حسینیه ظرفیت پنهان گردشگری مذهبی

برخی کارکردهای این مکان‌های مذهبی از جمله کارکردهای اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، مذهبی و ... باعث شده حسینیه‌ها به‌عنوان شکلی انحصاری در گردشگری مذهبی (Religious tourism) مطرح باشند . ظرفیتی که در گزارش پیش‌رو به برخی از وجوه مهم آن پرداخته‌ایم. 
     
کمک به اقتصاد گردشگری
شهرها و کشورهای اسلامی بخش اعظمی از رونق اجتماعی و فرهنگی و حتی اقتصادی و رشد و توسعه کسب و کارهای خود را مدیون مراسم‌های مذهبی یا اماکن مذهبی‌شان هستند. امری که باعث شده است به واسطه سفر وبازدید میلیون‌ها گردشگر در طول سال، صنعت اقتصادی و گردشگری این کشورها همواره در چرخه رونق و رشد باقی بماند.درهمین ارتباط حسینیه‌های تاریخی ایران با معماری زیبا، قدمت طولانی و تزئینات چشم‌نواز آنچنان در زیبایی غنی هستند که مورد توجه بازدید‌کنندگان بسیاری از سراسر جهان قرار گرفته‌اند. امری که باعث شده این مکان‌های دیدنی نقش مهمی در جذب گردشگری مذهبی داشته و بر اقتصاد جوامع گوناگون و توسعه صنعت گردشگری نیز تاثیرگذار باشند.مکان‌های جذاب و چشم‌نوازی که نه تنها محل نیایش و عبادت هستند، بلکه به عنوان نماد تاریخی و میراث فرهنگی نیز محسوب می‌شوند. هنرهای تزئینی شامل گچبری، خطاطی، مقرنس‌سازی، کاشی‌کاری و غیره در معماری حسینیه‌های تاریخی، جلوه‌ای خاص و منحصر به فرد به آن بخشیده که جذابیت زیادی برای مسلمانان و غیر مسلمانان و گردشگران علاقه‌مند به فرهنگ و تاریخ دارد و از همین رو کشورهای خاورمیانه با هدف جذب گردشگران بیشتر، پیوسته برای ارتقای مکان‌های مذهبی مانند مساجد تاریخی و میراث فرهنگی خود در حال برنامه‌ریزی هستند. به عنوان نمونه کشور ترکیه اقدامات هدفمند زیادی در خصوص معرفی مساجد و مکان‌های مذهبی این کشور بخصوص در شهر استانبول انجام داده است. 
       
نگاهی به برخی حسینیه‌های شاخص ایران

حسینیه اعظم زنجانی‌ها
مسجد حسینیه اعظم زنجان یکی از مکان‌های شاخص مذهبی در ایران است که از نظر جغرافیایی در جنوبی‌ترین منطقه شهر زنجان واقع شده است. این حسینیه بیشتر به جهت حضور دسته‌‌ سینه‌زنی که هر سال در هشتمین روز ماه محرم در آن محل حضور پیدا می‌کنند، مشهور است. این دسته حرکت خود را از محل حسینیه اعظم شروع می‌کند و معمولا همزمان با اذان مغرب در امامزاده ابراهیم پایان می‌یابد. جمعیت این دسته در برخی سال‌ها افزون بر ۵۰۰ هزار نفر بوده است. اتفاقی که باعث شکوه و عظمت آن و شهرت جهانی حسینیه اعظم زنجانی‌ها شده و هر سال حتی مسلمانان غیرایرانی نیز برای تماشا خود را به این مراسم می‌رسانند.

تکیه بزرگ تجریش 
تکیه تجریش، تکیه‌ای قدیمی در بازار تجریش واقع در کنار میدان تجریش است که زیارتگاهی به نام امامزاده صالح باعث معروفیت بیشتر آن شده است. تکیه تاریخی تجریش سقفی شیروانی و پلانی مستطیل شکل دارد. اتاق شاه‌نشین آن در ضلع جنوبی قرار گرفته‌ و مغازه‌ها در اطراف آن احداث شده‌اند. غرفه‌های تکیه تجریش در گذشته هر کدام به نام یکی از اهالی قدیمی محل نامگذاری شده بودند. تکیه تجریش، یکی از بناهای شاخص خشتی شمیران است که در اثر وقوع سیل تجریش (۱۳۶۶) به کلی تخریب شد و هویت و اصالت تاریخی خود را از دست داده بود، اما بعدها بازسازی شد و در حال حاضر محل رجوع علاقه‌مندان به این مکان مذهبی جذاب و مهم است. 

