وحید عصر و فرید ‌دهر

در ارتباط با ویژگی‌های شخصیتی امام خمینی، دلایل تبدیل ایشان به رهبری تاثیرگذار در تاریخ معاصر و همچنین دوران زعامت حضرت آیت‌الله خامنه‌ای و نقش ایشان در عبور از چالش‌ها و بحران‌های متعددی که در طول سال‌های اخیر جمهوری اسلامی با آن مواجه بوده، گفت‌وگویی را با حجت‌الاسلام والمسلمین محمدعلی رحمانی از شاگردان امام انجام دادیم. 

وی در دوران پهلوی تحت تعقیب ساواک قرار داشت و به نجف اشرف رفت؛ رحمانی پس از پیروزی انقلاب از اعضای دفتر امام(ره) بوده و در دوران دفاع‌مقدس فرماندهی بسیج مستضعفین را به‌عهده داشت.

وی همچنین مسئول ستاد جذب و هدایت کمک‌های مردمی به جبهه‌ها بود و پس از پایان جنگ هشت‌ساله در سال ۱۳۷۰ با تشکیل نیروی انتظامی به عنوان نماینده ولی فقیه و ریاست سازمان عقیدتی سیاسی نیروی انتظامی منصوب شد و تا سال ۱۳۸۶ این مسئولیت را به‌عهده داشت. همچنین سابقه آشنایی وی با رهبر معظم انقلاب، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای به پیش از انقلاب و سال‌های طلبگی در مشهد برمی‌گردد.

این گفت‌وگو را می‌خوانید:

حضرت‌عالی از شاگردان و همراهان امام خمینی(ره) در نجف و سپس در ایران بودید. بفرمایید مبدأ آشنایی شما با امام خمینی(ره) از چه تاریخی بود و ورود شما به نهضت اسلامی از چه زمانی شکل گرفت؟
لازم است قبل از پاسخ به این سؤال توضیحاتی ارائه بدهم، پدرم در عرصه کسب و کار فعالیت داشت و از مردان متدین به‌شمار می‌رفت. ضمن این‌که در شهرستان ما، که افراد متعددی مانند ایشان بودند؛ تربیت‌یافتگان محضر آیت‌الله نجفی‌قوچانی که هم سیاستمدار مهمی بود و هم یکی از شاگردان مهم آخوند خراسانی در نهضت مشروطه. ایشان مولف بزرگی بود که همه ارباب قلم و فرهنگ، دیدگاه‌های مهم ایشان در رابطه با حکومت‌های مختلف را می‌شناختند.
آشنایی ایشان با آیت‌الله مدرس و نهضت مشروطه باعث شده بود سبک و روش ایشان به صورتی باشد که منویات دین‌ستیزی خاندان پهلوی را به دیگران نشان می‌داد. بنابراین، در آن دوران، امثال پدرم، بسیاری افراد بودند که علی‌رغم فشارهای بسیار تسلیم نمی‌شدند. 
یکی از علاقه‌مندی‌های ایشان این بود که روحانی شوم و اصرار داشت که تحصیلات حوزوی‌ام را در کنار تحصیلات دیگر ادامه دهم. به همین دلیل، مرا با تعداد دیگری از روحانیونی که همسطح بودیم، به حوزه علمیه مشهد مقدس فرستاد. از اواخر سال‌های ۴۱ و ۴۲ در حوزه مشهد مقدس، با وجود سن کم، همراه با سایر نوجوانان، در جریان نهضت حضرت امام و فقهای گرامی مشهد قرار گرفتم. شخصیت‌های بزرگ حوزه و دیگر مبارزان در تلاش بودند که حوزه مشهد را کانون مبارزات قرار دهند. اساتید و مجموعه علما نیز همین مسیر را دنبال می‌کردند و در نتیجه، سبک مبارزاتی حضرت امام (ره) از ابتدا این بود که همه طبقات به ایشان گرایش بسیاری داشتند. ما نیز با همه وجود، همراه نهضت اسلامی شدیم که آن زمان شکل گرفت. هدف ما روشن بود، همه وارد این عرصه شدیم و هرکس به اندازه توان و درکش در مدرسه نواب و در شهرستان، آغازی برای شرکت در نهضت به رهبری امام (ره) و علمای عالی‌مقام بود.
اصل این آغاز، حرکت فراگیری به همه سطوح کشور از مرکز حوزه علمیه قم تا حوزه‌های علمیه و حتی شهرها و روستاهای سراسر کشور بود. بسیاری از عمومیت و فراگیری نهضت غافل بودند. این فراگیری از طبقه عوام تا خواص، احزاب، دانشگاهیان، دانشجویان، علمای حوزه و عموم مردم را شامل می‌شد.
بنابراین آشنایی ما با حضرت امام (ره) نیز از همان زمان بود اما خداوند زمینه را طوری فراهم کرد که فشارها پس از تبعید و زندانی شدن حضرت امام (ره) و انتقال ایشان به ترکیه، بیشتر شد و این فشارها برای حوزه‌ها، کسبه و همه اقشار جامعه مشکل‌ساز شد. به‌عنوان مثال، کسبه فعال شهرستان‌ ما و طرفداران نهضت، اگر نمی‌خواستند آنها را زندانی کنند، به شهرستان‌ها تبعید می‌شدند و خانواده ما هم از جمله این تبعیدی‌ها بود. براساس نیت پدر و مادر و تداوم حضور روحانیت، زمانی که به مدرسه نواب حمله شد و لباس طلبه‌ها را پاره می‌کردند و جوان‌ها را اذیت می‌کردند، مردد بودم که بمانم یا بروم اما خدا خواست که از طریق یکی از دوستان پدرم، زود به نجف اشرف اعزام شوم تا تحصیلات و فعالیت‌های مبارزاتی را ادامه دهم. در نجف نیز متوجه شدم شاگردان امام و بزرگانی که در اصل نهضت مشارکت داشتند، آنجا هم این راه را ادامه می‌دهند. تلاش‌ها و پیگیری‌ها ادامه داشت و این باعث شد که ما هم در اینجا شرکت کنیم و توفیق تحصیل در حوزه علمیه نجف و ادامه فعالیت را داشته باشم.

