رنجنامه بیماران کلیوی

هفته حمایت از بیماران کلیوی، فرصتی است برای بررسی ابعادمختلف اپیدمی خاموش نارسایی مزمن کلیه و حمایت‌هایی که بیماران کلیوی برای زندگی دوباره به آن نیاز دارند.
تعداد بیماران کلیوی در سال‌های اخیر به طور چشمگیری افزایش یافته است. تحقیقات نشان می‌دهد تعداد بزرگسالان مبتلا به بیماری مزمن کلیه در سطح جهان بیش از دو برابر شده است. این بیماری در حال حاضر نهمین علت اصلی مرگ و میر در سطح جهانی است اما علت شکل‌گیری نمودار افزایشی تعداد بیماران کلیوی در جهان و البته در ایران چیست؟ سوالی که دکتر محمدرضا نوروزی، مدیر گروه اورولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌و‌گو با جام‌جم به آن پاسخ می‌دهد: «افزایش سریع تعداد بیماران کلیوی عمدتا ناشی از شیوع گسترده بیماری‌های زمینه‌ای است که مستقیما به کلیه‌ها آسیب می‌رسانند. بیماری‌های زمینه‌ای مانند دیابت و فشار خون، از جمله این علت‌ها هستند. دیابت کنترل‌نشده، قند خون بالا را ایجاد می‌کند که به مرور زمان به رگ‌های خونی کوچک کلیه‌ها آسیب زده و توانایی تصفیه خون را مختل می‌کند.» به نظر دکتر نوروزی، شیوع دیابت در سراسر جهان عاملی کلیدی در افزایش بیماری‌های کلیوی است.«از طرف دیگر، فشارخون مزمن باعث افزایش فشاربرفیلترهای کلیه می‌شود و درصورت عدم  کنترل نشود،به‌تدریج به آنها آسیب می‌زند.»
 
علیه کلیه
به این ترتیب می‌توان گفت درپیش گرفتن سبک زندگی فعلی وبه دنبال آن اضافه‌وزن،چاقی،استرس‌های اجتماعی و... خطر ابتلا به دیابت و فشار خون بالا را که زمینه‌ساز نارسایی کلیه هستند، افزایش می‌دهدومی‌تواند به طور مستقیم باعث کم‌کاری و عدم کارکرد کلیه شود. به گفته مدیر گروه اورولوژی دانشگاه علوم پزشکی تهران‌ علاوه‌بر این عامل‌های اصلی برای بروز نارسایی کلیه، چند عامل مهم دیگر هم نقش تعیین‌کننده‌ای در آسیب مزمن کلیه دارند؛ از جمله سنگ کلیه مزمن که اگرچه اغلب با درد شدید خود را نشان می‌دهد اما در صورت عود مکرر یا مسدود کردن طولانی‌مدت مجاری ادراری بدون درمان مناسب، می‌تواند منجر به آسیب‌های ساختاری برگشت‌ناپذیر و درنهایت نارسایی مزمن کلیه شود.
او ادامه می‌دهد: «ریفلاکس یا برگشت ادرار وضعیتی است که اگر همراه با عفونت‌های ادراری باشد، می‌تواند باعث التهاب، زخم شدن و تخریب بافت کلیه در طول زمان شود و از دلایل اصلی نارسایی کلیوی در کودکان به‌شمار می‌رود.» 
در حالی که دیابت و فشار خون به دلیل اپیدمی جهانی چاقی و تغییر سبک زندگی، بیشترین سهم را در افزایش آمار کلی دارند، عوامل ساختاری و عفونی مانند سنگ و ریفلاکس نیز به عنوان عوامل ثانویه یا مستقیم، نقش مهمی در پیشرفت بیماری کلیوی ایفا می‌کنند.
 
سکوت علائم
روند فعلی افزایش عواملی که زمینه‌ساز بیماری‌های کلیوی هستند، نشان می‌دهد که مبارزه با بیماری‌های کلیوی باید در اولویت مسئولان بهداشت و درمان کشورها قرار گیرد و تمرکز اصلی باید بر پیشگیری از طریق مدیریت دیابت، کنترل فشار خون و ترویج سبک زندگی سالم باشد؛ موضوعی که دکتر نوروزی بر آن تاکید دارد: ‌«اگر مدیریتی بر تغذیه، تحرک و ... وجود نداشته باشد، بروز بیماری‌های کلیوی، اصلا اتفاق دور از انتظاری نیست.»
در این بین آنچه دکتر حسن اینانلو، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران و رئیس بخش اورولوژی بیمارستان امام خمینی(ره) بر آن تاکید دارد، ضرورت معاینه‌‌های دوره‌ای است چرا که تجربه دکتر اینانلو نشان داده بسیاری از افراد، از فهمیدن ابتلای‌شان به بیماری‌های کلیوی غافلگیر می‌شوند.
او درگفت‌وگو باجام‌جم می‌افزاید:«کلیه‌ها توانایی ذخیره عملکردرادارند.یعنی تازمانی که بیش از۵۰تا۷۰درصد عملکردشان از دست نرود، بیمار معمولا هیچ علامت خاصی مانند خستگی شدید، تورم یا تغییرات ادراری احساس نمی‌کند. در حالی که فردی که دچار فشار خون یا دیابت است، اگر درمان دارویی خود را جدی نگیرد، یا رژیم غذایی و سبک زندگی توصیه‌شده را رعایت نکند، درواقع به طورفعال به کلیه‌های خود آسیب می‌زندوباید احتمال هرگونه بیماری کلیوی را بدهد.» 
به نظر رئیس بخش اورولوژی بیمارستان امام خمینی(ره) وقتی فردی دهه‌ها بدون علامت بوده و ناگهان با خبر بیماری کلیوی و حتی نیاز به دیالیز مواجه می‌شود، غافلگیر می‌شود، در حالی که می‌توانست با انجام معاینه‌های دوره‌ای، پیش از حاد شدن بیماری، آن را درمان کند. 
 
