جنگل‌های حرا شاه کلید ثبت مجدد قشم در شبکه جهانی ژئو پارکها

ایران از دیر باز به عنوان یکی از پرجاذبه ترین کشورهای جهان از دیدگاه فرهنگ و تاریخ مطرح بوده است. همچنین ویژگی های طبیعی و تنوع زیستی آن نیز در رتبه بالایی از نظر طبیعت گردی قرار داشته است.

اما گونه دیگری ازجذابیت های طبیعی این کشور پدیده ها و عوارض زمین شناختی و زمین ریخت شناسی هستند که به تازگی مورد توجه و بررسی قرار گرفته و بر همگان آشکار شده که ایران از این دیدگاه نیز جایگاه مهمی در جهان دارد.

مطرح شدن موضوع ژئوپارکها در سال 2 هزار میلادی از سوی بخش علوم زمین یونسکو، آغاز گر جنبشی در میان کشور های گوناگون برای اهمیت دادن به میراث زمین شناختی آنها بود.

اگرچه این حرکت در اروپا چند سالی زودتر آغاز شده بود اما پیشنهاد مستقیم یونسکو به سازمان های زمین شناسی کشورها برای معرفی نقاط دارای ارزش زمین شناختی بی همتا، این حرکت را در دیگر کشورها نیز آغاز کرد.

ژئو پارک محدوده ای است که ویژگی اصلی آن وجود ژئو سایت های پر اهمیت، طبیعت و محیط زیست غنی، ویژگی های فرهنگی جذاب و از همه مهمتر مشارکت و حضور فعال جامعه محلی در برنامه های توسعه، حفاظت و پایداری است.

بر خلاف انواع مناطق حفاظت شده طبیعی ژئو پارکها نه تنها ورود و حضور بازدید کنندگان را محدود نمی کنند بلکه برای حضور مردم طراحی شده اند که همین حضور موجب رونق اقتصادی پایدار جوامع محلی خواهد شد .

شرط مهم موفقیت یک ژئو پارک، وجود برنامه و راهبردهای مناسب و دقیق در مدیریت آن است؛ راهبردهایی برای حفاظت، بهره برداری صحیح، توانمند سازی جامعه محلی و توسعه پایدار ژئو پارک.

تا به حال فقط یک پهنه‌ی طبیعی در خاورمیانه، ویژگی‌ها و شرایط لازم بین‌المللی را برخوردار بوده تا به‌عنوان یک ژئوپارک جهانی به ثبت برسد. این منطقه که به نام «ژئوپارک قشم» نام گرفته، بخش‌هایی از جزیره‌ قشم را شامل می‌شود. ژئوپارکی که زمزمه‌ حذف آن از لیست شبکه‌ ژئوپارک‌های جهانی در طی ماه گذشته، تیتر چالش‌برانگیز بسیاری از خبرهای زیست ‌محیطی و گردشگری در ایران و حتی خارج از ایران بوده است.

ژئو پارک قشم واقع در جزیره قشم در خلیج فارس به عنوان اولین ژئو پارک خاورمیانه در سال 2003 و 2004 معرفی و از 21 مارس سال 2006 (اول فروردین 1385) به عنوان یکی از ژئو پارکهای ملی شبکه جهانی یونسکو شناخته شده است اما پس از گذشت 4 سال از عضویت، در سال 2010 کارت زرد یا مهلت دو ساله دریافت کرد که پس از سر رسیدن این مهلت بررسیهای مجدد شبکه جهانی از این ژئو پارک و عدم توجه به استاندارد های مورد نظر آنها منجر به خروج ژئو پارک قشم ازشبکه جهانی ژئو پارکها شد.

عدم ارتباط با شبکه جهانی

محمد هاشم داخته مدیر ژئو پارک قشم در این باره به مهر می گوید: عضویت ژئو پارک قشم در شبکه جهانی زمانی به وقوع پیوست که موضوع ژئو پارک نه تنها در ایران بلکه در جهان نیز شناخته شده نبود که بهترین راه برای دستیابی به این شناخت حضور در همایش ها ، سمینارها و کارگاههایی بود که از سال 2006 تا کنون بیش از 50 بار برگزار شد اما ژئو پارک قشم تنها در یک کنفرانس و یک کارگاه شرکت کرده همین مسئله باعث شد تا ژئوپارک قشم هیچ ارتباطی با شبکه ژئوپارک‌ها نداشته باشد و از تغییر و تحول آن باخبر نشود تا براساس آن معیارهای خود را ارتقا دهد.

