یک میلیون حاشیه‌نشین در مشهد؛ سوغات مهاجرت

بی‌شک اگر همت مسئولان پیش از این بر توسعه مناطق روستایی اعم از ایجاد زیرساخت‌ها و بهسازی عمرانی و اختصاص امکانات و خدمات مورد نیاز و همچنین ایجاد بستر اشتغالزایی قرار می‌گرفت، روستاییان براحتی حاضر به ترک محل زندگی و موطن خود نبودند.

در حالی که اکنون بسیاری از این هموطنان که عمده آنها را جوانان تشکیل می‌دهند، ناخواسته و به دلیل گریز از شرایط سخت زندگی در این مناطق و به امید رسیدن به شرایطی بهتر، دیار خود را ترک کرده و به حاشیه‌نشینی در شهرها متوسل و در گردابی گرفتار می‌شوند که هم احتمال غرق‌شدن خودشان را افزایش می‌دهد و هم تبعاتش به شهرها آسیب فراوانی می‌رساند.

طبق آمار معاونت توسعه روستایی و مناطق محروم کشور، هم‌اکنون 38 هزار روستا با جمعیت بالای 20 خانوار در کشور وجود دارد که تاکنون حدود کمتر از نیمی از آنها بهسازی شده است، این در حالی است که روستاهای زیر 20 خانوار زیادی در کشور وجود دارد که اگر آنها را به این آمار اضافه کنیم، میزان روستاهای توسعه نیافته کشور، رقم قابل توجهی خواهد شد.

البته مسئولان در تمام دوره‌های گذشته پس از انقلاب، توجه ویژه‌ای به توسعه و بهسازی روستاها داشته‌اند، اما به گفته سیدابوالفضل رضوی، معاون توسعه روستایی و مناطق محروم کشور، کمبود اعتبارات بنیاد مسکن و مشکلات اعتباری بانک‌ها، از مسائلی است که به طولانی‌شدن روند بهسازی روستایی و اجرای طرح‌های هادی منجر شده است.

سهل‌انگاری، کمبود اعتبار یا هر دلیل دیگری که عامل ایجاد این روند در کشور بوده است، اکنون به تخلیه بسیاری از روستاها و باقی ماندن چند پیرمرد و پیرزن در این مناطق منجر شده است که عملا نمی‌توانند نقشی در توسعه روستایی داشته باشند؛ فاجعه‌ای که بزودی ضربه سهمگین خود را بر پیکره اقتصاد کشور و ساختار شهرها وارد خواهد کرد.

البته ایجاد و تبلیغ جاذبه‌های شهری نیز در جذب جوانان روستایی به شهرها بی‌تاثیر نبوده است، چراکه این گمان را برای آنها ایجاد می‌کند که مسیر پیشرفت فقط در شهرها رقم می‌خورد و این در حالی است که شهرها با مشکلات بسیاری نظیر نبود اشتغال، آلودگی هوا، ترافیک سنگین، تعذیه ناسالم و هزاران مساله دیگر دست و پنجه نرم می‌کنند و جوانان روستایی زمانی به این موارد پی می‌برند که شاید دیگر راهی برای بازگشت نداشته باشند.

یک میلیون حاشیه‌نشین؛ سوغات مهاجرت

مشهد از جمله این شهرهاست که با وجود حدود یک میلیون حاشیه‌نشین، بیشترین حاشیه نشینی را در سطح کشور به خود اختصاص داده و اکنون با مشکلات متعددی نظیر افزایش متقاضیان کار و مسکن و معضلات اجتماعی و فرهنگی درگیر است.

یک کارشناس امور اجتماعی با اشاره به معضلات خالی شدن روستاهای اطراف مشهد از سکنه و پناه بردن به حاشیه‌های شهر، به مهر می‌گوید: مهاجرت گسترده روستاییان به مشهد و دیگر شهرهای خراسان رضوی، به دلیل زیارتی بودن آن صورت می‌گیرد و بسیاری از افراد گمان می‌کنند با سفر به این مناطق می‌توانند از موقعیت‌های شغلی برابری استفاده کنند، در حالی که این‌گونه نیست.