به نظر حضرتعالی شاخص‌ترین ویژگی شخصیتی امام خمینی (ره) که ایشان را به رهبری تاثیرگذار در تاریخ معاصر ایران تبدیل کرد، چه بود؟

یکی از خصوصیات امام خمینی (ره) که توجه جامعه ایران و حوزه‌های بزرگ را به خود جلب کرد، این بود که از ابتدای ورودشان به عرصه سیاست، سوابق‌شان در میان علما، محققان و مدرسان زبانزد بود. همه می‌دانستند که این شخصیت بزرگ با دیگران متفاوت است.

امام خمینی (ره) در میان محققان و مدرسان حوزه چه جایگاهی داشت؟

امام خمینی (ره) در میان محققان و مدرسان فردی ممتاز و وحید عصر و فرید ‌دهر زمانه خود بود؛ زیرا ایشان در حوزه علمیه قم بعد از آیت‌الله حائری، که خودش نیز از شاگردان ایشان بود، علاوه‌بر تدریس علوم عقلی و نقلی اشتغال به تالیف و تحریر داشته‌اند. 
و لذا در تمام زمینه‌های علمی فقهی، اصولی، اخلاقی، فلسفی، قرآنی، عرفانی، ادبی، اجتماعی، سیاسی، آثاری دارد. از نظر معرفتی هم در حوزه به عنوان یک معلم اخلاق بزرگ، در حد عالی مطرح بوده که فقهای بعد از امام‌(ره)، همگی از محضر ایشان استفاده کرده‌اند. لذا همین امتیاز زمینه را برای مرجعیت در جهان تشیع و جهان اسلام برای ایشان فراهم کرد. در عین حال اکنون بسیاری از اساتید بزرگ و مراجع عالیقدری که در حوزه علمیه قم بوده و می‌باشند، که در زمره شاگردان برجسته حضرت امام‌(ره) بوده‌اند و خود ایشان نیز که در زمره فقها و مراجع بودند، در حوزه علمیه قم درخشید و شاگردان بزرگی تربیت کرد. 

این علما در حوزه‌های علمیه پراکنده شدند؛ حتی در حوزه‌هایی مانند نجف هم شاهد حضور شاگردان برجسته‌ ایشان بودیم. به هر حال امام‌(ره) یک فقیه بزرگ و آگاه به زمان بود. ایشان در پی این بود که باید شرایط و زمینه را برای پیاده‌کردن قوانین و احکام مترقی اسلام فراهم بیاورد و تلاش کند که حوزه‌ها در مقابل ظلم و ستمی که در آن روزها، چه در دوران رضاخان و چه در دوران فرزندش، وجود داشت، سکوت نکنند و در راه احقاق حقوق اسلامی در بستر جامعه و در میان مردمی که متدین به دین اسلام هستند، زمینه را برای اجرای احکام اسلامی در یک کشور اسلامی فراهم نمایند. 