به گفته داخته، کارشناسان شبکه جهانی خیلی روی آموزش مردم محلی و گردشگران تاکید می‌کنند. به قول معروف گردشگری که نافهم وارد ژئوپارک می‌شود، باید فهمیده خارج شود. اما ژئوپارک قشم در این مدت منزوی بود و با هیچ کدام از ژئوپارک‌های جهانی ارتباطی برقرار نکرد تا در نهایت کارشناسان شبکه جهانی در سال 2008 در کنفرانس خود در مالزی از ژئوپارک قشم به عنوان یک عضو به خواب رفته یاد و شمارش معکوس برای تعلیق آن را آغاز کنند.

او می گوید: برخلاف دستگاه‌های ذی‌ربط که هرگز ژئوپارک قشم را جدی نگرفتند و حتی مجریان ژئوپارک با کمک بخش خصوصی موزه حیات وحش موجود در قشم را به عنوان موزه ژئوپارک معرفی کردند اما حمایت کارشناسان شبکه جهانی قشم همچنان ادامه دارد و از ایران خواسته‌اند تا یک کارگاه به زبان انگلیسی برای معرفی ژئوپارک‌ها و حمایت ملی در قشم برگزار کنند.

فقدان مدیریت یکپارچه و کمبود نیروی انسانی

به اعتقاد او، بی ثباتی عدم کارایی و نبود استقلال در سیستم مدیریت یکی دیگر از دلایل اصلی است که ژئو پارک قشم را به بحران کنونی وارد کرده به طوریکه از زمان پیدایش ژئو پارک قشم که زیر نظر مدیریت گردشگری سازمان منطقه آزاد قشم اداره می شود تا کنون 7 نفر بر صندلی مدیریت گردشگری تکیه زده اند.

داخته کمبود نیروی انسانی در چارت سازمانی ژئو پارک قشم در 5 سال گذشته را با توجه گستردگی دامنه فعالیت ژئوپارک ها که شامل حفاظت، بازاریابی، تبلیغات، آموزش، توریسم، ارتباطات بین المللی و توسعه علمی است از دیگر نقاط ضعف مطرح شده توسط شبکه جهانی بر می شمرد.

کم رنگ بودن آثار ژئو پارک در جزیره و کوچک بودن قلمرو

او به کم رنگ بودن آثار ژئو پارک در جزیره ، کوچک بودن قلمرو ، ناکافی بودن انتشارات، ضعیف بودن زیرساخت های ژئو سایت مانند مسیر های دسترسی، پشتوانه مالی ناکافی و خارج بودن برخی از ژئو سایتها از قلمرو اصلی به عنوان دیگر اشکالاتی که منجر به خروج ژئو پارک از شبکه جهانی شده اشاره می کند.

خارج بودن جنگلهای حرا از قلمرو ژئو پارک

به اعتقاد او، الحاق جنگلهای حرا به ژئو پارک قشم که هم جزو ذخیره گاه زیستکره و هم کنوانسیون رامسر هستند از مهمترین ایراداتی است که شبکه جهانی از ژئو پارک گرفته و الحاق صوری این جنگلها به مرز ژئو پارک نقش عمده ای در بازگشت مجدد آن به شبکه جهانی دارد زیرا داشتن دو عنوان جهانی این جنگلها از یک سو و خاص بودن آنها برای شبکه جهانی اهمیت به سزایی دارد.

همکاری نکردن سازمان محیط زیست برای الحاق جنگلهای حرا به ژئو پارک قشم

داخته اضافه می کند: با این حال با اینکه بر اساس مصوبه هیأت وزیران ، برنامه چهارم توسعه و ماده 112 برنامه پنجم توسعه تمام ارگانها و از جمله محیط زیست باید وظایف خودرا به منطقه آزاد تفییذ کنند سازمان محیط زیست برای الحاق جنگلهای حرا به مرز ژئو پارک تا کنون حاضر به همکاری نشده است.

این سازمان در حالی با الحاق صوری جنگل‌های حرا به نقشه ژئوپارک قشم مخالفت می‌کند که یکی، دو سال پیش جزایر فارور،بنی فارور و هندورابی را برای اجرای طرح‌های گردشگری به منطقه آزاد کیش در میان مخالفت های طرفداران محیط زیست واگذار کرد!(مهر)