با ترس کودکان چه کنیم؟

علت شایع این ترس، تحولاتی است که در روند رشد فکری بچه‌ها بعد از ۳ سالگی ایجاد می‌شود؛ یعنی دنیای فانتزی قوی‌ای که بچه‌‌ها دارند و در این دنیا اشیاء و شخصیت‌های خیالی را می‌پرورانند باعث می‌شود شب هنگام و با تاریک شدن هوا،‌‌ همان موجودات جذاب که در روز باعث لذتشان بوده یا در کارتون‌ها شخصیت‌ موردعلاقه‌شان، مخوف به‌نظر برسد.

درک احساس بچه‌ها و توجه به اینکه حس ترس آن‌ها واقعی است، نکته مهمی است که والدین نباید فراموش کنند. گفتن جمله‌هایی مثل «ترس نداره»، «خجالت بکش» و... یا بد‌تر از آن تنبیه کودکان و فرستادنشان به مکان‌های تاریکی مانند انباری، حمام و... این دوره گذرای ترس را ریشه‌دار می‌کند. متاسفانه برخی والدین از این ضعف کودک برای تنبیه او و کنترل بدرفتاری‌هایش استفاده (یا بهتر بگوییم: سوءاستفاده) می‌کنند.

گاهی علت ایجاد ترس از تاریکی کودک همزمان شدن تاریکی هوا یا قطع ناگهانی برق، با صداهای مهیب است؛ صداهایی مثل رعد و برق باعث می‌شود کودک تصور کند این وقایع همزمان رخ می‌دهند بنابراین به دنبال تاریکی دچار اضطراب و از آن پس منتظر می‌شود که ناگهان صدای مهیب و مخوفی بشنود.

در بچه‌هایی که زمینه اضطراب دارند یا والدین با آن‌ها بدرفتاری‌ می‌کنند، گاهی این ترس‌ها تا بزرگسالی هم ادامه پیدا می‌کند. پسربچه‌ ۵ ساله‌ای به دلیل درگیری والدین و بدرفتاری آن‌ها، ترس از تاریکی برایش دردسرساز و راهی بیمارستان شده بود. او به محض خاموشی برق‌ها، جیغ و فریاد راه می‌انداخت و می‌گفت قورباغه‌های بزرگ سبزرنگ، زبان بلند و صورتی رنگشان را درمی‌آورند و به من نگاه می‌کنند. والدین نه تنها به اضطراب و ترس او بی‌توجه بودند، بلکه تنبیه‌اش هم کرده بودند.

راهکارهایی در مواجهه با ترس کودکان

واکنش و رفتار درست والدین در مقابل کودکی که از تاریکی می‌ترسد، باید این‌طور باشد: «می‌دونم که ترسیدی، بیا بریم ببینیم چه چیزی تو را ترسانده!» با روشن کردن چراغ و بررسی هر شیء و حتی سایه‌هایی که در تاریکی ایجاد می‌کنند، به فرزندتان آرامش و اطمینان خاطر بدهید هر آنچه در روز و روشنایی وجود دارد، در شب تاریک هم هست. سایه‌بازی کردن در اتاق تاریک یا نیمه‌تاریک نیز برای گذر از دوره ترس بچه‌هاست.

اگر خود شما یا همسرتان از تاریکی می‌ترسید، امکان دارد کودک این رفتار نامناسب شما ترس را به بچه‌ها هم القا کند بنابراین به درمانگر مراجعه و این ترس را که جزو اختلال‌های اضطرابی است، درمان کنید. درمان اصلی ترس‌ها، از هر نوع باشند، حساسیت‌زدایی تدریجی است. درمانگر از شما می‌خواهد تصور کنید در جای تاریکی هستید و کمک می‌کند در ذهنتان به چیزهای قشنگ، آرامش و سکوت نهفته در تاریکی بیندیشید. با این تمرین روزی می‌رسد که در محیط تاریک واقعی هم بتوانید بر ترس خود غلبه کنید. این ترس در کودکان باید تا دوره دبستان از بین برود وگرنه دیگر جزو پدیده‌های رشدی و طبیعی نیست و به بررسی نیاز دارد.

اگر کودک شما خواب‌های ترسناک یا کابوس می‌بیند و از آن می‌ترسد، کافی است مانع حرف زدن او و تخلیه هیجان‌هایش نشوید. اگر صبح روز بعد می‌خواهد درباره کابوسش بگوید هم شنونده باشید تا شاید بتوانید موضوع و علت اصلی کابوس‌ها را از همین طریق پیدا و رفع کنید.

افکار و احساسات سرکوب‌شده معمولا در رویا‌ها نمود پیدا می‌کنند. بچه ۵ ساله تفاوت خواب و واقعیت را می‌داند اما اگر برای کودک زیر ۳ سال این اتفاق بیفتد، قضیه متفاوت خواهدبود. بچه‌های زیر ۳ سال تفاوت خواب و واقعیت را نمی‌دانند و حتی بعد از باز کردن چشم‌ها و در حالی که در آغوش شما هستند، حس می‌کند همچنان خواب است. به همین دلیل امکان دارد جمله‌هایی مانند «نه! نمی‌خوام خرسم را به علی بدهم» بگوید و با گریه حتی دستش را دراز کند که خرسش را بگیرد. او را در آغوش بگیرید، ببوسید و بگویید: «خواب دیدی عزیزم!» تدبیری بیندیشید در قصه‌هایی که در طول روز برایش می‌خوانید با مفهوم خواب دیدن و تفاوت آن با واقعیت تا حدی آشنا شود.

بهتر است کابوس دیدن و وحشت‌های شبانه بچه‌ها را با نگاه وسواس‌گونه ننگرید و اجازه دهید این اختلال‌های خواب طی شوند، مگر اینکه تکرار شوند و زندگی شما را مختل کنند اما در مورد اختلال‌های اضطرابی و ترس‌های مختلف لازم است حتما بررسی انجام و عکس‌العمل مناسب و به موقع نشان داده شود تا این ترس و اضطراب‌ها ریشه‌دار نشود.

>> سلامت/ دکتر میترا حکیم شوشتری (فوق‌تخصص روانپزشکی کودک و نوجوان- عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران)