قصههای صمیمی از روحانیون
قاب سینما و تلویزیون تا امروز پذیرای شخصیتهای متفاوتی از روحانیون بهعنوان نقشهای اصلی یا فرعی قصهها بوده است. ایفای چنین نقش و تصویری که از این قشر ارائه میشود راه رفتن روی لبه تیغ است که هم میتواند اسیر کلیشهها شود و تصویری معصومانه، بینقص و دور از مردم عادی را نمایش دهد یا از سوی دیگر بهویژه در آثار کمدی، از خط قرمزها عبور کند. به همین واسطه پذیرش و ایفاگری این دست نقشها میتواند برای هر بازیگر چالشبرانگیز باشد.
در خاطرمان بازیگرانی هستند که بهخوبی از پس این نقش برآمدهاند و تصویری نزدیک به واقعیت را ارائه دادهاند. آثاری مانند «سرزمین کهن»، «کیف انگلیسی»، «راز ناتمام»، «وقت صبح»، «یکی از ما»، «دوران سرکشی»، «او یک فرشته بود»، «روزرفتن»، «پایتخت»، «چرخ فلک»، «تنهاییلیلا»، «آخرین گناه»، «سر دلبران»، «معراجیها»، «زیر لب بشمار»، «عمارت فرنگی»، «سالهای مشروطه»، «مدرس»، «ستایش»، «معمای شاه» و... در تلویزیون تصویرگر این قشر بودهاند. اخیرا نیز مجموعه تلویزیونیای روی آنتن رفت که شخصیت اصلی آن یک فرد معمم بود؛ اثری که سعی کرد تصویری متفاوت از دغدغههای یک روحانی جوان را به نمایش بگذارد. با پخش این سریال، خاطره بسیاری از آثاری که روحانیت در آن نقش پررنگی داشته است، برایمان مرور شد و به همین بهانه با بررسی تعدادی از این مجموعههای نمایشی، به تمایزات شخصیتپردازی روحانیون در آنها نگاهی داشتهایم.
میراث محبت
مجموعه نمایشی «میراث» که بهتازگی از شبکه دو پخش شد، به نحوه برخورد یک طلبه جوان با چالشهای زندگی و موانع اقتصادی و اجتماعی پرداخت و در این مسیر یک استاد روحانی به امداد او آمده بود. نقش اصلی قصه برگرفته از شخصیتی حقیقی است. کیاوش زارعطلب، بازیگر این سریال پیشتر در گفتوگو با جامجم از اقتباس این شخصیت از یک فرد واقعی سخن گفته و اظهار کرده بود: «برای ایدهپردازی میراث و بالاخص شخصیت حاج جواد تجربهای شخصی داشتم. درواقع حاج جواد از یک روحانی واقعی الهام گرفته شده که در سال ۱۳۹۸ یا ۱۳۹۹ در جوانی بر اثر سکته درگذشت. متأسفانه در تلویزیون و حتی پلتفرمها نمیشود همه زوایای زندگی روحانیون را کامل و بیپرده نشان داد. چون باید یکسری ملاحظات و خط قرمزها رعایت شود. به همین دلیل از این شخصیت واقعی فقط ایده کلی گرفتیم. او یک روحانی جوان، پاک و مردمدار بود که ناگهان از دنیا رفت. او اصلا دوست نداشت اسمش جایی برده شود و خیلی متواضع بود. متن فیلمنامه مربوط به سال۱۳۹۶ است و در گفتوگوهایمان تأکید میکرد دوست ندارد نامش مطرح شود.»
رخت این شخصیت بهخوبی بر تن زارعطلب نشست و بازی اندازه و بدون خودنمایی او در این نقش را میتوان یکی از نقاط قوت سریال بهحساب آورد. شخصیت این روحانی با رگههایی از طنز و سادگی، عاری از خطا نیست اما سر بزنگاه به اشتباه خود واقف میشود و درصدد رفعش برمیآید. همین است که کاراکتر را برای بینندگان باورپذیر و مردمی میکند، نه دستنیافتنی و آرمانی.
