بررسی اختلالات روان‌شناختی در سالمندان در گفت‌وگو با رئیس انجمن علمی سالمندشناسی و طب‌ سالمندان

فصل زمستان عمر

سالمندی‌؛ دوره‌ای که شاید خیلی از افراد دوست ندارند زود از راه برسد، شاید هم این حس از ترس آنان است؛ ترس از همان تغییرات فیزیولوژیکی و روان‌شناختی‌ها، ترس از تنهایی‌هایی که شاید خیلی هم برنامه‌ای برای آن ندارند. البته برخلاف تصور عوام، دوره سالمندی به معنای از کارافتادگی و از دست دادن توانمندی‌ها نیست اما با همه این تفاسیر یکی از چالش‌های این سن هم بیماری‌هایی است که با خود به ارمغان می‌آورد.

کد خبر: ۱۴۷۷۹۷۴

نویسنده تهمینه سبحانی شاد - گروه جامعه

یکی از این اختلالات هم افسردگی درمیان سالخوردگان است؛ مسأله‌ای که سازمان بهداشت جهانی درسال ۲۰۱۹ نیز اعلام کرده ۷ درصدازجمعیت سالمندان جهان راتحت‌تأثیر قرارمی‌‌دهد.البته دکتراحمد دلبری،رئیس انجمن علمی سالمندشناسی وطب‌ سالمندان ایران ومتخصص طب سالمندی درگفت‌وگوی خود باجام‌جم معتقد است با توجه به این‌که بخش اعظمی ازاین افراد دچار اختلالات روحی و روانی هستند، یکی ازعوامل مؤثر در این‌باره می‌تواند فراهم کردن زمینه‌های ازدواج مجدد برای آنان باشد.

آقای دکتر دلبری، سالمندی در افراد با تغییرات زیادی همراه است و یکی از این تغییرات هم افسردگی در افراد سالخورده است. از نظر شما چه عواملی بر این اختلال تأثیرگذار است؟
متأسفانه افسردگی در دوران سالمندی به‌دنبال دوران کرونایی در کشور افزایش پیدا کرد و یکی از مشکلات جدی سالمندان با توجه به تنهایی و انزوایی که دارند، این مسأله ‌است. عوامل مؤثر بر افسردگی در وهله اول مسائل و مشکلات مالی و معیشتی است. در وهله بعد تنهایی و انزوا و بازنشستگی‌های برنامه‌ریزی نشده و یک‌شبه، یعنی ‌فرد بدون آموزش و آمادگی، یک‌شبه بازنشسته ‌شود و مسأله بعدی بیماری‌های جسمی، زمینه‌ای و همراه در این افراد است که در دوره بازنشستگی نیز افزایش پیدا می‌کند. البته ازدواج فرزندان و مهاجرت آنان هم می‌تواند نقش بسزایی در این افسردگی داشته باشد.

و این افسردگی با چه علائمی خود را نمایان می‌کند؟
برخلاف آن چیزی که ما انتظار داریم که اختلالات روحی و روانی همراه با علائم عاطفی باشد اما افسردگی در دوره سالمندی بیش از این‌که با علائم روحی و عاطفی همراه باشد با علائم جسمی خود را نشان می‌دهد که یکی از آن اختلالات خواب یعنی کم‌خوابی یا پرخوابی است. ازطرفی می‌تواند به‌صورت اختلال در حافظه و تمرکز هم خودنمایی کند. دردهای راجعه یا موضعی هم از دیگر علائم این نوع اختلال است به آن معنی که هر روز یک قسمتی از بدن سالمندان دچار درد می‌شود. در کنار این موارد نیز یک ‌فرد سالخورده افسرده می‌تواند دارای علائم روحی و روانی همچون یأس و ناامیدی و احساس سرباری هم باشد. با این‌حال ضعف و بی‌حالی را هم در این‌گونه افراد زیاد شاهد هستیم. خیلی از دردهایی که منشأ جسمی ندارد و به‌رغم مراجعه به همه پزشکان منجر ‌به رد کردن آنها می‌شود.

دکتر دلبری- رئیس انجمن علمی سالمندشناسی و طب‌ سالمندان

آیا این نوع علائم به‌راحتی تشخیص داده می‌شود؟
بیش از ۸۵ درصد افسردگی‌ها در دوره بازنشستگی و سالمندی نه تشخیص و نه درمان می‌شود.این در‌حالی است که به‌دنبال درمان موفقیت‌آمیز تا ۸۰ درصد برطرف می‌شود. البته علت این‌که این بیماری درمان نمی‌شود در مرحله اول نگرانی خانواده و خود سالمند از برچسب‌های شخصیتی است، یا این‌که نگران هزینه‌ها هستند و به پزشک مراجعه نمی‌کنند. یکی دیگر از دلایل هم این است که گاهی اوقات این افسردگی درست تشخیص داده نمی‌شود یا آن را به بیماری‌های دیگری ربط می‌دهند. خیلی اوقات هم خانواده‌ها این موضوع را به پای پیری سالمندان می‌گذارند. با این‌حال علائم در افراد مختلف متفاوت است.

آیا می‌توان این اختلال را ناشی از بالا رفتن سن قلمداد کرد؟
نه اتفاقا سن خیلی در این اختلال مطرح نیست. شادی دارای یک منحنی یو شکل است، یعنی بچه‌ها در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی شادتر هستند و هرچه به میانسالی نزدیک می‌شوند، این احساسا در آنها کمتر می‌شود. بعد از ۵۵ سالگی این منحنی نشاط افزایش پیدا می‌کند. بنابراین ما نمی‌توانیم بگوییم که این افسردگی به سبب افزایش سن است. برای مثال اگر گفته می‌شود که افسردگی در دوره سالمندی حدود۲۰ درصد است، وقتی این افراد به خانه سالمندان منتقل می‌شوند این عدد به بیش از ۷۵ درصد هم می‌رسد. یک زمانی است که عوامل بیرونی بیشتر از عوامل درونی در این مسأله نقش دارد و هر فردی با دوره بازنشستگی هزینه‌هایش افزایش پیدا می‌کند. از طرفی فردی که به این سنین ورود پیدا می‌کند هزینه‌های درمانی آن نیز زیاد می‌شود؛ چه بسا هزینه‌های دو سال آخر عمر برابر با کل عمر است.

ما چگونه می‌توانیم به این افراد کمک کنیم تا روند درمانی‌شان را به خوبی طی کنند؟
درمان‌ها در این نوع اختلال متفاوت است اما یکی از عوامل مهم در این خصوص، ترمیم شبکه اجتماعی‌ای است که سالمند در گذشته آن را داشته و با پا گذاشتن در دوره سالمندی، این شبکه از هم گسسته شده است. البته با توجه به این‌که ۳۰ درصد از سالمندان همسر خود را از دست داده‌اند و تنها زندگی می‌کنند، بخش اعظمی از اینها دچار اختلالات روحی و روانی هستند و یکی از عوامل مؤثر در این‌باره فراهم کردن زمینه‌های ازدواج مجدد اما منوط به یک ازدواج صحیح برای این افراد است که می‌تواند به رفع انزوا و تنهایی آنان کمک کند. در کنار همه این موارد مسائل روان‌شناختی، روان‌درمانی و جنبه‌های دارویی هم می‌تواند در این مساله کمک‌کننده باشد. البته باید حواس‌مان هم به مسائل دارویی و پیش‌زمینه‌ای هم باشد. تا زمانی که این موارد مرتفع نشود، قطعا درمان‌های دارویی خیلی نمی‌تواند مؤثر باشد.