تلویزیون هیچ سریال توقیفی ندارد

با توجه به حضور مدیران گروه‌های مختلف برنامه‌ساز شبکه یک در کنار فرجی، حرف از گروه اقتصادی و برنامه‌هایی چون «مناظره» و «پایش» آغاز شد و مدیریت شبکه و مدیر گروه اقتصاد از نقدناپذیری مسئولان و ایستادگی برنامه‌سازان سخن گفتند. به سریال‌ها پرداختیم و انتقادی را که اخیرا به پرکاری سیروس مقدم شده بود مطرح کردیم و مدیران شبکه هر ایرانی، توضیحات قانع‌کننده‌شان را ارائه کردند.

در پایان بخش اول نشست نیز خبرهایی از همکاری شبکه یک با کارگردانانی چون مسعود ده نمکی، ابراهیم شیبانی، مهدی فخیم‌زاده، بهروز شعیبی، فریدون حسن‌پور، بهرنگ توفیقی، سیدجلال‌الدین دری، فریدون جیرانی و سیروس مقدم مطرح شد که در ادامه می‌خوانید:

* وقتی پای حرف منتقدان می‌نشینیم فکر می‌کنند این رسانه ملی است که خطوط قرمزی را برای جامعه و حتی دیگر رسانه‌ها مشخص می‌کند، در حالی که برخی از این خط قرمزها به شما هم فشار وارد می‌کند و با بستن دست و پای شما، باعث می‌شود مردم نیاز رسانه‌ای‌شان را از رسانه‌های دیگر برطرف کنند. بنابراین در حالی که بازخورد بیرونی این است که رسانه ملی خودش این خط مشی را انتخاب می‌کند، مدیران رسانه اعلام می‌کنند برخی از این خط قرمزها از بیرون برای آنها تعریف می‌شوند. ماجرا از چه قرار است؟

فرجی: رسانه ملی وابسته به هیچ حزب و سازمان و احیانا تفکری در کشور نیست. تلاشش این بوده که همواره استقلال خود را حفظ کند و تنها وابسته به نهاد مقدس ولایت فقیه و رهبری در کشور است و از نظر ما آنچه که خط قرمز محسوب می‌شود و سازمان باید به آن توجه کند، آن چیزی است که به مصالح کلی نظام و کشور آسیب بزند. این تنها خط قرمز ما است و هر آنچه غیر از آن باشد، می‌تواند مطرح شود. در تمام این سال‌ها علی‌رغم فشارها، رسانه ملی تلاش کرده رو به جلو حرکت کند و بسیاری از فضاها را باز کند. اوج این موضوع هم در برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری یازدهم در سال 92 بود. همگان دیدند که رسانه گام‌های بزرگ و جدی برداشت، تلاش کرد برنامه «مناظره» را حفظ کند و به دیدگاه‌های مختلف جریان‌هایی که در کشور هستند، بپردازد و در مسائل مختلف مردم آرای گوناگون را بشنود.

بنابراین سازمان به جلو حرکت کرده و تا حدود زیادی موفق بوده است، اما این به معنی نبود فشار نیست. همچنان نقدپذیری در کشور چه از ناحیه مدیران، مسئولان و حتی مردم در کشور ما بسیار ضعیف است و در این حوزه کمتر کار شده است. حتی مردم هم نقد را نمی‌پذیرند و عموما ناچاریم در تلویزیون وقتی بحث مردم مطرح می‌شود با استفاده از واژه‌های خاصی صرفا تعریف کنیم و اشکالات آنها را نگوییم. حتی اگر اشکال قوم، قبیله، نژاد، شهر یا استانی را مطرح کنیم با مشکلات جدی روبرو می‌شویم. این امر نشان می‌دهد نقدپذیری به طور جدی در جامعه ما ضعیف و نهادینه نشده است.

ما هنوز باور نکرده‌ایم که نقد می‌تواند به اینکه ما رو به جلو حرکت کنیم کمک کند. همانطور که گفتم این موضوع صرفا به مدیران و مسئولان برنمی‌گردد و مردم هم اینگونه هستند. طبیعتا با همین دیدگاه‌ها است که وقتی فردی مدیر می‌شود همچنان باورهای قبلی خود را یدک می‌کشد و همین گونه بزرگ شده است. حتی برخی نقد را تخریب می‌دانند.

من فکر می‌کنم ما همیشه تلاشمان این بوده همانگونه که مقام معظم رهبری می‌فرمایند، بین نقد کردن و نق زدن تفاوت قائل شویم. وقتی کسی را نقد می‌کنیم با امیدوار و طرح نقاط روشن همراه باشد و این با نق زدن، نقد یک طرفه و تمرکز بر خرابی‌ها، سیاهی‌ها و فاجعه‌ها بدون اشاره به نقاط مثبت متفاوت است. اتفاقا طی سال‌های گذشته همواره رسانه ملی بوده که نقاط روشن کشور و دستاوردها را به وضوح و فراوان به تصویر کشیده و شوری در مردم ایجاد کرده است. مردم باور دارند کشور ما رو به رشد است و دستاوردهای کشور را در حوزه‌های علمی، دانش و فرهنگ دیده‌اند. این موضوع نشان می‌دهد ما فقط نق نمی‌زنیم و همواره به نکات مثبت هم توجه داریم. هر جایی که می‌خواهیم نقد کنیم با مشکلاتی مواجه هستیم. خصوصا وقتی تصمیمات دولت را می‌خواهیم مطرح کنیم در همه دوره‌ها با مقاومت‌هایی روبرو بوده‌ایم. خوشبختانه ما هم اشکالات را می‌گوییم، هم نکات مثبت را.