براساس دیدگاه امام خمینی‌(ره)، پیوند دین و سیاست چه ضرورتی دارد و این پیوند چه نقشی در سعادت جامعه ایفا می‌کند؟

امام(ره)، معتقد بود اسلام دینی است که با سیاست آمیخته است. ایشان معتقد بودند حکومت اسلامی به‌وسیله پیامبر به وجود آمد و بنابراین پدیدهای الهی است که با اجرای آن، سعادت همه خلق در دنیا و آخرت به بالاترین وجه تأمین می‌شود و قدرت آن را دارد که قلم سرخ بر ستمگران بکشد و انسان‌ها را به کمال مطلوب برساند. مکتبی است که برخلاف مکتب‌های غیرتوحیدی، در تمام شئون فردی، اجتماعی، مادی، معنوی، فرهنگی، سیاسی، نظامی، اقتصادی دخالت و نظارت دارد و از هیچ نکته، حتی بسیار ناچیز که در تربیت انسان و جامعه و پیشرفت‌های مادی و معنوی نقش دارد، غفلت نکرده و موانع و مشکلات بر سر راه تکامل در اجتماع و فرد را گوشزد کرده و به رفع آنها پرداخته است؛ این مطالب مهمی که ذکر کردم عین تعبیر امام‌(ره) است. 
لذا ایشان می‌فرمایند حالا که به توفیق و تأیید خداوند، جمهوری اسلامی با دست توانای ملت متعهد، آگاه و رشید ما همراه شده است، باید آنچه به‌عنوان حکومت اسلامی مطرح است و احکام مترقی آن، در همه ابعادش پیاده شود. 
البته منظور این است که ایشان برای مبارزه، راه روشنی را آغاز کردند. حتما شنیده‌اید که امام‌(ره) در آن سال‌های پیش از سقوط رضاخان، یک «کشف‌الاسرار»ی دارند. 

هدف امام از تألیف کتاب کشف‌الاسرار چه بود و این کتاب در پاسخ به چه جریانی نوشته شد؟

این کتاب در مقابل آن نوشته‌هایی بود که چه از درون حوزه‌ها و چه توسط روشنفکرانی که از بیرون علیه اسلام می‌نوشتند، منتشر می‌شد. 
امام(ره) در همان زمان تلاش کرد جواب آن کتاب «اسرار هزار‌ساله» را با کتابی به نام کشف‌الاسرار پاسخ دهند که مباحث مهمی در دفاع از اسلام ناب محمدی در این کتاب آورده اند؛ از جمله اینکه اسلام و پیامبر اسلام حکومت اسلامی ایجاد کرده و در واقع اسلام، دین و دولت است و جدایی دین از سیاست ساخته و پرداخته استعمار است. در عصر غیبت کبرای حضرت ولیعصر امام‌زمان‌(عج)، از وظایف علما و فقهای آگاه و زعمای اسلام و شیعه، تشکیل حکومت حقه اسلامی البته با مشارکت مردم است که جمهوری اسلامی ایران نمونه‌ای از همان حکومت رسول‌الله و حکومت علوی سلام‌الله‌علیه است. 
سه مورد اهمیت بسیاری داشت. استبداد؛ تحجر و واپس‌گرایی که در درون وجود داشت؛ و سوم استعماری که مخصوصا بعد از جنگ جهانی دوم و کودتای ۲۸ مرداد، آمریکا و دیگر کشورهای استعمارگر، تلاش کردند که ملت ما را وابسته‌تر کنند و به نحوی استقلال کشور را از بین ببرند.

نقش امام‌خمینی‌(ره) در خلق وحدت میان مردم و اقشار مختلف جامعه ایران در دوران نهضت اسلامی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟
ایشان مظهر تحکیم اسلام و عامل ایجاد بیداری ملت ایران و بیداری مسلمین بودند. این مسائل باعث شد که رژیم و استعمارگران وارد عمل شده و ایشان را تبعید کنند. ایشان فردی شاخص بود که هر کسی در کشور ما به شخصیت ایشان توجه می‌کرد و تحت تأثیر ایشان قرار می‌گرفت و به همراهی و تبعیت از ایشان می‌پرداخت. بنابراین، حرکتی که امام‌(ره) انجام دادند و تأثیری که در تاریخ معاصر ایران داشتند، زمینه را برای حضور در یک انقلاب گسترده فراهم کرد؛ انقلابی که در آن شاهد حضور همه‌جانبه اقشار مختلف مردم هستیم و همه در این جهت مشترک حرکت می‌کردند. این مسائل باعث شد که امام خمینی‌(ره) با این دیدگاه، موجب وحدت در میان مردم و اقشار جامعه در دوران شروع نهضت تا پیروزی نهضت شدند و نقش اساسی ایفا کردند. 

