زنجان روی گنج معدن

بررسی آمارهای معدنی استان زنجان نشان می‌دهد این استان با دارابودن ذخایر غنی و متنوع، یکی از قطب‌های مهم معدنی کشور به شمار می‌رود؛ هرچند بهره‌برداری از این ثروت طبیعی، با چالش‌هایی به‌ویژه در حوزه محیط‌زیست همراه است. بررسی ظرفیت‌ها، تاثیرات اقتصادی و زیست‌محیطی معادن استان زنجان نشان می‌دهد با افزایش تعاملات می‌توان در منطقه‌ای که حامی محیط‌زیست است مشاغل پایدار زیادی ایجاد کرد.
   
بزرگ‌ترین معادن روی خاورمیانه
استان زنجان با دارابودن بیش از ۱۷۰ اندیس معدنی شناسایی‌شده، از نظر تنوع و غنای مواد، یکی از استان‌های پیشرو در ایران محسوب می‌شود.آن‌طور که گزارش‌ها نشان می‌دهند، معادن این استان شامل سرب و روی، سیلیس، خاک‌های صنعتی، سنگ‌آهک، سنگ‌های تزئینی مانند گرانیت، مرمر، تراورتن، مس، آهن، فلدسپات، باریت، بنتونیت، پرلیت و منگنز است. اما نکته حائز اهمیت این‌که زنجان به داشتن بزرگ‌ترین معادن روی در خاورمیانه شهرت دارد.
براساس آخرین گزارش‌ها، از مجموع ۴۷۴ معدن شناسایی‌شده در استان زنجان، تعداد ۲۲۰ معدن در حال بهره‌برداری و بقیه غیرفعال هستند. مقایسه این آمار با سال‌های پیش‌تر بیانگر رشد و وارد مدار شدن معادن بیشتری است. آن‌طور که استاندار زنجان می‌گوید: در یک‌سال اخیر تعدادی از معادن احیا شده‌اند. سیدمحسن صادقی با بیان این‌که ۱۰معدن غیرفعال به چرخه تولید بازگشته‌اند و پنج معدن نیز از طریق مزایده به بهره‌برداران جدید واگذار شده‌اند، می‌گوید: «این اتفاق نشان از برنامه‌ریزی برای فعال‌سازی ظرفیت‌‌های خفته دارد.»
وی ادامه می‌دهد: «فعالیت‌های معدنی نقش بسزایی در اقتصاد استان زنجان ایفا می‌کند و از ارکان اصلی ایجاد اشتغال و تولید ارزش‌افزوده به‌شمار می‌رود.»
استاندار زنجان با اشاره به ارزش‌افزوده و درآمدهای معادن برای این منطقه توضیح می‌دهد: «درآمد حاصل از حقوق دولتی این معادن سهمی قابل توجه در بودجه استان دارد.»
صادقی مشاغل ایجادشده در این عرصه را پایدار می‌داند و می‌گوید: «معادن به‌عنوان یکی از پایه‌های ایجاد اشتغال پایدار در استان شناخته می‌شوند. توسعه اکتشافات و احیای معادن غیرفعال، به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به رونق اقتصادی مناطق روستایی و افزایش تعامل با جوامع محلی منجر خواهد شد. تولید مواد معدنی، نقطه آغاز زنجیره تأمین بسیاری از صنایع بزرگ ازجمله سرب و روی، کالسیمین، سیمان، شیشه و چینی در خود استان‌است.»
   