امین امانی کارگردان مجموعه نیز در گفتوگویی درباره ملموس بودن این شخصیت اظهار کرده بود: «این بسیار مهم بود که شخصیت روحانی قصه، واقعی، انسانی، چندلایه و باورپذیر باشد نه یک روحانی شعاری که صرفا حرفهای کلیشهای میزند و نه یک شخصیت منفعل که هیچ کارکرد اجتماعی ندارد.»
ایفای نقش یکی از دیگر روحانیون قصه، به عهده داریوش کاردان بود. او که سابقهای طولانی در حوزه اجرا، کارگردانی و بازیگری به ویژه در سبک کمدی دارد، پیش از این هم تجربه بازی در نقش یک روحانی را در آثار تلویزیونی «سقوط یک فرشته» و «تبریز در مه» داشته، اما باور دارد نقشش در میراث با آن آثار متفاوت و از جنس دیگری است.
آقایان مشاور
در بررسی آثار سیما که یک روحانی در آن نقش محوری داشته است، نمیتوان از «مشاور» گذشت. چه در فصل اول که ایفاگر نقش اصلی آن فرهاد قائمیان بود و چه در سری دوم که قصه حول محور شخصیتی با بازی امیرحسین صدیقمیگذشت. هدف سریال داستانهای خانوادگی با رویکرد ارائه راهحل برای زندگی بهتر و گرهگشایی از اختلافات است. در فصل اول قهرمان اصلی داستان یک روحانی با بازی متفاوت فرهاد قائمیان با صبر و آرامش مشکلات خانوادهها را حل میکند. فصل دوم هم روایتگر داستان امیرحسین حسینی، روحانی جوانی است که به عنوان مشاور خانواده در مسجد محلهای قدیمی در تهران مستقر میشود. هر قسمت از این مجموعه با قصههای متفاوت مراجعان حاج آقا حسینی است که برخی معضلات خانوادگی و اجتماعی روز را بازگو میکند.
به گفته صدیق، سابقه مذهبی خانواده مادریاش و حضور روحانیون در میان نزدیکان، باعث شده او این نقش را دور و بیگانه از خود نبیند. ضمن اینکه پیش از مشاور نیز تجربه بازی در چنین نقشی را داشت. تمایز این نقش با تحصیلات او در حوزه روانشناسی باعث میشود با هدایت حرفهای، پاسخگوی مراجعانش باشد. این شخصیت منعطف و مردمی، متناسب با سن و سال افرادی که به او مراجعه میکنند، رفتاری صمیمانه دارد و گاهی از طنز کلامی نیز استفاده میکند و باعث میشود مخاطبان بیشتر با او احساس نزدیکی کنند.
در این سریال، روحانی نه شخصیتی صرفا معنوی و گوشهنشین بلکه با کارکرد اجتماعی معرفی میشود که بر مسائل روز آگاه است و راهحلهایی عملی و مطابق با شرایط امروز جامعه ارائه میدهد.
لبخندی شیرین به زخمهای زندگی
روحانی تصویر شده در مجموعه نمایشی «دودکش» به خوبی با فضای سریال و دیگر شخصیتهای کمدی قصه همراهی میکند. ایفاگر این نقش جواد عزتی است که با لهجه نمکینش تلاش کرده بر دلنشینی هر چه بیشتر این کاراکتر بیفزاید. این شخصیت جزو نقشهای اصلی نیست اما با همان حضور کوتاهش در خاطر مخاطبان مانده است.
حاجیانصاری، روحانی شاد و جوانی است که در گرفتاریها دستگیر مردم میشود و با وجود مشکلات شخصی و زخمهایی که در زندگیاش دارد، خم به ابرو نمیآورد. تصویر روحانیت در این سریال، شیرین و در عین حال باورپذیر است و این کیفیت بیتردید مرهون نقشآفرینی روان و عمیق جواد عزتی است.
این بازیگر در فیلم «فرشتهها با هم میآیند» هم تجربه بر تن کردن رخت روحانیت را داشته و در آنجا نیز تصویری متفاوت و دوستداشتنی ارائه داده است.