شما به‌عنوان شاگرد برجسته امام‌(ره) و فردی که سال‌ها برای انقلاب تلاش کرده‌اید، نظرتان درباره رهبری آیت‌الله خامنه‌ای و مهم‌ترین ویژگی‌های رهبری ایشان در دوران زعامت چیست؟ با توجه به این‌که طی سال‌های اخیر حوادث و رویدادهای مختلفی از جمله فتنه ۸۸ و تحریم‌ها رخ داده است، مدیریت و رهبری مقتدرانه ایشان چه نقشی برای عبور از این چالش‌ها داشت؟

البته ابتدا از منظر شناخت فردی بیان می‌کنم؛ زمانی که در مشهد بودم علاوه بر بزرگان و شخصیت‌های بزرگی همچون آیت‌الله‌العظمی میلانی جزو جریان نهضت و حرکت‌آفرینی امام‌(ره) بودند. در حوزه مشهد، زمانی که بنده آنجا بودم، چهره‌های برجسته‌ای از همان زمان یعنی سال ۴۲ ظهور کردند. 
حضرت آیت‌الله خامنه‌ای که آن زمان در قم تشریف داشتند، یکی از پیام‌رسان‌های مهم امام و از شاگردان برجسته ایشان و سهیم در همان جریان‌های آغاز نهضت بودند. در مشهد نیز ایشان اثرگذار بودند. مرحوم آیت‌الله واعظ‌طبسی و آیت‌الله هاشمی‌نژاد حوزه علمیه مشهد را با علما و بزرگان دیگری که با ایشان همراه بودند اداره می‌کردند و همکاری داشتند.
این بزرگان درواقع، ستون‌های تقویت نهضت در استان خراسان بودند. بعدها که حضرت امام تبعید شد، حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در طول این مبارزات، ضمن این‌که در خراسان یکی از ستون‌های تداوم‌بخش نهضت حضرت امام‌خمینی(ره) بودند، با روشنگری‌هایی که داشتند، بارها دستگیر و زندانی ‌شدند.

پس از پیروزی انقلاب، آیت‌الله خامنه‌ای چه جایگاهی در میان انقلابیون و مجاهدین داشتند؟ 
پس از پیروزی انقلاب و در تمام صحنه‌ها، به میزانی که آیت‌الله خامنه‌ای حضور داشتند، همراه با دیگر مبارزان و مجاهدین، نهضت را ادامه می‌دادند. بنابراین، حضور ایشان در همه جا سهم بسزایی داشت و آشکار بود. ایشان به‌عنوان شاگرد برجسته حضرت امام و کسی که در طول این سال‌های نهضت برای انقلاب تلاش کرده‌اند و درواقع در این سال‌ها علاوه بر تدریس و آثار علمی، کتب مهمی در زمینه نهضت، اهل‌بیت، و عرصه‌های مختلف سیاسی و اجتماعی دارند. اعلامیه‌هایی نیز که با همراهی دیگران برای تداوم انقلاب صادر می‌کردند نیز ازجمله ویژگی‌های برجسته ایشان است. از آغاز نهضت، کوچک‌ترین تزلزلی در تداوم آن نداشتند، بلکه ثابت‌قدم و استوار در راه تعالی نهضت، همراه با همه همرزمان‌شان مانند آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، آیت‌الله مرتضی مطهری که پیشگام بودند و دیگر بزرگان، همگی در مسیر انقلاب قرار داشتند.
زمانی که انقلاب در آستانه پیروزی بود، ایشان عضو شورای انقلاب شدند. پس از پیروزی انقلاب یکی از برجستگی‌های ایشان در بعد حفظ استقلال و تمامیت‌ارضی کشور مسئول تمشیت امور نیروهای نظامی بودند. می‌دانید آن زمان، دستگاه‌ها، گروه‌ها و احزاب مختلفی مانند مجاهدین خلق، فدائیان خلق و دیگر احزاب تلاش می‌کردند تا ارتش منحل شود، درحالی‌که امام تأکید داشتند که نیروهای مسلح و نهادهای انقلابی، به‌ویژه ارتش، باید تقویت شوند. ایشان در این زمینه و با تأکید بر اندیشه امام، نقش مهمی در تربیت و صیانت از جمهوری اسلامی و نیروهای مسلح داشتند و تعالی امروز نیروهای مسلح نتیجه راهنمایی و ثبات ایشان است. آیت‌الله خامنه‌ای همواره به‌عنوان چهره‌ای برجسته و در مقابل انواع حوادث در دوران رهبری‌شان با مدیریتی صحیح و آن جامعیتی که داشتند، همان‌گونه که فرمودند «راه ما راه امام خمینی(ره) است»، توانستند کشور را از بحران‌های سخت عبور دهند.