ظرفیتی برای تامین نیاز صنایع
آن‌طور که فعالان معدنی در زنجان می‌گویند، بسیاری از معادن استان کوچک، پراکنده و فاقد تجهیزات مناسب هستند. برخی نیز به‌دلیل مشکلات بیمه‌ای، کمبود سوخت، نبود حمایت‌های زیرساختی و فرسودگی ماشین‌آلات، در آستانه تعطیلی قرار گرفته‌اند. اگرچه بسیاری از معادن فعال تحت پوشش بیمه قرار دارند، اما در نبود زیرساخت‌هایی چون برق، آب و زمین مناسب مشکلات اساسی نمود دارد. همین مسأله موجب شده تعدادی از واحدهای فرآوری یا به استان‌های دیگر منتقل شوند یا به‌سختی فعالیت کنند.
مهران اسدیان، کارشناس اقتصادی با بیان این‌که زنجان با دارا بودن ذخایر متنوع و غنی از مواد معدنی فلزی و غیرفلزی، یکی از قطب‌های مهم معدنی کشور به شمار می‌رود، به جام‌جم می‌گوید: «معادن زنجان ظرفیتی بالقوه هستند که می‌توانند نقش بسزایی در تأمین مواد اولیه صنایع، ایجاد اشتغال پایدار و رشد اقتصادی منطقه ایفا کنند. بااین‌حال، چالش‌های متعدد ساختاری، مدیریتی و زیرساختی موجب شده بخش قابل توجهی از این توان بالقوه همچنان محقق نشود.» وی ادامه می‌دهد: «یکی از مهم‌ترین راهکارها برای رفع مشکلات، هماهنگی میان دستگاه‌های اجرایی و نهادهای مرتبط است. بروکراسی پیچیده، صدور دستورات متناقض و تداخل وظایف دستگاه‌ها به‌ویژه منابع طبیعی و محیط‌زیست، مانعی جدی بر سر راه سرمایه‌گذاری در حوزه معدن است.»
   
چالش‌های زیست‌محیطی 
فعالیت‌های معدنی همواره با دغدغه‌هایی در مورد تخریب محیط‌زیست همراه بوده است. استان زنجان نیز از این قاعده مستثنی نیست، بااین‌حال مسئولان اعلام کرده‌اند که برای مدیریت این چالش اقداماتی در حال انجام است.آمارها نشان می‌دهد از ۲۲۰ معدن فعال استان، تنها ۲۴معدن در بخش محیط‌زیست سرمایه‌گذاری داشته‌اند. این یعنی هنوز عرصه برای سرمایه‌گذاری بیشتر در این بخش بسیار گسترده است.فعالان این عرصه هم از محدودیت‌های قانونی می‌گویند. یکی از چالش‌های جدی پیش‌روی بهره‌برداران، محدودیت‌های ناشی از قوانین منابع طبیعی و محیط‌زیست است. خوشبختانه به گفته مسئولان، تعامل و هماهنگی با دستگاه‌های مرتبط برای رعایت ملاحظات زیست‌محیطی در حال افزایش است. براساس گزارش‌ها، باطله‌های معدنی عمدتا در محدوده خود معدن نگهداری می‌شوند و در پروژه‌های عمرانی مانند راه‌سازی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

فرسودگی ماشین‌آلات
درحالی‌که زنجان از نظر تنوع مواد معدنی از استان‌های پیشرو کشور است در برخی مواد همچون آهن، خاک‌های صنعتی، باریت و کائولن همچنان خام‌فروشی انجام می‌شود. این مسأله نه‌تنها موجب کاهش درآمد بهره‌برداران شده، بلکه فرصت‌های شغلی و ارزش‌افزوده را از استان خارج کرده است.
در همین راستا رئیس خانه صنعت و معدن استان زنجان، با انتقاد از عملکرد ضعیف در استفاده از ظرفیت‌های معدنی استان می‌گوید: «با وجود ۴۷۴ محدوده معدنی، تنها ۲۲۰ معدن فعال است و دلایل متعددی چون موانع محیط‌زیستی، ضعف در اکتشاف، فرسودگی ماشین‌آلات، نبود زیرساخت و ناتوانی در بازگشت حقوق دولتی به استان باعث شده حوزه معدن زنجان از توسعه بازبماند.»
آرمین سلسالی با اشاره به این‌که زنجان در کمربند متالوژنی کشور قرار دارد و یکی از استان‌های مستعد معدنی به‌شمار می‌رود، ادامه می‌دهد: «متأسفانه سال‌ها تمرکز بر یک معدن و عدم توسعه اکتشافات جدید باعث شده سایر ذخایر معدنی استان مغفول بمانند. عدم حضور شرکت‌های بزرگ اکتشافی و سازمان زمین‌شناسی نیز مزید بر علت شده است. پهنه‌های معدنی متعددی در استان وجود دارد که قابلیت تبدیل به معدن را دارند، اما به‌دلیل نبود سرمایه‌گذاری، در مراحل شناسایی و پی‌جویی باقی مانده‌اند.»