اخیرا که بسته خروج از رکود ضدتورمی دولت مطرح شد، از ناحیه خود دولت با ما تماس گرفتند و خواستند در حضور کارشناسان این بسته را نقد کنیم و گفتند از نظر ما نقد کردن آن و اشاره به نقاط مثبت و منفی‌اش هیچ اشکالی ندارد. خوشبختانه این پیشنهاد خودشان بود. ما هم چند برنامه «پایش» را به این موضوع اختصاص دادیم. امیدوارم این رویه که دولت به ما موضوع انتقادی پیشنهاد دهد ادامه پیدا کند و این فرصت‌ها همواره به رسانه ملی داده شود که همه تصمیمات و سیاست‌های مهمی که قرار است در کشور انجام شود و رسانه می‌تواند به آن کمک کند، توسط کارشناسان و متخصصان بررسی شود.

به هر حال ما منکر این نیستیم که ما در رسانه محدودیت داریم و این موضوع علنی هست و قابل کتمان نیست. عموم این‌ها هم به خاطر فشارهای خارجی بر رسانه است. متأسفانه نقد با تخریب یکی تعریف می‌شود و فضا علیه رسانه‌ و کار رسانه‌ای شکل می‌گیرد و همکاری با رسانه صورت نمی‌گیرد. مثلا اگر ما بخواهیم ماجرای خودرو را در برنامه «مناظره» نقد کنیم، باید مسئولان آن بیایند و در برنامه شرکت کنند اما نمی‌آیند. گاهی می‌خواهیم سیاستی را در حوزه صنعت و مسکن به مناظره بگذاریم، اما مسئولان مهم مرتبط حضور پیدا نمی‌کنند و ما با محدودیت مواجه می‌شویم.

محدودیت فقط این نیست که ما چیزی را نگوییم، گاهی ما می‌خواهیم حرف‌هایی را بزنیم اما وقتی مسئولان نیایند و حرف نزنند، یک طرفه نمی‌شود آن موضوع را قضاوت کرد چون باید طرفین حضور داشته باشند و با غیبت آنها دست رسانه بسته می‌شود. این از جمله محدودیت‌های ما است که انشالله کمتر شود و رسانه بهتر به کار خود برسد.

*شما در مقابل ضدفرهنگ نقدناپذیری در کوتاه مدت چه استراتژی دارید؟ شاید بگویید ما برای بلندمدت فرهنگسازی می‌کنیم اما در کوتاه مدت، بحران‌ها و بزنگاه‌ها عقب نشینی می‌کنید یا ایستادگی؟

فرجی: طبیعتا عقب نشینی نمی‌کنیم. دیگر زمانه، زمانه عقب نشینی نیست و ما تلاش می‌کنیم رو به جلو برویم اما رودررویی با موانع سرعت پیشروی ما را کم می‌کند. وقتی مانعی پیش رو نباشد به سرعت می‌توان به اهداف دست یافت اما در غیر این صورت مدام مجبوریم پیچ و تاب بخوریم، دور بزنیم و... اما هیچوقت عقب نشینی نمی‌کنیم و رو به جلو می‌رویم. برنامه‌های رسانه عملا این را نشان داده است. شما تولید برنامه‌هایی مثل «پایش»، «دیروز امروز فردا»، «شناسنامه»، «ثریا»،‌ مهم‌تر از همه «مناظره» را در نظر بگیرید که در چند سال اخیر شکل گرفته‌اند. این موضوع نشان می‌دهد رسانه عزم کرده حرف مردم را بزند و آنها خود و مسائلشان را در تلویزیون ببینند. بنای ما به هیچ وجه عقب‌نشینی نیست.

*آقای سیاح درباره «مناظره» گاه خبرنگارانی که حوزه کاری‌شان با موضوعات برنامه مرتبط بوده از بروز تغییرات دقیقه نودی در این برنامه گلایه می‌کردند. مثلا به این نکته اشاره می‌کردند که با فشار یک وزیر موضوع مناظره تغییر پیدا کرده یا اینکه قوه قضائیه در سمت و سوی «پایش» نقش دارد و ... یا از همین دست موضوعات که باعث استعفای تهیه‌کننده و فرارش از این فشارها می‌شود. شما چه راهکاری برای عقب‌نشینی نکردن در این مواقع دارید؟

سیاح: همچنان که گفتند سینه‌های مسئولان و مردم در جامعه ما به خصوص مسئولان نسبت به انتقادها فراخ نیست و تحمل‌ها کم است یا در این مقطع خیلی زیاد نیست.

