تکفرزندی، انتخاب نیمی از زوجهای تهرانی

بیش از ۴۵ درصد زوج‌های تهرانی قصد تک‌فرزندی دارند.

به گزارش جام جم سرا به نقل از روزنامه ایران- بر اساس نتایج تحقیقی که از سوی مرکز مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه درباره تک‌فرزندی در استان تهران صورت گرفته است حدود ۳۹ درصد از زنان و مردان در شرف ازدواج، فقط یک فرزند را ایده‌آل دانسته یا ترجیح می‌دهند ولی درصد بیشتری، یعنی ۴۵/۸ درصد قصد تک‌فرزندی دارند.

تک‌فرزندی پدیده‌یی است که در سال‌های اخیر به ویژه در میان خانواده‌های شهری رایج شده است، این پدیده که منجر به کاهش نرخ رشد جمعیت شده است، بار‌ها هشدار جمعیت‌شناسان را در پی داشته است. مسوولان و سیاستگذاران در این زمینه هم در راستای نگرانی‌ها و پیامدهایی که درباره تک‌فرزندی و نرخ رشد پایین جمعیت عنوان می‌شد، در سال‌های اخیر دست به کار تنظیم مشوق‌های افزایش جمعیت شدند؛ از افزایش مرخصی زایمان گرفته تا مشوق‌های اقتصادی. با این وجود این مشوق‌ها و حتی اجرای ناقص آن نتوانست تاثیر چندانی در آمار‌ها و نمودارهای جمعیتی داشته باشد. خانواده‌ها خصوصا زوج‌های شهری زندگی بدون فرزند یا نهایتا داشتن تنها یک فرزند را ترجیح می‌دادند. این در حالی است که از سال ۱۳۸۵ به بعد، بیشتر استان‌ها از جمله تهران، باروری به اصطلاح کمتر از سطح جانشینی را تجربه کردند. میزان باروری کمتر از ۲ نشانگر این است که حداقل تعدادی از زوج‌ها به داشتن تنها یک فرزند بسنده می‌کنند.

در پژوهشی که در این زمینه از سوی موسسه مطالعات و مدیریت جامع تخصصی جمعیت کشور با جامعه آماری بیش از ۱۷۰۰ نفر در مجموع در سال ۹۱ توسط دکتر فریده خلج آبادی فراهانی صورت گرفته، ابتدا با زوج‌های جوان بدون فرزند و دارای یک فرزند درباره نگرششان نسبت به فرزندآوری مصاحبه شده است. سپس دو گروه از زنان و مردان، مورد بررسی قرار گرفتند. گروه اول زنان و مردان در شرف ازدواج مراجعه‌کننده به مراکز مشاوره قبل از ازدواج دانشگاهی در شهر تهران و گروه دوم زنان و مردان همسردار دارای یک فرزند زیر پنج سال که جهت واکسیناسیون کودک خود به مراکز واکسیناسیون دولتی در شهر تهران مراجعه کرده بودند. براساس یافته‌های این تحقیق سن، نگرانی‌های اجتماعی فرزند‌پروری، فردگرایی، ترس از مشکلات

تک فرزندی، آرمان‌گرایی و نگرش‌های جنسیتی تساوی‌طلبانه از جمله عواملی هستند که در قصد افراد در شرف ازدواج برای داشتن تنها یک فرزند تاثیرگذار بوده است. در افراد دارای یک فرزند نیز مواردی همچون جنس، میزان تحصیلات، نگرانی‌های مربوط به تک فرزندی، فردگرایی، درک از هنجار اجتماعی تعداد فرزندان و پایبندی به مذهب از عوامل قصد تک‌فرزندی بوده است. نتایج این طرح پژوهشی همچنین نشان می‌دهد، اقلیت قابل توجهی از زوج‌های در شرف ازدواج در تهران و همچنین نسل‌های ازدواج که حدود سه سال از عمر زندگی مشترکشان گذشته است، تصمیم دارند تک‌فرزند داشته باشند.

چرا زوج‌ها فقط یک فرزند می‌خواهند

با تلفیق نتایج مطالعه کیفی درباره عوامل موثر بر تصمیم و قصد تک فرزندی در بین زنان و مردان ساکن تهران، با نتایج مربوط به پیمایش در بین زنان و مردان در شرف ازدواج و دارای یک فرزند، می‌توان استنباط کرد که اگرچه تک فرزندی و تصمیم باروری برای باقی ماندن بر یک فرزند، تصمیمی قطعی و ایستا نبوده و ممکن است تحت تاثیر برخی شرایط در طول دوره زندگی مانند بارداری ناخواسته یا تغییر شرایط فردی، اجتماعی، اقتصادی، دستخوش تغییر شود، اما تصمیم تک فرزندی در بین زنان و مردان تازه ازدواج کرده و دارای یک فرزند زیر پنج سال، تصمیمی است که از نظر شیوع در تهران قابل توجه است و بیشتر از ترجیح تک فرزندی است.

