اکثر زنان تهرانی، یک فرزند دارند

چندی پیش دکتر امیر عرفانی،جمعیت‌شناس از دانشگاه نیپسینگ کانادا،در نشستی که به مناسبت روز جهانی جمعیت در موسسه مطالعات و پژوهش‌های جمعیتی آسیا و اقیانوسیه برگزار شد،اعلام کرد: «امروزه افرادی که درآمد بالاتری دارند و ساکن مناطق بالای تهران هستند تمایل بیشتری برای داشتن تک فرزند از خود نشان می‌دهند و حتی شمار قابل‌توجهی از آنها در مواجهه با اینکه فرزندی نداشته باشند، بیمی ندارند و حتی از آن استقبال می‌کنند.»

در همین زمینه دکتر محمدجواد محمودی،رئیس موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور در گفت‌وگو با تهران امروز، شهرنشینی،باسوادی،اشتغال زنان،تغییر نگرش‌ها و فردگرایی، را از عوامل تاثیرگذار در کاهش باروری جامعه ایرانی می‌داند و می‌گوید: البته که برخی عوامل دیگر مانند افزایش سن ازدواج دختران از 21سال به 24سال و برای پسران از 23به 27 در کاهش باروری جامعه تاثیر مستقیم گذاشته است. چرا که همین موضوع به تنهایی 10 سال از دوران باروری را کم کرده است. از سویی دیگر،«استفاده از سیاست‌های تنظیم خانواده باعث کاهش باروری شده است.نازایی بعد از زایمان نیز در ایران به اوج خود رسیده است،چون استفاده بیش از حد از سزارین باعث شده است تا خطر نازایی به‌وجود بیاید.چرا که پزشکان معمولا توصیه می‌کنند بعد از سزارین،داشتن بیش از دو فرزند برای مادر خطرناک است و به صلاح نیست آنها برای بار سوم باردار شوند.»

دکتر محمودی در ادامه یکی دیگر از معضلات کاهش باروری را «فردگرایی»عنوان می‌کند: فردگرایی باعث می‌شود مردم فرزندان کمتری داشته باشند؛چون به‌دنبال رشد و توسعه فردی هستند و می‌خواهند از لحاظ اقتصادی و شغلی فقط خودشان پیشرفت کنند و ابراز وجود داشته باشند. به همین دلیل بچه را مزاحم می‌دانند و در نهایت باروری کاهش پیدا می‌کند.»

محمودی،تاکید می‌کند: «طبق آماری که از زنان تهرانی 15 تا 35 ساله گرفته شده است،به‌طور متوسط تنها یک فرزند دارند،بنابراین با داشتن تعداد کمتر از دو فرزند قابلیت جایگزینی جمعیت را هم از دست خوهیم داد و در نهایت امید به زندگی بالا می‌رود و پیری جمعیت افزایش می‌یابد برای همین انتظار می‌رود بعد از 30 سال نرخ رشد جمعیت هم پایین بیاید و جمعیت به صورت منفی رشد کند.» رئیس موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور در ادامه تاکید می‌کند: «یک تحلیلی هم‌‌اکنون وجود دارد که هر خانواده حتی اگر دو فرزند هم داشته باشند بعد از یک نسل،رشد جمعیت ما صفر خواهد شد،مانند کشورهای اروپایی که در حال تجربه جمعیت منفی هستند.»

عوامل تاثیرگذار بر عدم باروری زوجین تهرانی
به گفته امیر عرفانی،استاد دانشگاه نیپسینگ کانادا نظرسنجی نشان داده است،علاقه زوج‌های تهرانی به فرزندآوری کم است و 40 درصد پاسخگویان قصد دارند که در آینده هیچ فرزند (دیگری) نداشته باشند.از میان دلایل اظهار شده، مهم‌ترین آن‌ها که بر فرزندآوریشان تاثیرگذاشته است، عدم توانایی برای تامین هزینه‌های فرزند دیگر با 27 درصد بوده است.
اما در میان این افراد زوج‌هایی هم بودند که تحت هیچ شرایطی علاقه به داشتن فرزند یا فرزند دیگر نداشتند و 34 درصد تک‌فرزندها و 81 درصد دارندگان دو فرزند، دیگر هیچ فرزندی نمی‌خواهند.

سیاست‌ها از تحدید موالید به تشویق موالید تبدیل شد
به گفته امیر عرفانی،جمعیت‌شناس در سال 1388 طرح همایش باروری در شهر تهران اجرا شد.به‌ دلیل محدودیت بودجه، این طرح فقط در تهران به عنوان نماینده از تمام اقوام و اقشار ایرانی که در آن ساکن هستند اجرا شد. در واقع، تهران را به عنوان نماینده جمعیت‌شهری ایرانی برای آمارگیری انتخاب کردند که با احتیاط می‌توان به کل جامعه ایران تعمیم داد. به‌طور متوسط یک خانواده باید 1.2بچه به ازای هر زن داشته باشد که نسل جمعیتی تداوم پیدا کند. او می‌گوید:سطح باروری در ایران طی دهه گذشته زیر سطح جایگزین باقی مانده است.

