برترین کشورهای تولید‌کننده علم

بحث بر سر این است که رشد علمی و تولیدات فناورانه تا چه میزان توانسته در یک کشور به اشتغال‌آفرینی منجر شود یا این‌که تولیدات علمی تا چه حد توانسته است بحران‌های اجتماعی را حل کند یا حتی تا چه میزان به روند صلح در جهان کمک کرده است.

اگر مجموع این شاخص‌های مختلف را در نظر بگیریم، درمی‌یابیم که رشد علمی در جهان با آنچه در ذهن بسیاری از محققان ایرانی نقش بسته است، تفاوتی چشمگیر دارد.

البته در زمینه انتشار فهرست رشد علمی کشورهای مختلف، همواره انتقادهایی هم وجود دارد و مثلا یکی از بحث‌های داغ این است که برخی کشورها با کپی‌برداری از مقاله‌های علمی یا حتی کپی ماهرانه از محصولات علمی فناورانه، تلاش می‌کنند جایگاه خود را در رتبه‌بندی‌های جهانی ارتقا دهند.

اما اگر از این‌گونه انتقادها و اختلاف نظرهایی که درباره رشد علمی کشور‌ها مطرح می‌شود، چشم‌پوشی کنیم، به لیست کشورهایی می‌رسیم که سال‌های طولانی است بر تخت علمی جهان تکیه زده‌اند و در این نوشتار به برخی از آنها که در تولید مقاله‌های علمی پیشتاز هستند، اشاره می‌کنیم.

آمریکا و چین، صدرنشین مقاله‌های علمی

طبق آمارهای پایگاه علمی ISI، کشور ایران توانسته است از سال 82 تا 90 به رشدی قابل توجه در انتشار مقالات دست یابد و در فاصله این سال‌ها توانسته است تعداد مقالات علمی خود را از حدود 2000 مقاله به حدود 20 هزار مقاله برساند.

اما با وجود رشد شتابان ایران در زمینه انتشار مقالات علمی، بسیاری از کشورهای جهان از این نظر با ما اختلاف قابل اعتنایی دارند.

بر پایه گزارش پایگاه SJR (یکی از پایگاه‌های علمی مطرح جهان) بین سال‌های 2006 تا پایان 2011، ایالات متحده در زمینه تولید مقاله علمی در جایگاه اول (با حدود شش میلیون و150 هزار مقاله) و چین (با حدود دو میلیون و 250 هزار مقاله) و در رتبه دوم جای گرفته است.

در سال 2011، علاوه بر کشور چین، کشورهای ژاپن، هند، کره جنوبی و ترکیه در قاره آسیا بالاتر از کشور ایران در زمینه تولید مقاله علمی قرار داشتند.

اما مطابق آخرین اطلاعات پایگاه معتبر علمی اسکوپوس، ایران با تولید 34 هزار و 155 مقاله در پایان سال 2012 میلادی در جایگاه هفدهم تولید علم دنیا جای گرفت که به نسبت رتبه‌های قبلی ایران، جایگاه بسیار برجسته‌ای به شمار می‌آید.

همچنین در همین سال، سوئیس با تولید 33 هزار و 118 مقاله و ترکیه با تولید 30 هزار و 206 مقاله، پس از ایران در جایگاه‌های بعدی قرار گرفتند.

کشور روسیه نیز با انتشار 34 هزار و 306مقاله و کشور تایوان با تولید 35 هزار و 817 مقاله در جایگاه‌های شانزدهم و پانزدهم تولید علم در جهان قرار گرفتند و به این ترتیب در جایگاه‌های بهتری نسبت به ایران تکیه زدند.

رتبه‌های اول تا پنجم تولید مقاله‌های علمی در جهان در سال 2012 نیز مثل همیشه قابل پیش‌بینی بود و مطابق داده‌های پایگاه استنادی علوم جهان اسلام (ISC)، کشورهای ایالات متحده آمریکا (526 هزار و 947 مقاله)، چین (385 هزار و 222 مقاله)، انگلستان (150 هزار و 544 مقاله)، آلمان (140 هزار و 907 مقاله) و ژاپن (115 هزار و 883 مقاله) در زمره کشورهایی قرار دارند که بیشترین تولید مقاله در این سال را به خود اختصاص داده‌اند.

کاهش ارجاع به مقالات علمی

نباید از خاطر برد که علاوه بر انتشار مقاله، میزان ارجاع به مقالات نیز از جمله شاخصه‌های مهمی است که در رشد و شتاب حرکت علمی کشورها تاثیر زیادی می‌گذارد.

ارجاع به مقالات به این معنی است که تا چه میزان، دانشمندان دیگر کشورهای جهان از مقالات یک محقق دانشگاه استفاده کرده و از آن در تحقیقات خود بهره برده‌اند، یعنی حرف حساب این است که تا چه میزان این مقالات علمی، مورد توجه جامعه علمی جهان قرار گرفته‌اند.

اما آمارهای مجله علمی معتبر «نیچر» نشان می‌دهد تعداد ارجاع به مقاله‌های ایرانی از سال 2000 میلادی به این سو با کاهشی چشمگیر مواجه بوده است که به نظر می‌رسد باید برای رفع این مشکل علمی نیز عزمی ملی داشته باشیم.