آمایش سرزمین، چالش‌ها و بایدها

اگر نگاهی هرچند سطحی به نقشه کشورمان بیندازیم از شمال تا جنوب و از شرق تا غرب آن به شهرهایی برمی‌خوریم که هر کدام قهرمانان نامی و پرافتخاری در رشته‌های مختلف ورزشی در دامن خود پرورانده‌اند. هستند شهرهایی هم که قطب رشته‌هایی محسوب می‌شوند که گرچه به افتخارات قاره‌ای و جهانی در این ورزش‌ها دست نیافته‌اند، اما جوهره وجودی خود را به اثبات رسانده‌اند و نگاه برنامه محور و دقیقی را می‌طلبند که با سرمایه‌گذاری اصولی و نگاه بنیادین به این ورزش‌ها، افق روشنی را برای آنها ترسیم کند. همچنان‌که در دیگر ورزش‌هایی که بارها شاهد درخشش آنها در عرصه‌های گوناگون بین‌المللی بوده‌ایم، چنانچه با برنامه پیش برویم دستیابی به افتخارآفرینی پایدار در آنها دور از دسترس نخواهد بود. شاید آگاهی از چنین شرایطی است که هر از گاهی مسئولان ورزش در دو سه دهه اخیر برنامه‌هایی را در دستورکار قرار داده‌اند؛ برنامه‌هایی که البته به مرور زمان و مطابق سنت نامبارک ورزش ما گرفتار نگاه سلیقه‌ای مدیریتی شده و تنها جایی که می‌توان سراغی از آنها گرفت، بایگانی خاک خورده در زیر زمین‌های تاریک است! به واقع تنگ نظری، سلیقه محوری یا نگاه مخرب نتیجه‌گرایی مقطعی آنها را به چنین سرنوشتی گرفتار کرده است. باری، در زمینه کشف و پرورش استعدادها چه باید کرد؟ طرح آمایش سرزمین در این باره جوابگو خواهد بود؟

سراسر ایران سرشار از استعدادهای نهفته

برای بررسی کارشناسی این موضوع ابتدا سراغ مادر ورزش‌ها یعنی دوومیدانی رفتیم. بیژن شادمهر، کارشناس با سابقه دوومیدانی و رئیس کمیته آموزش فدراسیون این ورزش درباره طرح آمایش سرزمین به جام‌جم گفت: پیش از آن‌که به این بحث ورود کنم، ابتدا باید تاسف خودم را از عقیم ماندن طرح‌هایی چون طرح آمایش سرزمین بیان کنم؛ طرح‌هایی که هرازگاهی مطرح می‌شوند و بعد از مدتی بدون این‌که به مرحله عملیاتی برسند به بوته فراموشی سپرده می‌شوند.

وی با اشاره به این موضوع که طرح آمایش سرزمین حدود 20 سال پیش و در زمان ریاست مصطفی هاشمی‌طبا، رئیس وقت این سازمان با ایجاد پایگاه استعدادیابی برای اولین‌بار مطرح شد، گفت: متاسفانه منابع مالی مورد نظر در یک محدوده زمانی به این طرح اختصاص داده شد اما در محدوده زمانی دیگر این منابع آنچنان که باید برای اجرای طرح تزریق نشد تا در همان گام اول بی‌نتیجه بماند. اما در مورد دوومیدانی یادآوری این نکته ضروری است که استعدادهای این ورزش مختص به چند استان خاص نیست و بلکه در همه استان‌ها استعدادهای خوبی داریم. به‌عنوان مثال یوسف دهمیری یکی از رکوردداران دوومیدانی، اهل استان سیستان و بلوچستان است، بنابراین گرچه طرح آمایش را خوب می‌دانم اما معتقدم باید یک طرح استعدادیابی فراگیر برای همه ورزش‌ها شکل بگیرد و هیچ استانی مورد غفلت قرار نگیرد.

اولویت‌بندی بله، فراموش کردن هرگز!

اما جواد رفوگر، استاد دانشگاه و رئیس انستیتوی بین‌المللی کشتی با وجود این‌که معتقد به اجرای طرح آمایش سرزمین است اما به نوعی صحبت‌های شادمهر را تائید کرد و به جام‌جم گفت: معتقدم هر چه در ورزش به سمت کارتخصصی و حرفه‌ای پیش برویم، ضرر نمی‌کنیم و طبیعی است وقتی طرح آمایش سرزمین در کشور پهناوری چون ایران مطرح می‌شود چنانچه این مهم به مرحله اجرا برسد، نتایج موثر و مفیدی به‌دنبال خواهد داشت. به‌عنوان مثال با توجه به این‌که در کشتی، استان‌های مازندران، تهران، کرمانشاه، همدان، خوزستان، آذربایجان شرقی، اردبیل، لرستان، فارس، خراسان رضوی و قزوین در سال‌های اخیر بخوبی توانایی خود را نشان داده‌اند، چنانچه در این ورزش این استان‌ها در اولویت اول سرمایه‌گذاری قرار بگیرند، کشتی آنها می‌تواند خیلی سریع‌تر به رشد و بالندگی دست یابد.

وی افزود: البته طبیعی است که این سرمایه‌گذاری به معنای رها کردن دیگر نقاط کشور در بحث کشتی نباید باشد بلکه صحبت از یک اولویت‌بندی است و این استان‌های که گفته شد باید در اولویت اول سرمایه‌گذاری قرار بگیرند. در شرایطی که مشاهده شده است استان‌هایی مثل سیستان و بلوچستان هم‌گاهی ملی‌پوش کشتی داشته‌اند و نباید فراموش شوند، در عین حال توجه به استان‌هایی که به لحاظ فاکتورهای مختلف استعدادیابی، توان چندانی در کشتی یاهر ورزش دیگری ندارند، سرمایه‌گذاری بی‌حاصل خواهد بود، حال آن‌که همان استان‌ها ممکن است در ورزش دیگری در کشور سرآمد باشند.

طرح تک محوری نباشد

ساز و کار اجرایی چنین طرحی چگونه باید باشد که بهره‌دهی لازم را داشته باشد؟ بیژن شادمهر، کارشناس دوومیدانی در پاسخ به این پرسش چنین اظهار نظر کرد: طبیعی است در مقوله پیچیده‌ای چون ورزش، قهرمانی و شکل‌گیری پایه‌های این ورزش تنها طرحی پاسخگو خواهد بود که همه‌جانبه‌نگر باشد، یعنی صرفا با تکیه بر یک محور به نام استعدادیابی نمی‌توان گفت کار تمام شده است؛ چرا که استعدادیابی قدم نخست این طرح خواهد بود، مهم این است که پس از کشف استعدادها، ‌ساز و کار مشخص و تشویقی برای حفظ و پرورش آنها وجود داشته باشد تا به سرنوشت طرح استعدادیابی فدراسیون دوومیدانی که چندماه پیش انجام شد. دچار نشود؛ طرحی گسترده که پس از کشف حدود 500 چهره مستعد به‌دلیل نبود پول متوقف شد و آن استعدادها به حال خود رها شدند.

شادمهر به نکته مهم دیگری که زیر ساخت‌های چنین طرح‌هایی است، اشاره کرد و گفت: همزمان با آغاز این طرح و ایجاد زیرساخت‌های مورد نظر در نقاط مختلف، باید برنامه‌ریزی لازم برای توسعه ورزش مورد نظر در آن شهر از طریق ایجاد کانون‌ها یا باشگاه‌های مربوط شکل بگیرد؛ یعنی این‌طور نباشد که در جایی زیرساخت ایجاد شود و استعدادی در آن نقطه وجود نداشته باشد.

فدراسیون‌ها متولی باشند نه وزارت!