حسینیه بزرگ فهادان 
حسینیه بزرگ فهادان یزد نیز یکی از عزاخانه‌های حسینی است که قدمت و سابقه بسیار دارد و نمایی بسیار زیبا از معماری اسلامی در این حسینیه، نگاه هر بییننده‌ای را به خود خیره می‌کند. این حسینیه میعادگاه عاشوراییان در یزد است و اکثر هیات‌های عزاداری برای عرض ادب و عزاداری در این محل حضور می‌یابند و برای شهادت سیدالشهداء امام حسین(ع) و ۷۲ نفر از یارانش بر سر و سینه می‌زنند و در ماتم از دست دادن حسین (ع) به سوگ می‌نشینند.

حسینیه امام تفت 
مراسم نخل‌برداری یزد سابقه‌ای دیرینه دارد و بزرگترین نخل در استان یزد،نخل حسینیه امام تفت و بعد از آن نخل میدان امیرچخماق و نخل میدان بعثت است که در ایام مختلف سال مقابل حسینیه‌ها گوشه‌نشین هستند و در روز عاشورای حسینی به خروش در می‌آیند. هر عنصر به کار برده شده در نخل، نمادی از یک حادثه و متعلق به شخصی در حادثه کربلاست. مردم و عزاداران هر کدام از عناصر به کار برده شده در نخل را نمادی از یک حادثه و متعلق به شخص خاصی در حادثه کربلا می‌دانند.

حسینیه امینی‌ها 
خانه و حسینیه امینی‌ها، از خانه‌های زیبا و اعیانی قزوین است. این ساختمان   سال ۱۲۷۵ هجری قمری بنا گردیده و در آن زمان مبلغ ۴۸ هزار تومان صرف ساخت آن شده‌است. در وسط این حسینیه تالار بزرگ چهلچراغ آویخته شده و فرش‌های تالار یک‌تخته و عتیقه ‌است. زیر تالارها خالی است و سردابه، زیرزمین، شربتخانه و انبار ساخته‌اند. مرحوم حاجی‌محمد رضای امینی برای خیرات و مبرات در سال ۱۳۰۳ ه.ق دهاتی را در این منطقه جهت روضه‌خوانی در ایام محرم و اطعام مساکین در محرم و صفر و رمضان وقف این حسینیه کرده ‌است.

امام‌زاده کوچک سید حمزه (ع)
سالهاست صحن کوچک و بی‌آلایش امامزاده سید حمزه(ع) اردبیل آرامش‌بخش دل‌هایی است که دل در گرو یار دارند. این صحن کوچک و بی‌آلایش که در جنوب غربی حریم بقعه شیخ جبرائیل در روستای کلخوران واقع شده در ایام شادی و غم مملو از جمعیت می‌شود و زائران بسیاری در سکوهای سنگی دور تا دور آن به انتظار می‌نشینند تا در صحن کوچک این امامزاده از راز دل بگویند و شفاعت بخواهند. در حال حاضر دور تا دور مقبره کوچک امامزاده سید حمزه را سکـوی سنگی احاطه کرده و بدنه بیرونی بنا با قاب‌بندی ساده در پایین و هره‌چینی در بالا بسته شده است، ورودی بقعه از سمت شمال بوده و ارتفاع بسیار پایینی دارد به طوری که هنگام ورود باید کاملا خم شد. بخش داخلی این صحن کوچک هم به صورت چهارضلعی با چهار‌طاق تیزه‌دار برپا شده که گوشه‌سازی آن از نوع کاربندی ساده و بالای این بدنه طاق عرقچین اجرا شده است.

حسینیه بزرگ چمازکتی
چمازکتی، روستایی از توابع بخش مرکزی شهرستان قائم‌شهر استان مازندران است. این روستا در دهستان نوکندکلا قرار داشته است که بزرگترین روستای ایران محسوب می‌شود. درماه محرم چمازکتی غرق در عزاست.در چهار حسینیه چمازکتی ازشب اول محرم تا روز عاشورا از عزاداران حسینی باشام پذیرایی می‌شود. آن گونه که برآورد شده است حداقل هرشب ۳۰۰۰ نفر مهمان سفره امام حسین هستند. در چمازکتی چند هیات سینه‌زنی و زنجیرزنی وجود دارد که در ایام محرم به عزاداری می‌پردازند. درروز عاشورا با تجمع عزاداران حسینی مراسم حرکت دسته به سمت آرامگاه سیدمحمد زرین نوا انجام و در آنجا پس از مراسم تعزیه، نماز ظهر عاشورا اقامه می‌شود.

