شناسایی 120 گسل فعال در ایران

دکتر مهدی زارع با بیان اینکه پوسته زمین در ایران به دلیل موقعیت زمین شناختی فعال است، گفت: پوسته زمین در روند تکاملی خود با تحولات زمین ساختی یا تکنونیکی همراه است که بخشی از این تکامل از طریق ایجاد گسل‌ها در زمان فازهای کوه زایی خودنمایی می‌کند.

رئیس مرکز پیش بینی زلزله پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله با تاکید بر اهمیت پدیده‌های دوران چهارم زمین شناسی (کواترنری) اظهار کرد: دوران چهارم از حدود دو میلیون سال گذشته زمین شناسی آغاز می‌شود و مهمترین فعالیت‌های تکنونیکی زمین از نظر جنبایی و خطر زمینلرزه در این دوره رخ داده است.

وی با اشاره به اهمیت بخش آخر از دوره چهارم که عهد حاضر (هولوسن) نامیده می‌شود، یادآور شد: تمام اتفاق لرزه‌ای که بر اثر جا به جا شدن گسل‌ها در مقطع زمانی 12 هزار سال قبل تاکنون رخ داده است از نظر مطالعات زلزله‌، ارزش لرزه زمین ساختی دارند به این معنی که نشان می‌دهد این گسل‌ها فعال هستند.

زارع با بیان اینکه در ایران حدود 120 گسل فعال شناسایی شده است، افزود: از این تعداد مستندات و اطلاعات علمی برای حدود 20 گسل زمان فعالیت و میزان لغزش  در دست داریم و درمورد 100 گسل باقیمانده تنها اطلاعات زمین شناختی داریم در این حد که می‌دانیم آبرفت‌های کواترنر را قطع کرده و یا زلزله‌ای تاریخی یا دستگاهی اتفاق افتاده است.

وی با تاکید بر ضرورت جمع آوری اطلاعات درخصوص گسل‌ها با توجه به لرزه خیز بودن کشور، خاطر نشان کرد: پس از هر رخداد لرزه‌ای با استفاده از این اطلاعات با مطالعات ویژه ای مشخصات هندسی گسل‌ها مانند طول و سازوکار گسلش، پهنای زون گسلی، سن و بررسی میزان گسیختگی گسل در زمان‌های گذشته می‌توانیم تشخیص دهیم که انتظار رخداد لرزه ای بزرگتر یا در همان اندازه در آینده در چه زمانی ممکن است.

تعداد گسل های سراسری ایران

زارع به بیان تعداد سامانه های گسلی سراسری ایران با طول زیاد پرداخت و یادآور شد: سامانه گسلی زاگرس از مرز ایران و عراق از مریوان آغاز می‌شود و تا شمال بندرعباس به طول مجموعا هزار کیلومتر کشیده شده است. این سامانه گسلی طویل ترین سامانه گسلی ایران است.

وی گسل مکران را از جمله گسل‌های طویل در ساحل دریای عمان در جنوب شرق ایران نام برد و گفت: گسل مکران تنها گسلی است که چون در لبه فرورانش پوسته اقیانوسی به زیر پوسته قاره‌ای قرار دارد زلزله‌های با بزرگای بیشتر از هشت در آن رخ می‌دهد ضمن آنکه احتمال وقوع زلزله‌ای با بزرگای 9 نیز در آن در صورتی که کل طول گسل مکران در یک رویداد گسسته شود (در بدترین سناریوی ممکن) وجود دارد.

به گفته این محقق، گسل مکران در هفتم آذر 1324 (28 نوامیر 1945) زلزله‌ای با بزرگای 8.2 را تجربه کرده است.

زارع به سامانه گسلی قطر- کازرون به عنوان یک سامانه گسلی مهم ایران اشاره کرد و افزود: این گسل دارای چند قطعه است که از جمله می‌توان به قطعات گسل «برازجان»، «کنار تخته»، «کازرون» و گسل «دنا» اشاره کرد.