یک روحانی اهل فوتبال
حاج آقای افشه در سریال «نون-خ» از آن روحانیان متفاوتی است که تا امروز در قاب تلویزیون دیدیم؛ این تمایز را هم در انتخاب بازیگر برای این نقش میتوان یافت و هم در شخصیتپردازی. انتخاب هومن حاجیعبداللهی، بازیگر کمدی برای این نقش، نوعی ریسک محسوب میشدکه سعید آقاخانی،کارگردان سریال آن را پذیرفت و درنهایت نتیجه دلخواه هم گرفت.
بازیگر این نقش هم در گفتوگویی درخصوص چالشبرانگیز بودن کارش عنوان کرده است: «من در این سریال برای اولین بار نقش یک روحانی را ایفا کردم. شاید دوستان بازیگر، تجربه چنین نقشی داشتهاند اما برای من کار سختی بود. حاجیعبداللهی این نقش را نه به سمت لودگی کشاند و نه گذاشت خشک و غیرقابل انعطاف در میان سایر شخصیتهای قصه، وصله ناجور باشد. از دیگر تفاوتهای این روحانی با شخصیتهای مشابه او در سایر سریالها، علاقه و تخصصش در حوزه فوتبال است که باعث میشود لحظههای کمدی از تقابل این شخصیت با دیگر کاراکترهای قصه که عموما در حال خرابکاری هستند، ایجاد شود.
پردهنشینان عشق
مجموعه ۳۰ قسمتی «پردهنشین» به کارگردانی بهروز شعیبی، درامی مذهبی است که در قصه آن چند شخصیت مهم روحانی حضور دارند. یکی از این شخصیتها با نام «براتعلی»، طلبهای ساده است که محسن کیایی نقش آن را ایفا میکند. فرهاد آئیش و هومن برقنورد دو بازیگر دیگری هستند که نقش روحانی دارند. انتخاب این بازیگران نیز برای این نقشها از جمله خطشکنیهایی است که در تعدادی از آثار اخیر شاهدش بودیم، چراکه هر سه آنان در کارنامه خود نقشهای پررنگ کمدی دارند اما در این سریال در قالب شخصیتهای جدی و به دور از هرگونه طنز حاضر شدند. هرچند که نقش براتعلی با بازی کیایی، شیرینیهای خاص خود را در اجرا یافته است.
این بازیگر در زمان پخش سریال اذعان داشته که برای هرچه باورپذیرتر کردن این نقش تلاش کرده با روحانیون مراوده داشته باشد و افزوده: برای بازی در نقش براتعلی تحقیقات زیادی کردم و با تعدادی از روحانیون هم صحبت کردم، حتی با یکی از این بزرگواران به سفر رفتم تا با تفاوتهای زندگی اجتماعی و شخصیشان بیشتر آشنا شوم و تلاش کردم این شیوه از زندگی را در بازیام به نمایش بگذارم. آن چیزی که در نقش براتعلی جذابیت داشت، حالت عاشقانهای بود که در نقش تعریف شده بود و آن شک و دودلی که در طول قصه در وجود او هست که به لباس روحانیت ملبس شود یا خیر. همین نکات ریز من را برای انتخاب کاراکتر مصمم کرد و از این اتفاق خیلی هم راضیام.
این تلاش در روند شکلگیری شخصیت حاجآقا شهیدی با بازی آئیش نیز صورت گرفته و او دراینباره گفته است: ایفای نقش حاجآقا شهیدی در این سریال، باعث شد که بنده حدود پنج ماه در این نقش فرورفته و به نوعی با آن زندگی کنم. این وضع بهگونهای بود که حتی در منزل لباس روحانیت بر تن میکردم و مدام در حال ذکر گفتن بودم تا بهتر بتوانم این نقش را ابتدا در درون خود باور کنم و بعد آن را برای مخاطب انبوه تلویزیون باورپذیر سازم.
