاون نظارت و ارزشیابی سازمان سینمایی با تاکید به این‌که شرایط تازه فیلمسازی و جریاناتی که وجود دارد، وضعیت متفاوتی را به وجود آورده که نیاز به قوانین متناسبی دارد، افزود: قوانین باید همراه با تحولات جامعه به‌روزرسانی شود، ضمن این‌که در مواردی هم خلأهای قانونی داریم؛ بنابراین باید به این نکات توجه‌داشت.
فیلمسازی باب دندان اسرائیل
محمدحسین فرحبخش یکی از تهیه‌کنندگان و کارگردانان سینما نیز درخصوص همین حواشی به جام‌جم می‌گوید: اگر کسی داخل منزلی بدون حجاب اقدام به فیلمبرداری و فیلمسازی کند اصلا با چه عنوانی می‌خواهیم با او برخورد کنیم؟ زمانی که فیلمسازی پروانه ساخت می‌گیرد، موادی را امضا می‌کند و تعهد می‌دهد تا قوانین جمهوری اسلامی را رعایت کند؛ مثلا یکی از این قوانین حجاب است. در این موارد راهی برای رسیدگی و برخورد وجود دارد. برخی از فیلم‌ها که عرق‌خوری و بی‌حجابی را در آن نمایش می‌دهند، می‌گویند براساس فتوای برخی فقها کار کرده‌اند! کدام فقیه گفته بی‌حجاب در فیلم بازی کن و در خانه خودت مسلمان باش! این فیلم‌ها بیشتر برای اسرائیل ساخته می‌شود تا پول بگیرند.
حجاب، فرهنگ است
این تهیه‌کننده سینما اضافه کرد:من می‌گویم بی‌حجابی درمکان وفضای عمومی منکر الهی است.حجاب فرهنگ است ودرهر عرصه‌ای باید فرهنگ‌سازی برای حجاب صورت بگیرد.حجاب برای من خط قرمز است، ولی نظر شخصی من نمی‌تواند در حاکمیت جامعه تسری پیدا کند.
دستگاه‌های امنیتی وارد شوند
فرحبخش ادامه داد: ما نیاز داریم دستگاه‌های امنیتی به مسأله فیلم‌هایی که بدون مجوز و رعایت حجاب ساخته می‌شود، ورود پیدا کند. این مسائل در حیطه کار سازمان سینمایی نیست، البته تا حدودی برخوردها صورت گرفته است و فیلمسازی که برای میل اسرائیل فیلم ساخته و افتخار کرده که در جشنواره‌های خارجی نیز حضور داشته، امروز داخل کشور اجازه فعالیت ندارد و سازمان سینمایی می‌تواند در ایجاد این نوع محدودیت‌ها اقدام کند اما زمانی که کل فعالیت فیلمساز یواشکی بوده، تشکیلات امنیتی موظف هستند نظارت داشته باشند. در آخر فرحبخش نیز ضمن این‌که موثق بودن آمار تولید فیلم‌های بدون حجاب را تایید نکرد، گفت: اگر این فیلم‌ها مشخص باشد، لازم است اسامی آنها اعلام‌شود.
آمار کلی فیلم‌های بدون مجوز
سیدضیا هاشمی درموردآمار فیلم‌های سینمایی که بدون رعایت حجاب اسلامی ساخته شده و فراگیری چنین پدیده‌ای به جام‌جم توضیح داد: آنچه که من در نشست «سینما رو به آینده» گفتم، اشاره کلی به فرآیند ساخت فیلم اعم از سینمایی، مستند و کوتاه طی ده‌ها سال گذشته بود. این‌که معادلات فیلمسازی با ورود صنعت دیجیتال دستخوش تغییرات فراوانی شده، واقعیت انکارناپذیری است که باید الزامات آن را پذیرفت. اشاره من به ساخت فیلم‌هایی خارج از چرخه قانونی پروانه ساخت، نه به منزله صحت این اقدام که بیان حقیقتی بود که باید درخصوص آن چاره‌اندیشی کرد.
آسیب‌دیدگی سینما با تولیدات غیرقانونی
هاشمی درادامه بیان کرد:درموضوع تخطی از قوانین، متناظر آن که طی این دهه‌ها درسینما رخ داده رامی‌توان درصنعت هم مشاهده کرد.ما درصنعت با پدیده شوم قاچاق روبه‌‌رو هستیم که به‌جای طی مسیرهای قانونی، از طرق زیرزمینی کالاهای قاچاق وارد کشور می‌شود.نمی‌توان قاچاق و آثار مخرب آن را انکار کرد و درعین‌حال برای حل آن اقدامی نکرد. در سینما هم به نظرم چنین است؛ هم باید واقعیت وجودی چنین پدیده‌هایی را پذیرفت و هم راهکارهای مناسب و مطلوبی را برای رفع آن اتخاذ کرد.
نوشدارو پیش از استحاله فرهنگی
زمانی که سینما با پدیده جدیدی مانند تولید فیلم، بدون رعایت قوانین اسلامی مواجه می‌شود، که مشخصا حمایت‌هایی از سوی برخی جریان‌های ضدانقلاب در خارج از کشورها را هم به‌دنبال دارد، نمی‌توان با مماشات و پاس‌کاری مسئولیت‌های نظارتی بستر را برای ریشه‌دواندن این دست پدیده‌ها باز کرد.اگر وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی و سایر زیرمجموعه‌های آن ازجمله سازمان سینمایی مبتنی با قوانین و آیین‌نامه‌های موجود عمل کنند، درواقع اقدامی پیشگیرانه صورت گرفته است که نه‌‌فقط جلوی حاد شدن و تسری چنین مسائلی را می‌گیرد، بلکه از امنیتی شدن فضای فرهنگ و هنر کشور نیز جلوگیری خواهد شد.