عباس رفیعی با بیان این‌که معمولا افراد پانزده تا سی و پنج ساله تمایل دارند تا از روستاها به شهرها کوچ کنند، در گفت‌وگو با مهر می‌افزاید: این موضوع، مشکلاتی نظیر محدودیت منابع در جوامع شهری، بیکاری، کمبود فضای زیستی و آموزشی، آلودگی هوا و محیط‌زیست را در شهرها ایجاد می‌کند و در مقابل سبب سالخوردگی و زنانه شدن نیروی کار کشاورزی، توسعه‌نیافتگی و تخلیه روستاها می‌شود.

به گفته وی، مهاجرت بی‌رویه از روستا به شهر، موجب برهم خوردن تعادل‌های منطقه‌ای می‌شود که در کنار این امر شاهد افزایش شدید عرضه نیروی کار در مقابل آهنگ کند رشد مشاغل شهری هستیم. ضمن این‌که باید در نظر داشت اثرات مهاجرت در فرآیند توسعه شهری بسیار حادتر از تشدید بیکاری و کم‌کاری نیروی شهر است.

این کارشناس امور اجتماعی با تاکید براین‌که پدیده مهاجرت محصول بی‌توجهی به روستاهاست و شاید اگر امکانات بیشتری در اختیار روستاییان قرار گیرد، آنان هیچ‌گاه به شهرهای بزرگ کوچ نکنند، تصریح می‌کند: در هر صورت یک روستایی با یک مقایسه ساده می‌تواند دریابد که شهرها امکانات محدودی در همه زمینه‌ها دارند و به عنوان مثال در شهرها، فرصت‌های شغلی محدود و امکان خانه‌دار شدن تقریبا غیرممکن است، در حالی است که یک جوان روستایی براحتی می‌تواند در روستای خود صاحب شغل و صاحب خانه شود.

یک‌سوم جمعیت مشهد حاشیه‌نشین هستند

در همین حال عضو شورای شهر مشهد نیز با بیان این‌که این شهر بیشترین جمعیت حاشیه‌نشین در سطح کشور را دارد، می‌گوید: بدون شک سیاست‌های نادرست و ایجاد نکردن اشتغال در روستاها سبب مهاجرت گسترده و پناه آوردن این اقشار به حاشیه‌های شهر شده است.

غلامرضا بصیری‌پور با بیان این‌که یک‌سوم جمعیت مشهد حاشیه‌نشین هستند، می‌افزاید: متوسط حاشیه‌نشینی در کلانشهرها، 16 درصد جمعیت است درحالی که مشهد، 30درصد جمعیت حاشیه‌نشین را به خود اختصاص داده است.

وی با بیان این‌که مهاجرت روستاییان به حاشیه شهرها، بزرگ‌ترین ضربه را به بدنه شهرها وارد کرده است، تاکید می‌کند: امروز باید با توسعه روستاها، مانع مهاجرت آنان به شهرهای بزرگ شد، زیرا مهاجرت، شهرک‌ها و دخمه‌های کوچکی را در حاشیه شهرها ایجاد می‌کند که مسئولان قادر نیستند به اهالی این شهرک‌های کوچک، خدمات‌ ارائه کنند. این در حالی است که فرهنگ حاشیه‌ شهر بر فرهنگ ساکنان مرکز شهر و تمام مسائل شهری مشهد نیز تاثیرگذار است.

فرماندار مشهد نیز با اشاره به این‌که ایجاد اشتغال و توسعه پایدار در روستاها می‌تواند میزان ماندگاری آنان در روستاها را افزایش دهد، تاکید می‌کند: یکی از دلایل اصلی مهاجرت‌ها، نارضایتی از زندگی روستایی و رسیدگی نکردن به این مناطق است و در حقیقت روستاییان با مهاجرت‌های اجباری و اختیاری به شاکله زندگی خویش ضربه می‌زنند.

حسن موحدیان با اشاره به این‌که پدیده مهاجرت سبب از بین رفتن فرهنگ روستایی و روستانشینی شده است، می‌گوید: یکی از نتایج این مهاجرت‌ها، امروزه تخریب خانه‌های روستایی است، درحالی که صاحبان این منازل در حاشیه‌های شهر مشهد در شرایطی سختی زندگی می‌کنند، زیرا از عهده هزینه‌های سنگین بابت اجاره منزل و غیره در شهر برنمی‌آیند، در حالی که بیشتر این افراد در روستا دارای منزل مسکونی هستند.