مرهمی بر دلها
یکی از سریالهای جدیدی که به زیست جامعه روحانیون پرداخت، «مرهم» به کارگردانی محمدرضا آهنج است. این سریال علاوهبر نمایش مشکلات همسران روحانیون، به سوژههایی نظیر فساد، فشار اقتصادی و تغییرات فرهنگی در جامعه مذهبی پرداخته است. همچنین، به تقابل میان سنت و مدرنیته و سبک زندگی برخی روحانیها که سبب بروز فاصله میان آنان و مردم شده است، اشاره دارد. از تفاوتهای مرهم با آثار مشابه، توجه ویژه این سریال به نقش همسران روحانیون و برخی مسائل خانوادگی آنهاست که در ذیل آن به نقش پررنگ زنان در جامعه مذهبی نگاهی دارد. همچنین حضور روحانیان واقعی در تیم نویسندگی و بازیگران سریال، باعث شده تا برخی جزئیات بیانشده از زندگی روحانیون به واقعیت نزدیک باشد، هرچند در برخی مواقع نیز به کلیشهها نزدیک میشود.
میراث محبت
مجموعه نمایشی «میراث» که بهتازگی از شبکه دو پخش شد، به نحوه برخورد یک طلبه جوان با چالشهای زندگی و موانع اقتصادی و اجتماعی پرداخت و در این مسیر یک استاد روحانی به امداد او آمده بود. نقش اصلی قصه برگرفته از شخصیتی حقیقی است. کیاوش زارعطلب، بازیگر این سریال پیشتر در گفتوگو با جامجم از اقتباس این شخصیت از یک فرد واقعی سخن گفته و اظهار کرده بود: «برای ایدهپردازی میراث و بالاخص شخصیت حاج جواد تجربهای شخصی داشتم. درواقع حاج جواد از یک روحانی واقعی الهام گرفته شده که در سال ۱۳۹۸ یا ۱۳۹۹ در جوانی بر اثر سکته درگذشت. متأسفانه در تلویزیون و حتی پلتفرمها نمیشود همه زوایای زندگی روحانیون را کامل و بیپرده نشان داد. چون باید یکسری ملاحظات و خط قرمزها رعایت شود. به همین دلیل از این شخصیت واقعی فقط ایده کلی گرفتیم. او یک روحانی جوان، پاک و مردمدار بود که ناگهان از دنیا رفت. او اصلا دوست نداشت اسمش جایی برده شود و خیلی متواضع بود. متن فیلمنامه مربوط به سال۱۳۹۶ است و در گفتوگوهایمان تأکید میکرد دوست ندارد نامش مطرح شود.»
رخت این شخصیت بهخوبی بر تن زارعطلب نشست و بازی اندازه و بدون خودنمایی او در این نقش را میتوان یکی از نقاط قوت سریال بهحساب آورد. شخصیت این روحانی با رگههایی از طنز و سادگی، عاری از خطا نیست اما سر بزنگاه به اشتباه خود واقف میشود و درصدد رفعش برمیآید. همین است که کاراکتر را برای بینندگان باورپذیر و مردمی میکند، نه دستنیافتنی و آرمانی.
امین امانی کارگردان مجموعه نیز در گفتوگویی درباره ملموس بودن این شخصیت اظهار کرده بود: «این بسیار مهم بود که شخصیت روحانی قصه، واقعی، انسانی، چندلایه و باورپذیر باشد نه یک روحانی شعاری که صرفا حرفهای کلیشهای میزند و نه یک شخصیت منفعل که هیچ کارکرد اجتماعی ندارد.»
ایفای نقش یکی از دیگر روحانیون قصه، به عهده داریوش کاردان بود. او که سابقهای طولانی در حوزه اجرا، کارگردانی و بازیگری به ویژه در سبک کمدی دارد، پیش از این هم تجربه بازی در نقش یک روحانی را در آثار تلویزیونی «سقوط یک فرشته» و «تبریز در مه» داشته، اما باور دارد نقشش در میراث با آن آثار متفاوت و از جنس دیگری است.