وی یادآور شد: زمین شناسان معتقد هستند که این گسل تغییراتی در کف خلیج فارس ایجاد کرده است ولی اطلاعات زیادی درباره تغییر شکلی که این سامانه گسلی درکف خلیج فارس ایجاد کرده موجود نیست و تنها از نظر فیزیکی و شکلی در تصویرهای ماهواره‌ای و بعضی برداشت‌های ژئوفیزیکی و همچنین ژئوموفولوژی می‌توان این سامانه را تا شبه جزیره قطر دنبال کرد.

رئیس مرکز پیش بینی زلزله در عین حال با بیان اینکه از نظر محققان زلزله شناس، هنگامی یک گسل را می‌توان به عنوان یک قطعه گسل در نظر گرفت که کل طول آن در یک اتفاق زلزله گسیخته شو، توضیح داد: مثلا یک سامانه گسلی مانند زاگرس که طول حدود 1000 کیلومتر دارد، در یک رویداد منفرد زمین لرزه نمی‌تواند گسیخته شود و عملا قطعات مختلف آن در رویدادهای مختلف و مجزای زلزله در طول‌های کوچکتر، مثلا 80، 100، 120 کیلومتری در گذشته گسیخته شده است.

وی یادآور شد: اینکه گسلی بتواند در یک زلزله، به طول حدود هزار کیلومتر گسیخته شود، زلزله‌ای با بزرگایی حدود 9 می‌تواند ایجاد شود و این عملا یک فاجعه بزرگ خواهد بود ولی مطالعات ما نیز نشان می‌دهد که  گسل‌هایی که در پوسته قاره‌ای وجود دارند در بیشتر موارد  چنین زلزله‌ای نداشته‌اند بلکه بررسی‌ها نشان می‌دهد که سامانه‌های گسلی طویل مشتمل بر چندین قطعه گسلی هستند که هر کدام دارای طول‌های مختلف مثلا 100، 70 و 60 کیلومتر است و در مجموعه و در کنار و در امتداد هم کل روند هزار کیلومتری این سامانه گسلی را شکل می‌دهد ضمن آنکه مثلا این 15 قطعه هر کدام دارای فعالیت و توان لرزه زایی متفاوت هستند.

بزرگترین زلزله برای گسل های ایران

زارع در خصوص بزرگترین زلزله‌های ثبت شده در ایران گفت: از زلزله‌های بزرگ ثبت شده دو دسته اطلاع داریم یک دسته از آنها زلزله‌های تاریخی هستند که برآورد بزرگا برای آنها بر پایه شدت ثبت شده در پهنه رومرکزی آنها حدود 8.0 تا 7.7 ریشتر مانند زمین لرزه 855 میلادی در قومس – دامغان با بزرگای برآورد شده 8.0 ریشتر و زلزله 1780 میلادی با بزرگای برآورد شده 7.7 ریشتر در تبریز بوده است.

وی اضافه کرد: بر اساس اطلاعاتی که  از قرن بیستم تا به امروز داریم، بزرگترین زلزله‌ای که در پوسته قاره‌ای فلات ایران رخ داده است زلزله طبس با بزرگای 7.4 ریشتر و بزرگترین زلزله رخ داده در پهنه فرورانش مکران در جنوب شرق فلات ایران، زلزله 2013 سراوان با بزرگای 7.8 ریشتر بوده است البته کانون زلزله 1945 در پهنه فرورانش گسل مکران با بزرگای 8.2 ریشتر نیز در بیرون مرز های ایران ولی در ناحیه مرزی ایران و پاکستان رخ داده است.

رئیس مرکز پیش بینی زلزله پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله  با اشاره به زلزله سراوان با بزرگای 7.8 ریشتر اظهار کرد: این زلزله مربوط به «زون فرو رانش» است و جزء زلزله‌ های پوسته قاره‌ایی فلات ایران محسوب نمی‌شود ولی بزرگترین زلزله‌ای که بر اثر جنبایی گسل‌ها در پوسته فلات قاره‌ای در فلات ایران رخ داد زلزله طبس سال 1357 است.(مهر)