اما و اگرهای درمان
دو مسأله زیرساخت‌های درمانی فعلی برای دیالیز و مراقبت‌های بلندمدت پس از پیوند کلیه، ازجمله اساسی‌ترین نیازهای بیماران مبتلا به نارسایی‌های کلیوی هستند. دکتر نوروزی در این‌باره توضیح می‌دهد: «در بسیاری از جنبه‌های این مسائل در کشور به خودکفایی رسیده‌ایم. مراکز دیالیز در سراسر کشور جهت درمان نارسایی کلیوی فعال هستند؛ موضوعی که تضمین‌کننده دسترسی بیماران در مناطق دورافتاده به درمان‌های نجات‌بخش است.» بدیهی است دسترسی گسترده به چنین خدماتی، کیفیت زندگی بیماران را به‌شدت بهبود می‌بخشد و از عوارض ناشی از تأخیر در درمان جلوگیری می‌کند.
آن‌طور که او بیان می‌کند، طبیعتا در شرایط تحریم یا نوسانات بازار جهانی، تکیه بر تولید داخلی برای تأمین این قطعات مصرفی یک‌بار مصرف، تضمین‌کننده تداوم درمان بیماران در سراسر کشور است و از وقفه در دیالیز که می‌تواند کشنده باشد، جلوگیری می‌کند.‌ 
در این بین تأمین مداوم داروهای بیماران پس از پیوند کلیه نیز یکی دیگر از نیازهای ضروری این بیماران است که نیاز به حمایت مداوم دارد. درواقع باتوجه به این‌که سیستم ایمنی بدن، کلیه جدید را به عنوان یک جسم خارجی شناسایی کرده و تلاش می‌کند آن را از بین ببرد، داروهای سرکوب‌کننده ایمنی با هدف کنترل و تعدیل پاسخ ایمنی بدن، از حمله سیستم ایمنی به کلیه جلوگیری می‌کنند. داروهایی که اغلب گران‌قیمت، تخصصی و نیازمند واردات هستند و تأمین مستمر و بدون وقفه این داروها برای بیماران پیوندی، یک ضرورت مطلق است.به گفته دکتر نوروزی، هرگونه کمبود یا تأخیر در مصرف این داروها، می‌تواند منجر به درد حاد یا مزمن پیوند شود که به بازگشت بیمار به دیالیز می‌انجامد. 
 
اولویت‌ها گم نشود!
‌دکتر حسن اینانلو،عضوهیأت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران،ضمن تاکید برضرورت نیازبه اصلاح اولویت‌بندی وزارت بهداشت در اختصاص ارزهای دولتی و ترجیحی برای تجهیزات درمان این بیماران،می‌گوید: «‌فکر می‌کنم وزارت بهداشت در تعیین اولویت‌هایش کاملا دچار خطا شده است. بدیهی است تجهیزات مورد نیاز بیماران کلیوی از جمله صافی‌ها، سوزن‌ها و تجهیزات خاص جراحی کلیه، باید در بالاترین سطح اولویت دسترسی به ارز ترجیحی یا دولتی قرار گیرند. این در حالی است که در تقابل بین دو بیمار با نارسایی کلیوی و آسیب زانو، بیشتر میزان ارز دولتی و ارز ترجیحی به بیماری‌های زانو تعلق می‌گیرد.» 
 به گفته دکتر اینانلو، خرید تجهیزات درمان بیماری‌های کلیوی با ارز آزاد است و خیلی دور از انتظار نیست اگر قیمت‌های بالا باعث ‌شود مراکز درمانی در خرید یا جایگزینی به‌موقع تجهیزات تردید کنند و در نتیجه، بیماران نتوانند از روش‌های استاندارد و مؤثر درمان بهره‌مند شوند: «انتظار می‌رود عملکرد وزارت بهداشت، براساس منافع بیمار باشد نه منافع شرکت‌ها امابه نظر درحال حاضر این‌طور نیست!» آن‌طور که رئیس بخش اورولوژی بیمارستان امام خمینی(ره) می‌گوید، ارز ترجیحی درخصوص صافی دیالیز برداشته شده است.حذف یارانه از چنین کالای اساسی‌ای،فشار اقتصادی مستقیمی بر بیماران وارد می‌کند که در حال حاضر با محدودیت‌های شدید مالی ناشی از بیماری مزمن دست و پنجه نرم می‌کنند.بنابراین در حالی که پیشرفت‌های بزرگی در حوزه توانمندی‌های فنی از توانایی انجام پیوند و...حاصل شده اما سیستم تخصیص منابع مالی و ارزی نتوانسته اولویت‌های حیاتی پزشکی رابه‌درستی منعکس کندو حالا تبدیل به بزرگ‌ترین مانع در مسیر ارائه خدمات عادلانه و مؤثر به بیماران کلیوی محسوب می‌شود.