آقایان مشاور
در بررسی آثار سیما که یک روحانی در آن نقش محوری داشته است، نمیتوان از «مشاور» گذشت. چه در فصل اول که ایفاگر نقش اصلی آن فرهاد قائمیان بود و چه در سری دوم که قصه حول محور شخصیتی با بازی امیرحسین صدیقمیگذشت. هدف سریال داستانهای خانوادگی با رویکرد ارائه راهحل برای زندگی بهتر و گرهگشایی از اختلافات است. در فصل اول قهرمان اصلی داستان یک روحانی با بازی متفاوت فرهاد قائمیان با صبر و آرامش مشکلات خانوادهها را حل میکند. فصل دوم هم روایتگر داستان امیرحسین حسینی، روحانی جوانی است که به عنوان مشاور خانواده در مسجد محلهای قدیمی در تهران مستقر میشود. هر قسمت از این مجموعه با قصههای متفاوت مراجعان حاج آقا حسینی است که برخی معضلات خانوادگی و اجتماعی روز را بازگو میکند.
به گفته صدیق، سابقه مذهبی خانواده مادریاش و حضور روحانیون در میان نزدیکان، باعث شده او این نقش را دور و بیگانه از خود نبیند. ضمن اینکه پیش از مشاور نیز تجربه بازی در چنین نقشی را داشت. تمایز این نقش با تحصیلات او در حوزه روانشناسی باعث میشود با هدایت حرفهای، پاسخگوی مراجعانش باشد. این شخصیت منعطف و مردمی، متناسب با سن و سال افرادی که به او مراجعه میکنند، رفتاری صمیمانه دارد و گاهی از طنز کلامی نیز استفاده میکند و باعث میشود مخاطبان بیشتر با او احساس نزدیکی کنند.
در این سریال، روحانی نه شخصیتی صرفا معنوی و گوشهنشین بلکه با کارکرد اجتماعی معرفی میشود که بر مسائل روز آگاه است و راهحلهایی عملی و مطابق با شرایط امروز جامعه ارائه میدهد.
لبخندی شیرین به زخمهای زندگی
روحانی تصویر شده در مجموعه نمایشی «دودکش» به خوبی با فضای سریال و دیگر شخصیتهای کمدی قصه همراهی میکند. ایفاگر این نقش جواد عزتی است که با لهجه نمکینش تلاش کرده بر دلنشینی هر چه بیشتر این کاراکتر بیفزاید. این شخصیت جزو نقشهای اصلی نیست اما با همان حضور کوتاهش در خاطر مخاطبان مانده است.
حاجیانصاری، روحانی شاد و جوانی است که در گرفتاریها دستگیر مردم میشود و با وجود مشکلات شخصی و زخمهایی که در زندگیاش دارد، خم به ابرو نمیآورد. تصویر روحانیت در این سریال، شیرین و در عین حال باورپذیر است و این کیفیت بیتردید مرهون نقشآفرینی روان و عمیق جواد عزتی است.
این بازیگر در فیلم «فرشتهها با هم میآیند» هم تجربه بر تن کردن رخت روحانیت را داشته و در آنجا نیز تصویری متفاوت و دوستداشتنی ارائه داده است.
یک روحانی اهل فوتبال
حاج آقای افشه در سریال «نون-خ» از آن روحانیان متفاوتی است که تا امروز در قاب تلویزیون دیدیم؛ این تمایز را هم در انتخاب بازیگر برای این نقش میتوان یافت و هم در شخصیتپردازی. انتخاب هومن حاجیعبداللهی، بازیگر کمدی برای این نقش، نوعی ریسک محسوب میشدکه سعید آقاخانی،کارگردان سریال آن را پذیرفت و درنهایت نتیجه دلخواه هم گرفت.
بازیگر این نقش هم در گفتوگویی درخصوص چالشبرانگیز بودن کارش عنوان کرده است: «من در این سریال برای اولین بار نقش یک روحانی را ایفا کردم. شاید دوستان بازیگر، تجربه چنین نقشی داشتهاند اما برای من کار سختی بود. حاجیعبداللهی این نقش را نه به سمت لودگی کشاند و نه گذاشت خشک و غیرقابل انعطاف در میان سایر شخصیتهای قصه، وصله ناجور باشد. از دیگر تفاوتهای این روحانی با شخصیتهای مشابه او در سایر سریالها، علاقه و تخصصش در حوزه فوتبال است که باعث میشود لحظههای کمدی از تقابل این شخصیت با دیگر کاراکترهای قصه که عموما در حال خرابکاری هستند، ایجاد شود.