چه عواملی موجب شد که آیت‌الله خامنه‌ای پس از امام‌خمینی(ره) به‌عنوان رهبر بی‌بدیل انقلاب شناخته شوند؟
ایشان در طول این سال‌ها همان خط امام، یعنی مبارزه با استبداد و استعمار، به‌ویژه آمریکا را ادامه دادند.
در بعد مدیریت و هدایت و رهبری کشور از آغاز انقلاب در مشاغل بالای نظام چه در سیاست‌گذاری و چه در سطوح مختلف اجرایی در کنار امام، آقای هاشمی و دیگر یاران حضرت امام یکی از باتجربه‌ترین مسئولان کشور بودند و بحق بعد از حضرت امام، آیت‌الله خامنه‌ای(مدظله‌العالی) رهبر بی‌بدیل انقلاب است.
به این اعتقاد قلبی دارم و هرجا صحبت شد گفتم ایشان فردی است که در مدیریت نیروهای مسلح و تمام شئون این مملکت تجربه چندساله دارد. از سال 42 ایشان در جریان انقلاب است و نزدیک به 50 سال در کوران حوادث این کشور حضور داشته است و در تحقق‌بخشی آنچه که امروز از آن به‌عنوان دستاوردهای بزرگ نام می‌بریم نقش اساسی ایفا کرده‌اند. به این ترتیب ایشان در کنار آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی، و آیت‌الله اردبیلی؛ این همراهی‌ها باعث شد که بعد از رحلت حضرت امام، این وجود شاخص برای رهبری انتخاب شود.

در طول این سال‌ها دشمنان ازجمله رژیم‌صهیونیستی موانع بسیاری در مسیر پیشرفت انقلاب به‌وجود آوردند.
همانطور که می‌بینید موضوع هسته‌ای را به‌عنوان بهانه‌ای علیه ایران قرار داده‌اند. درحالی‌که برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی صرفا صلح‌آمیز است. حتی در جنگ، امام اجازه ندادند که از سلاح‌های شیمیایی، که صدام علیه فرزندان ما و بسیج به‌کار می‌برد، استفاده کنیم.
این درحالی‌بود که در آن مقطع شرق و غرب از تمام جهان در زمینه ارسال سلاح‌های مخرب و‌ ویرانگر به صدام کمک می‌کردند. اما امام‌‌خمینی(ره) اجازه استفاده از این سلاح‌های ضدبشری را نداد.
درحال‌حاضر هم سیاست جمهوری اسلامی همین است که ما دنبال سلاح اتمی کذایی نیستیم. پس این یک بهانه برای محدودکردن جمهوری اسلامی است. آنها انواع تاکتیک‌ها را برای تضعیف جمهوری اسلامی به کار می‌برند، ازجمله مسأله هسته‌ای و تحمیل‌کردن تحریم‌های بسیار علیه جمهوری اسلامی؛ تحریم‌هایی که هر کشوری غیر ایران و هر نهضتی غیر انقلاب اسلامی بود را از پا درمی‌آورد. اما در مورد کشور ما با رهبری صحیح و حمایت مردمی که این انقلاب دارد، و خداوند ان‌شاءالله این ملت را در پناه خودش و مورد عنایت امام‌زمان(عج) قرار داده تا امروز این‌طور ایستادگی کردند. درعین‌حال تا این مقطع، مدیریت درست و همراهی همه اقشاری که در کشور هستند باعث پیشرفت کشورمان شده و در ادامه نیز از همگان، فرهیختگان، شخصیت‌های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و ... انتظار می‌رود که در این مسیر همراه رهبری انقلاب و دولت باشند تا بتوانیم از این چالش‌هایی که دشمن در سر راه ما گذاشته و از مشکلات اقتصادی عبور کنیم.