اگرچه عوامل اجتماعی مانند نگرانی‌های اجتماعی از هنجار‌ها و شرایط اجتماعی، کیفیت نامناسب مهد کودک‌ها، ترس از دست‌دادن شغل و شرایط اجتماعی پرخطر، بر تصمیم افراد برای تک فرزندی موثر است ولی اکثر عوامل شناخته شده در این تحقیق به عنوان تعیین‌کننده‌های اصلی این تصمیم متمرکز روی نگرش‌ها و ادراکات افراد است. بر اساس این مطالعه عوامل بیشتری در سطح فردی مانند نگرش‌های فردی نسبت به فرزند و تک فرزندی، باورهای جنسیتی، فردگرایی و آرمان‌گرایی در تصمیم تک فرزندی اهمیت دارند. هرچند که درک از هنجارهای اجتماعی و نگرانی‌های اجتماعی فرزند‌آوری در کنار آن‌ها در تصمیم فوق همچنان اهمیت دارد و بی‌تاثیر نمی‌باشند. این امر نشانگر یک نوع تحول و گذار به سوی کنترل‌های درونی‌تر بر تصمیم باروری در جامعه ایران بوده و به نظر تک فرزندی با روند فوق به سوی هنجار شدن می‌رود. با پررنگ‌تر شدن کنترل درونی در رفتارهای باروری، به نظر برگرداندن رفتار تک فرزندی کمی مشکل‌تر خواهد شد.

پیشنهاد به برنامه‌ریزان جمعیتی

این طرح پیشنهاداتی را برای ترویج زوجین به داشتن فرزند دوم پیشنهاد کرده است که در قالب سیاست‌های تشویقی افزایش جمعیت می‌تواند مورد توجه قرار گیرد.

بر اساس این تحقیق به عنوان نمونه پیش‌بینی می‌شود با اشتغال‌زایی بیشتر در مردان، تصمیم فرزند دوم با افزایش همراه شود و همچنین برعکس در زنان، با جلوگیری از تاخیر در ازدواج و باروری اول، می‌توان تا حدود زیادی تاثیر سن را حذف کرده و شروع باروری‌ها را جلو انداخت، تا سن عاملی برای قصد تک‌فرزندی نباشد.

این تحقیق پیشنهاد داده است مداخلات و فرهنگ‌سازی برای کاهش نگرش‌های آرمان‌گرایانه برای تربیت فرزند در بین زنان طراحی شود. بر اساس این پژوهش میدانی نگرانی‌های اجتماعی افراد از فرزند‌آوری نیز قابل بررسی بوده تا در جهت رفع این نگرانی‌ها برنامه‌هایی به اجرا درآید.

مقیاس نگرانی‌های اجتماعی در این مطالعه شامل «نگرانی از کیفیت نامطلوب مهد‌کودک‌ها، نگرانی از حرف مردم، نگرانی از شرایط پرخطر جامعه، نگرانی از اجاره مسکن برای خانواده با تعداد بیش از یک فرزند، نگرانی به جهت از دست دادن شغل و شیوع بیکاری» بود، بر همین اساس با کاهش هر یک از نگرانی‌های فوق با استفاده از مداخلات مناسب، می‌توان انتظار داشت که تا حدود زیادی نگرانی‌ها مرتقع شده و فرزند‌آوری در بین زنان و مردان تشویق شود. مداخلات می‌تواند شامل بالابردن کیفیت مهد کودک‌‌ها، تسهیل اجاره مسکن برای افرادی که دو فرزند یا بیشتر دارند، ایجاد فضای نشاط در جامعه و کاهش نگرانی‌های اجتماعی، ایجاد امنیت اجتماعی و بالابردن ضریب امنیت شغلی به ویژه برای زنان شاغل باشد. اما از نتایج قابل توجه این تحقیق این است که قصد تک فرزندی بیشتر به علت تغییرات فرهنگی، ارزشی و نگرشی در حیطه فردگرایی، آرمان‌گرایی و جنسیت در شهر تهران است تا به علت مسائل اقتصادی. چنان که وضعیت اقتصادی افراد در شرف ازدواج که قصد تک‌فرزندی داشتند در مقایسه با افراد دیگر تفاوت معنی‌داری در این مطالعه نشان نداد و حتی درباره افراد دارای یک فرزند، وضعیت اقتصادی افراد (میانگین هزینه‌های ماهانه) با قصد تک فرزندی به طور معنی‌داری بهتر از افراد با قصد بیش از یک فرزند بود. البته توضیح دیگری که برای یافته فوق می‌تواند مطرح باشد این است که با وجود نداشتن تفاوت مهم بین وضعیت اقتصادی دو گروه، سبک زندگی و آرمانگرایی در افرادی که قصد تک‌فرزندی دارند موجب می‌شود که هزینه‌های بیشتری را برای بزرگ کردن فرزند نسبت به گروهی که حتی درآمد کمتر داشته و از سطح اقتصادی پایین‌تری برخوردار هستند، در نظر داشته باشند.
>> روزنامه ایران/ مریم بابایی

* شما چه نظری دارید؟ تجربه‌ها و نظراتتان را در این زمینه، با ما در میان بگذارید *