پردهنشینان عشق
مجموعه ۳۰ قسمتی «پردهنشین» به کارگردانی بهروز شعیبی، درامی مذهبی است که در قصه آن چند شخصیت مهم روحانی حضور دارند. یکی از این شخصیتها با نام «براتعلی»، طلبهای ساده است که محسن کیایی نقش آن را ایفا میکند. فرهاد آئیش و هومن برقنورد دو بازیگر دیگری هستند که نقش روحانی دارند. انتخاب این بازیگران نیز برای این نقشها از جمله خطشکنیهایی است که در تعدادی از آثار اخیر شاهدش بودیم، چراکه هر سه آنان در کارنامه خود نقشهای پررنگ کمدی دارند اما در این سریال در قالب شخصیتهای جدی و به دور از هرگونه طنز حاضر شدند. هرچند که نقش براتعلی با بازی کیایی، شیرینیهای خاص خود را در اجرا یافته است.
این بازیگر در زمان پخش سریال اذعان داشته که برای هرچه باورپذیرتر کردن این نقش تلاش کرده با روحانیون مراوده داشته باشد و افزوده: برای بازی در نقش براتعلی تحقیقات زیادی کردم و با تعدادی از روحانیون هم صحبت کردم، حتی با یکی از این بزرگواران به سفر رفتم تا با تفاوتهای زندگی اجتماعی و شخصیشان بیشتر آشنا شوم و تلاش کردم این شیوه از زندگی را در بازیام به نمایش بگذارم. آن چیزی که در نقش براتعلی جذابیت داشت، حالت عاشقانهای بود که در نقش تعریف شده بود و آن شک و دودلی که در طول قصه در وجود او هست که به لباس روحانیت ملبس شود یا خیر. همین نکات ریز من را برای انتخاب کاراکتر مصمم کرد و از این اتفاق خیلی هم راضیام.
این تلاش در روند شکلگیری شخصیت حاجآقا شهیدی با بازی آئیش نیز صورت گرفته و او دراینباره گفته است: ایفای نقش حاجآقا شهیدی در این سریال، باعث شد که بنده حدود پنج ماه در این نقش فرورفته و به نوعی با آن زندگی کنم. این وضع بهگونهای بود که حتی در منزل لباس روحانیت بر تن میکردم و مدام در حال ذکر گفتن بودم تا بهتر بتوانم این نقش را ابتدا در درون خود باور کنم و بعد آن را برای مخاطب انبوه تلویزیون باورپذیر سازم.
مرهمی بر دلها
یکی از سریالهای جدیدی که به زیست جامعه روحانیون پرداخت، «مرهم» به کارگردانی محمدرضا آهنج است. این سریال علاوهبر نمایش مشکلات همسران روحانیون، به سوژههایی نظیر فساد، فشار اقتصادی و تغییرات فرهنگی در جامعه مذهبی پرداخته است. همچنین، به تقابل میان سنت و مدرنیته و سبک زندگی برخی روحانیها که سبب بروز فاصله میان آنان و مردم شده است، اشاره دارد. از تفاوتهای مرهم با آثار مشابه، توجه ویژه این سریال به نقش همسران روحانیون و برخی مسائل خانوادگی آنهاست که در ذیل آن به نقش پررنگ زنان در جامعه مذهبی نگاهی دارد. همچنین حضور روحانیان واقعی در تیم نویسندگی و بازیگران سریال، باعث شده تا برخی جزئیات بیانشده از زندگی روحانیون به واقعیت نزدیک باشد، هرچند در برخی مواقع نیز به کلیشهها نزدیک میشود.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
جنبش مردمی سوریه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
زمان دیپلماسی برای حمایت از مقاومت
گفت و گو
