مازاری، شغلی که 700 سال قدمت دارد

مازاری از پیشه های قدیمی استان یزد به شمار می رود که قدمتی بیش از 700 سال دارد اما هنوز رنگ فراموشی به خود نگرفته و کوچه مازاری های یزد هنوز رنگ و بوی حنا و ادویه دارد و این پیشه قدیمی پس از 700 سال، هنوز هم راسته ای از خیابانی در یزد را به خود اختصاص داده است.

کوچه مازاری های یزد برای همه مردم این دیار نامی آشناست و گرچه ممکن است بسیاری از مردم خارج از استان، حتی معنای کلمه مازاری و نوع کار این پیشه را ندانند اما آنها که سفری به یزد داشته اند، در پرس و جوهای خود برای خرید سوغات یزد، حتما نام کوچه مازاری را شنیده اند.

مازاری ها در گذشته های نه چندان دور و در دو سه دهه اخیر ارج و قرب بسیاری به ویژه در خانه های سنتی و نزد مادربزرگها داشتند.

مادربزرگها، مشتریان پر و پا قرص مازاری های یزد

مادربزرگهای آن زمان و حتی برخی مادربزرگ های این دوره، کوچه ها و خیابانهای بسیاری را طی می کردند تا به گذر مازاری ها در خیابان کاشانی برسند و حنا و ادویه و مخصوصا حنای مورد نیاز خود را از کوچه مازاری ها تهیه کنند.

کوچه مازاری یزد هنوز هم حال و هوای قدیم را دارد و گرچه بسیاری از واحدهای مازاری آن تعطیل شده اما همین تعداد موجود، توانسته اند نام مازاری را به خوبی حفظ کنند.

اما اینکه مازار چیست و مازاری کیست، در گفتگو با یکی از محققان استان یزد و پژوهشگران فرهنگ عامه مورد بررسی قرار گرفته است.

مهناز صادقی، پیشه مازاری را از مشاغل اصلی در یزد در گذشته های نه چندان دور معرفی کرد و گفت: زمانی که تاجران یزدی رفت و آمد خود را به هند و پاکستان و کشورهای حوزه خلیج فارس آغاز کردند، مازاری رونق بسیاری گرفت زیرا تاجران حنای یزد را به این کشورها می بردند و حناسابی به این ترتیب یکی از مشاغل اصلی استان یزد شد و حنای یزد نیز شهرتی اساسی گرفت.

مازاری ها، حنا را به نام یزد به شهرت رساندند

وی عنوان کرد: گرچه اصل برگ حنا از سایر استانها به یزد آورده و در اینجا ساییده می شد اما به دلیل اینکه فرآوری و بسته بندی حنا در یزد انجام می شد، حنای یزد شهرتی جهانی یافت و هنوز هم در کشورهای حوزه خلیج فارس، به دنبال حنای یزدی هستند و حنای یزدی طالبان بسیاری دارد.

صادقی خاطرنشان کرد: تاجران در آن زمان در سفرهای خود، ادویه های به اصطلاح نکوبیده را نیز کم کم به مازاری های یزد وارد کردند و به این ترتیب برخی از مازاری ها علاوه بر حناسابی، سابیدن ادویه هایی نظیر فلفل، دارچین،‌ زنجبیل و ... را نیز آغاز کردند.

وی با اشاره به نوع کار مازاری ها بیان کرد: "ماز" به معنای چرخ نورد است و از آنجا که چرخ مازاری، کار نورد و حرکت بر روی برگ حنا را انجام می‌ دهد، از این شغل به عنوان مازاری یاد می شود.

علاقه مازاری ها به استفاده از ابزار و ادوات قدیمی برای ادامه شغل خود

نکته جالب توجه در شغل مازاری در شرایطی که بیش از 700 سال از این شغل می گذرد، این است که هنوز اسباب و وسایل مازاری، همان ابزار و وسایل 7 قرن پیش است. در گذشته از سنگی دایره ای شکل از کوه های اطراف مهریز تهیه می شد، همچنین از حیوانی چهارپا برای گرداندن سنگ استفاده می شد و اکنون نیز به رغم اینکه آسیابهای صنعتی می توانند جای چرخهای مازاری و چهارپایان را بگیرند، مازاری ها همچنان علاقمند به ادامه کار به شیوه سنتی هستند.

در خیابان کاشانی یزد کوچه ای به نام کوچه مازاری وجود دارد که در آن مغازه هایی به قدمت 80 تا 100 سال وجود دارند و اکنون به کار مازاری مشغول هستند.

با ورود به گذر مازاری ها، بوی عطر حنا در فضا پیچیده است و این مهمترین معرف کوچه مازاری است و با ورود به این کوچه، دیگر نیازی به هیچ نام و آدرس و نشانی نیست و عطر حنا و ادویه، رهگذران را به سوی مازاری ها می کشاند.

در این مغازه ها که اغلب تاریک هستند و نور آنها از دریچه ای کوچک از سقف تامین می شود، سکویی به بلندی کمتر از نیم متر وجود دارد که سنگ بزرگ گردی بر روی آن قرار گرفته و سنگ به وسیله چوبی که به آن متصل است، با حرکت مردان قوی یا شتر و برخی چهارپایان دیگر به روی خود می چرخد و آنچه بین سنگ و سکو قرار دارد را آسیاب می کند.

در اطراف سنگ مازاری و دستگاه بزرگ آسیاب قدیمی، اتاق هایی وجود دارد که اغلب از آن برای انبار کردن ادویه و حناهای نسابیده و نکوبیده استفاده می شود و در اتاق دیگری همه مراحل دوخت کیسه از کرباس و بسته بندی حنا انجام می شود.

مازاری ها کم کم به ادویه فروشی تبدیل می شوند

اکنون فقط چند مورد از مازاری ها همچنان به سابیدن برگ حنا مشغولند زیرا بازار آن کم رونق تر از قبل شده و چند مازاری دیگر، در واقع به سابیدن ادویه روی آورده اند و کار فروش آن را نیز در غرفه ای کوچک در ورودی مازاری انجام می دهند.

بیشتر مشتریان مازاریان، مسافران کشورهای حوزه خلیج فارس هستند و حتی زوار بیت الله الحرام نیز قبل از سفر خود به مکه، اقدام به خرید کیسه های حنا می کنند و عده ای حتی حنا را برای فروش به این کشورها می برند زیرا حنای یزدی شهرت بسیار خوبی بین اعراب برای خود دست و پا کرده است.

در گذشته بخش قابل توجهی از حنا در داخل استان یزد استفاده می شد اما اکنون بیشتر مشتریان مازاری ها، استانهایی نظیر سیستان و بلوچستان و خراسان جنوبی و کرمان هستند و مقدار زیادی از حنای یزد نیز به کشورهای همسایه صادر می شود.

مازاری ها این روزها گرچه سنت اصیل خود را در سابیدن حنا حفظ کرده اند اما کم کم در حال تغییر هویت و گرایش به سمت ادویه فروشی هستند که امید می رود با رونق بازار حنا و پیدا کردن مشتریان خارجی، پیشه حناسابی یا همان مازاری یزد همچنان پابرجا بماند.

به طور قطع اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد نیز می تواند با برنامه ریزی و هدایت گردشگران به این سمت، این پیشه قدیمی و ارزشمند یزد را زنده نگاه دارد.

نشان کوچه مازاری های یزد امروز سنگ مازاری، سنگی شبیه به آسیاب است که قبل از کوچه مازاری در خیابان کاشانی در ابتدای بلوار امام جعفر صادق (ع) به عنوان یک نماد به نمایش گذاشته شده است. ( مهر )