در رابطه با طرح آمایش سرزمین، جواد رفوگر از یک زاویه دیگر هم این طرح را بررسی کرده و می‌گوید: بحث استعدادیابی در ورزش امروز دنیا یک بحث فوق‌العاده مهم و بنیادی تلقی می‌شود؛ بحثی که به‌صورت دقیق، علمی و تخصصی باید انجام شود تا ثمرات لازم از آن به دست آید. در این رابطه وزارت ورزش این موضوع را در دستورکار قرار داده است؛ اما معتقدم اجرای عمومی این طرح نتیجه‌ای به‌دنبال نخواهد داشت و استعدادیابی باید توسط خود فدراسیون‌های ورزشی به‌عنوان متخصص آن ورزش و براساس شناسایی شاخص‌های مختص به آن ورزش انجام شود؛ چرا که شاخص‌های عمومی برای همه ورزش‌ها، بهره دهی لازم را نخواهند داشت.

وی با بیان این‌که در بحث استعدادیابی انستیتوی کشتی، برنامه گسترده و دقیقی را پیگیری می‌کند، افزود: با توجه به حضور متخصصان می‌توان در آینده ثمره این استعدادیابی را که بخشی از آمایش سرزمین است، مشاهده کرد. صرف‌نظر از بحث طرح آمایش سرزمین، انستیتوی کشتی به‌عنوان مرجعی که بحث علمی‌سازی این ورزش را به‌طور جدی و حساب شده دنبال می‌کند، استان‌های یاد شده را در اولویت برنامه‌های خود دارد و به‌عنوان مثال در دوره‌های آموزشی، ارتقا یا استاژ که برای مربیان کشتی برگزار می‌شود بیشترین شرکت‌کننده‌ها را از همین استان‌ها گزینش می‌کنیم؛ چرا که معتقدیم سرمایه‌گذاری باید براساس اولویت صورت گیرد. در کنار این مبحث جا دارد به نکته دیگری که به نوعی با همین طرح آمایش است، اشاره‌ای داشته باشم.

بارقه‌های امید در آموزش و پرورش

نقش آموزش و پرورش در پیشبرد این طرح چه می‌تواند باشد؟ شادمهر در پاسخ به این پرسش گفت: نمی‌توان از کنار نقش اصلی آموزش و پرورش در شکل‌گیری چنین طرح با اهمیتی گذشت و همان‌طور که همه کارشناسان ورزش می‌دانند آموزش و پرورش همان طور که از نامش پیداست محل تعلیم و تربیت است و هر کشوری که می‌خواهد در ورزش به جایی برسد که نتایج پایدار و موفقی داشته باشد؛ ورزش خود را باید از سنین پایه و جایی که آموزش و پرورش در آن نقش دارد، آغاز کند.وی با اشاره به اجباری شدن دوومیدانی در مقطع ششم ابتدایی گفت: این اقدام خوب آموزش و پرورش بارقه‌های امید را در دل اهالی دوومیدانی که به ورزش مادر مشهور است، زنده کرد. امیدواریم این مهم که به‌طور طبیعی همکاری فدراسیون را نیز به‌دنبال دارد به تحول بزرگی در دوومیدانی ایران بینجامد.

صبور باشید، زود دلسرد نشوید

طرحی‌های اینچنین زود بازده نیستند. این را افرادی که دستی بر آتش ورزش دارند بخوبی می‌دانند. رفوگر در این باره یادآور شد: نباید فراموش کرد که برای به بار نشستن طرحی به اهمیت طرح آمایش سرزمین باید حساب شده، متفکرانه و با صبر پیش رفت؛ چرا که واضح است برای مشاهده ملموس نتایج چنین طرح‌هایی که به نوعی تعلیم و تربیت محسوب می‌شود، باید چهار تا پنج سال صبر کرد. همان‌طور که در کشورهای پیشرفته مدارس تخصصی رشته‌های مختلف ورزشی دارند و خیلی زود انتظار کسب نتیجه از چنین مدارسی ندارند، ورزش ما هم باید در اجرای طرح‌های بنیادی فارغ از نگاه نتیجه‌گرایی مقطعی شده و در انجام کارهای بنیادی صبر پیشه کند تا آینده را بسازد.

امید توفیقی‌ /‌ گروه ورزش