سردرگمی اردوغان در بحران سوریه

یازدهم ماه می‌انفجار دو اتومبیل بمب‌گذاری‌شده در این شهر حداقل 51 نفر را به کام مرگ کشانده، تعداد زیادی را زخمی و این شهر مرزی و آرام ترکیه را به شهری جنگزده بدل کرد.

اهالی محل سیاست‌های مداخله‌جویانه رجب طیب اردوغان نخست‌وزیر ترکیه راعامل حمله به مرکز تجاری ریحانلی می‌دانند و آن را تقبیح می‌کنند.

ریحانلی تا پیش از این از پایگاهای اصلی انتخاباتی حزب عدالت و توسعه در منطقه بود. در حال حاضر شهرها و روستاهای اطراف این شهر محل اسکان ده‌ها هزار نفر از پناهندگان سوری و جنگجویان مخالف اسد است که از سال 2011 به ترکیه سرازیر شده‌اند.

اهالی ریحانلی هر لحظه با آه و افسوس و نیز نفرین و لعنت، خشم خود را نسبت به سوری‌های پناهنده ابراز می‌کنند و سوری‌ها هم چاره‌ای جز فرار ندارند.

سردبیر یکی از روزنامه‌های محلی می‌گوید: «دولت نباید هرگز اجازه می‌داد پناهندگان در شهر و آن هم تا این اندازه نزدیک مرز ساکن شوند و مسلح‌کردن جنگجویان مخالف و ایجاد فضا برای آنها بدترین اشتباه بود.»

در حال حاضر بسیاری از ترک‌ها از جمله حامیان حزب عدالت و توسعه از این بابت نگرانند که پای ترکیه به جنگ داخلی سوریه باز شود.

اسد و اردوغان تا قبل از ناآرامی‌های سوریه بهترین دوستان یکدیگر بودند و نفوذ اردوغان در سوریه تا به آن حد بود که بسیاری به طنز سوریه را همچون یکی از استان‌های ترکیه در دوران امپراتوری عثمانی به حساب می‌آوردند.

احمد داوود اوغلو وزیر خارجه و معمار سیاست خارجی ترکیه در قبال سوریه از همان روزهای آغاز شورش بهترین روش را آن می‌دانست که اسد دست از کشتار ملتش بردارد و قدرت را با اخوان‌المسلمین تقسیم کند.

اولین تغییر موضع آشکار آنکارا درباره مسائل سوریه در آگوست 2011 رخ نمود و ترکیه با گشودن مرزها به روی هزاران پناهنده سوری سیاست تغییر رژیم دمشق را در پیش گرفت.

تاکنون ترک‌ها مسلح‌ کردن شورشیان سوری را تکذیب کرده‌اند، اما مرکز اسکان جنگجویان زخمی در شهر ریحانلی و مداوای آنها از چیز دیگری حکایت می‌کند.

یکی از جنگجویان گروه سلفی لواء الحق می‌گوید:«ترکیه به ما سلاح می‌دهد، ترک‌ها برادران ما هستند. ما از اردوغان متشکریم.»

محاسبات ترکیه در باره سقوط اسد و مداخله نظامی آمریکا در این جنگ بسرعت اشتباه از آب درآمد و آنکارا همان‌طور که در مورد سقوط هواپیمای شناسایی‌اش بر فراز مدیترانه در سال گذشته هیچ اقدامی انجام نداد اکنون نیز بدون پشتیبانی آمریکا امکان پاسخ و واکنش به حمله تحریک‌آمیز ریحانلی را ندارد.

تمامی ادعاهای ترکیه مبنی بر برتری قدرت اقتصادی و رهبری منطقه پوچ و توخالی از کار درآمده است.

اردوغان در سفر اخیر خود به واشنگتن، از سر استیصال و ناامیدی انتظار داشت رایزنی او با باراک اوباما به اتخاذ تصمیم در مورد ایجاد منطقه پرواز ممنوع بر فراز سوریه منجر شود، اما وی نه‌تنها با واکنش منفی اوباما مواجه شد بلکه از او خواسته شد تا به اقدامات هماهنگ آمریکا و روسیه برای کشاندن اسد و مخالفینش به پای میز مذاکره بپیوندد.

اوباما همچنین اردوغان را در مورد دادن آزادی عمل به گروه جبهه النصره که آمریکا آن را گروهی تروریستی مرتبط با القاعده می‌داند، سرزنش کرد و نیز از وی خواست تا سفرش به غزه را به تعویق بیندازد.

یکی از تحلیلگران مرکز نخبگان آنکارا معتقد است حضور جهادیون خارجی در ترکیه و ارتباطات هرچند ناچیز آنها با مردم عادی و حضور در مساجد می‌تواند ترکیه را به یک پاکستان دیگر بدل کند.

نگرانی دیگر نخبگان ترکیه بروز تنش‌های قومی میان اکثریت سنی و اقلیت علوی است که وفاداری شدیدی به اسد دارند و او را همکیش خود می‌پندارند. اکنون بسیاری در ترکیه بمب‌گذاری‌های ریحانلی را به علوی‌ها نسبت می‌دهند.

منتقدان اردوغان بر این باورند که پشتیبانی او از اخوان‌المسلمین باعث ایجاد رقابت میان شیعه و سنی در سراسر شرق مدیترانه و فراسوی آن شده است.

مسائل سوریه می‌تواند آرزوی اردوغان برای تبدیل شدن به اولین رئیس‌جمهور منتخب ترکیه در سال بعد را با مشکل مواجه کند.

وی اختلافات شدیدی با فتح‌اله گولن متحد سابق و رهبر پرنفوذ اسلامگراهای ترکیه درباره سوریه دارد و امپراتوری رسانه‌ای گولن بارها سیاست خارجی آنکارا در قبال سوریه را به باد انتقاد گرفته است.

نظرسنجی‌ها در ترکیه نشان می‌دهد که اکثر مردم این کشور مخالف جنگ با سوریه هستند و نکته مهم‌تر برای افکار عمومی در ترکیه این است که چگونه می‌توان بروز جنگ با سوریه را با تلاش‌های اردوغان برای پایان دادن به شورش کردها از طریق گفت‌وگوهای مستقیم با عبدالله اوجالان رهبر پ.‌ک‌.ک یا دوستی عمیق ترکیه و کردهای عراق در یک ردیف قرار داد.

دیپلمات‌های غربی پیش‌بینی می‌کنند احتمالا اردوغان به طرح صلح آمریکا و روسیه می‌پیوندد و حتی درصدد میزبانی کنفرانس صلح پیشنهادی در استانبول برخواهد آمد.

بنابراین ترکیه هنوز هم زمان برای مهار شورشیان مخالف اسد خواهد داشت.

منبع: اکونومیست 
مترجم :ایرج جودت