حسینیه ارشاد 
حسینیه ارشاد در تهران نه تنها به عنوان یک مرکز مذهبی بلکه به عنوان یک نهاد فرهنگی نیز شناخته می‌شود. در این حسینیه علاوه بر مراسم عزاداری، سخنرانی‌های مذهبی و فرهنگی متعددی برگزار می‌شود که مخاطبان زیادی را جذب می‌کند. این حسینیه به دلیل فعالیت‌های گسترده فرهنگی و اجتماعی، بخصوص در مقاطع آغازین انقلاب اسلامی نقش مهمی در ترویج فرهنگ اسلامی و انقلابی داشته است و از این جهت نامی شاخص از خود بر جای گذاشته است. 

حسینیه شاه‌حسین 
در شهر یزد حسینیه شاه‌حسین به دلیل برگزاری مراسم سنتی و خاص عزاداری، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. این حسینیه با معماری سنتی و فضای معنوی خاص خود، یکی از مراکز مهم مذهبی یزد به شمار می‌رود. مراسم نخل‌گردانی یکی از برجسته‌ترین مراسم‌های سنتی در این حسینیه است که هر ساله برگزار می‌شود.

حسینیه حضرت ابوالفضل(ع)
حسینیه حضرت ابوالفضل کاشان نیز با معماری زیبا و فضای آرامش‌بخش خود، یکی از نقاط مهم فرهنگی و مذهبی این شهر است. این حسینیه علاوه بر مراسم عزاداری، میزبان بسیاری از برنامه‌های فرهنگی و اجتماعی نیز است و نقش مهمی در جامعه محلی ایفا می‌کند. این حسینیه‌ها با برگزاری مراسم مذهبی و فرهنگی، نقش مهمی در حفظ و ترویج فرهنگ اسلامی و ایرانی دارند و به عنوان نمادی از ایمان و هنر مردم ایران شناخته می‌شوند.
     
قدمی بزرگ برای رونق گردشگری مذهبی
همه ساله و در ایامی مانند حج، محرم و...جمعیت زیادی از مسلمانان به  کشورهای مختلف اسلامی سفر می‌کنند.اما در این میان ویژگی منحصر به فرد کشور ایران این است که مسافران و بازدیدکنندگان از کشور عزیز ما علاوه بر شرکت در مراسم مذهبی و بازدید از اماکن اسلامی می‌توانند از جاذبه‌های دیگری مانند حسینیه‌ها که موضوع این گزارش است نیز بهره ببرند. امری که می‌توان گفت فرصتی بزرگ برای این جغرافیای چهار فصل است که می‌تواند رونق اقتصادی و زمینه رشد و توسعه کسب و کارهای مختلف را فراهم کند و باعث شود صنعت اقتصادی و گردشگری کشور همواره در چرخه رونق باقی ‌بماند. نکته مهم دیگر این است که علیرغم جنبه مذهبی این مکان ها، این ظرفیت‌های مهم از جذابیت‌های گوناگون و وجوه فرهنگی و هنری متنوعی برخوردار هستد که می‌تواند مورد بازدید و استقبال گردشگران خارجی قرار گیرد.

تاریخچه حسینیه‌ها در ایران
تاریخچه حسینیه‌ها در ایران به دوران پس ازشهادت امام حسین(ع) درسال۶۱هجری قمری بازمی‌گردد، زمانی که شیعیان برای گرامیداشت یاد و خاطره این واقعه تاریخی به برگزاری مراسم‌های عزاداری و تجمعات مذهبی پرداختند. نخستین حسینیه‌ها در ایران در دوره صفویه شکل گرفتند، دوره‌ای که شیعه به عنوان مذهب رسمی ایران اعلام شد و ساختارهای مذهبی گسترده‌ای بنا گردیدند. در این دوره، حسینیه‌ها مانند حسینیه نصرت مشهد به عنوان مکان‌هایی برای برگزاری مراسم‌های محرم و صفر، نقش بسزایی در ترویج و تقویت فرهنگ و مذهب شیعه ایفا کردند. حسینیه‌ها در تاریخ و فرهنگ ایران نقش مهمی در حفظ و انتقال ارزش‌های دینی و اجتماعی ایفا کرده‌اند؛ مکانی برای تقویت همبستگی اجتماعی و دینی مردم بودند و با برگزاری مراسم‌های مذهبی و فرهنگی، به حفظ و ارتقای فرهنگ اسلامی و شیعی کمک کرده‌اند. امروزه نیز حسینیه‌ها به عنوان مراکز فرهنگی و مذهبی، همچنان به ایفای نقش خود در جامعه ادامه می‌دهند و اهمیت خود را در حفظ و تقویت هویت دینی و فرهنگی ایرانیان حفظ کرده‌اند.