از سال 84 به بعد کاهش باروری اتفاق افتاده است
یک جمعیت‌شناس با بیان اینکه سیاست جمعیتی به معنای تناسب بین جمعیت و امکانات است، می‌گوید: ایران سیاست‌های کاهش جمعیت را از سال 68 آغاز کرد، ولی از سال 84 به بعد کاهش باروری اتفاق افتاد.دکتر حسن محمودیان، می‌گوید: «در دو سال اخیر نگرانی‌هایی به وجود آمده است،چرا که باروری در کشورمان به سطح زیر جانشینی رسیده،یعنی جمعیت نمی‌تواند خود را جایگزین کند،در این شرایط جمعیت ایران تا سال1420 رشد مثبت خواهد داشت. ولی این نگرانی وجود دارد که در سال‌های پس از آن رشد جمعیت صفر و منفی شود. در حال حاضر سیاست جمعیتی، رساندن نرخ باروری به سطح 2 است.» این جمعیت‌شناس با بیان اینکه برای افزایش جمعیت نباید وسایل جلوگیری از بارداری را از مردم دریغ کرد، تاکید کرد: هدف از ارائه این وسایل، افزایش بهداشت بوده است نه کنترل جمعیت. از سوی دیگر بهبود وضعیت افراد در زمینه‌هایی مانند اشتغال و امکانات دیگر می‌تواند آنان را در زمینه فرزندآوری ترغیب کند.او با بیان اینکه تمام کشورهای دنیا با کاهش باروری مواجه شده‌اند، تاکید کرد: رفاه و امنیت اجتماعی بر افزایش جمعیت تاثیر می‌گذارد و لازم است این زمینه‌ها تقویت شود.محمودیان با اشاره به شاخص توسعه انسانی، گفت: افزایش این شاخص‌ها موجب افزایش باروری می‌شود. هر چقدر وضعیت افراد را در جنبه‌هایی مانند رفاه و امنیت اجتماعی تقویت کنیم، احتمال افزایش تعداد باروری آنها بیشتر است.

به سبک زندگی اسلامی،ایرانی بازگردیم
دکتر محمدجواد محمودی، رئیس موسسه مطالعات و مدیریت جامع و تخصصی جمعیت کشور معتقد است: «فرزندآوری ربطی به وضعیت اقتصادی به‌طور مستقیم ندارد.آنهایی که در شمال شهر تهران ساکن هستند بیشتر کار می‌کنند تا بتوانند هزینه‌های گزاف زندگی در بالای شهر را بدهند.کشورهای اروپایی فرزند کمتری دارند اما در کشورهای فقیر فرزند بیشتری دارند.زیرا تلاش‌شان برای کار کردن در شمال شهر بیشتر است.به همین دلیل وقت برای فرزندآوری و رسیدگی به مسائل آن را ندارند.از سویی دیگر،به فرموده مقام معظم رهبری،باید فرهنگ‌سازی انجام شود. فرهنگ‌سازی به‌طور غیرمستقیم از طریق رادیو و تلویزیون انجام می‌شود.از معایب تک فرزندی بگوییم و ضررهای جلوگیری از بارداری را یادآوری کنیم.از مزایای داشتن فرزند و نقش ازدواج در آرامش روحی و روانی جامعه نباید به راحتی عبور کرد.
دکتر محمودی ادامه می‌دهد:وزارت ورزش و جوانان،دانشگاه‌ها و آموزش و پرورش از نهادهایی هستند که در این زمینه مسئولیت مستقیم دارند.اگر بازگردیم به سبک زندگی اسلامی- ایرانی،دوباره نهاد خانواده از اهمیت برخوردار می‌شود.باید در جامعه ترویج دهیم که کاهش باروری در دراز مدت ساختار جامعه را به هم می‌زند و جامعه به سمت پیری می‌رود و ساختار خانواده بهم می‌ریزد.چرا که معضل کاهش باروری و پیری جمعیت به حدی حائز اهمیت است که نه تنها دولت بلکه حاکمیت هم وارد این موضوع شده است و باید در این زمینه به‌طور جدی اقدام کرد.»از سوی دیگر،این جمعیت‌شناس مهم‌ترین مسئله را ارائه تسهیلات و طرح‌های تشویقی جهت فرزندآوری زوجین می‌داند و می‌گوید:افزایش مرخصی زایمان،باعث می‌شود مادر و پدر اوقات بیشتری در کنار فرزندشان بگذرانند و دغدغه نداشته باشند فرزند در ابتدای تولد کجا بماند.البته اداره‌ها باید زوجین همکاری کنند تا فرد به دلیل مرخصی زایمان شغلش را از دست ندهد. مولاوردی معاون رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده با اشاره به دغدغه مقام معظم رهبری درباره نرخ کنونی رشد جمعیت کشور که البته مورد تاکید دولت نیز هست می‌گوید: قبل از تصدی مسئولیت فعلی کار کارشناسی مفصلی در این خصوص انجام داده‌ام و خیلی خوب جوانب کار را می‌شناسم لذا با تدابیری می‌بایست این دغدغه را برطرف کرد به نحوی که کمترین هزینه را ایجاد کند.مولاوردی با اشاره به مصوبه مجلس درخصوص افزایش مرخصی زایمان به 9 ماه گفت: به‌رغم اینکه دولت در این قانون به دلیل مشخص نبودن منابع مالی، «مجاز» شناخته شده است اما به دلیل اهمیتی که موضوع دارد آن را با جدیت پیگیری می‌کند تا منابع آن تامین شود که در این خصوص می‌توان به مکاتبه اخیر معاونت رئیس‌جمهور در امور زنان و خانواده با معاون اول رئیس‌جمهور به منظور رفع موانع پیش روی تامین منابع این طرح اشاره کرد.