افراد ترجیح می‌دهند به اسم مناظره در برنامه‌های تلویزیونی بیایند اما قبل از حضور سوالات را می‌خواهند، یا تعیین می‌کنند حاضرند در کنار چه کسی پاسخگو باشند یا نباشند و... تقریبا در هر مناظر‌ه‌ای ما جرات نداریم سوال مناظره را آنونس کنیم چراکه با پی بردن به موضوع مناظره، فشارها آغاز می‌شود و برخی تلاش می‌کنند موضوع را تغییر دهند. همین هفته نمی‌خواستیم سوال نظرسنجی «پایش» را پخش کنیم چون ممکن بود مسئولان از برخی پاسخ‌های مردم خوششان نیاید، من می‌خواستم ایستادگی کنیم اما سریعا تماس‌ها و فشارها آغاز شد.

در این فضا ما وظیفه داریم کوتاه نیایم و تلاش کنیم با این ضدفرهنگ مقابله کنیم تا اصلاحش کنیم. اکنون باید کج دار و مریز جلو برویم و در این زمینه به حمایت افراد جسور، فهمیده و استخوان ترکانده همچون آقای فرجی و دیگر رؤسای سازمان نیاز داریم. البته می‌دانم آنها تلاششان را می‌کنند و فشار هم رویشان خیلی خیلی زیاد است. شما هم باید کمک کنید تا این فضا بشکند.

*یک سوال که از آقای سیفی‌آزاد می‌شود پرسید این است که فارغ از پایان مأموریتتان در شبکه چهار که البته حتی یک ماه هم از آن نگذشته است، چطور به کارهایتان می‌رسید؟‌ مدیریت گروه فیلم و سریال شبکه یک به تنهایی مشغله‌ای بزرگ است و شما در کنار این موضوع، مدیریت یک گروه دیگر را داشتید و کارگردانی تئاتر و نوشتن فیلمنامه هم که جزو برنامه‌هایتان بوده است. به تازگی هم که اعلام شد قصد دارید فیلم سینمایی بسازید!

سیفی‌آزاد: مدیریت زمان.

*آقای سیفی‌آزاد «دودکش 2» ساخته می‌شود؟

سیفی‌آزاد: فعلا خیر.

*همانطور که سری‌سازی «پایتخت» موفق بود، این سریال هم می‌توانست نمونه موفق دیگری با شخصیت‌هایی از همان جنس باشد. گرچه برای «پایتخت» هم دچار مشکلات بسیاری شدید که حتی به تهدید یکی از نماینده‌ها برای دست برداشتنش از غائله انجامید. سری چهارم «پایتخت» هم قرار نیست ساخته شود یا مثل دفعات پیش ناگهان دی‌ماه سریال کلید می‌خورد و به پخش می‌رسد؟

سیفی‌آزاد: «پایتخت» حتما در آینده ساخته می‌شود شاید امسال به دلایل وضعیت مناسبت‌ها و زمان‌ها نشود برای ایام نوروز این فضا را تدارک دید اما چون این سریال بسیار موفق و دارای شخصیت‌های خوبی است که قابلیت مانور دادن دارند، مردم با آنها آشنا هستند و دوستشان دارند، ما این را ظرفیت و داشته رسانه می‌دانیم و قطعا آن را از دست نخواهیم داد. علی رغم اینکه فشارها هم هست، کج‌فهمی‌هایی که باعث برداشت غلط و سوءتفاهم‌ها می‌شود اما قاعدتا اگر جمع‌بندی رسانه بر این قرار بگیرد که قصه‌ای متناسب با نیاز ملی کشور برای این سریال داریم حتما سری چهارم آن را خواهیم ساخت. برنامه‌ریزی هم براساس برنامه کلان سازمان انجام می‌شود.

شخصیت‌های تلویزیونی که خلق می‌شود، جزو داشته‌ها، اموال و دارایی سازمان هستند؛ اموال معنوی که برای خلقش زحمت کشیده شده و متعلق به مردم است. به عبارتی واقعا بیت المال است. بنابراین حتما «پایتخت4» ساخته خواهد شد اما امسال به دلیل اینکه پنج روز اول نوروز با ایام فاطمیه مصادف شده، شاید نتوان این مناسبت را با فضای قصه تطبیق داد اما اگر به راهکار برسیم این اتفاق می‌افتد.

*مهدی فخیم‌زاده اخیرا اشاره کرد پیشنهاد داده «قورباغه و قناری» سریال نوروزی این شبکه باشد. از این پیشنهاد استقبال نمی‌کنید؟

سیفی آزاد: این کار فضای طنز و کمدی دارد و در شبکه یک ساخته می‌شود. به نتیجه کار بستگی دارد و اگر ظرفیت‌های کافی را دارا باشد، می‌شود روی آن فکر کرد اما هنوز تصمیم قطعی گرفته نشده است.

فرجی: در واقع کار آقای فخیم‌زاده کار نوروزی ما نیست. اینکه ما بعدا تصمیم بگیریم آیا آن را نوروز نمایش دهیم یا خیر بحث دیگری است و ما هنوز سریال نوروزی‌مان را انتخاب نکرده‌ایم.

*حرف از سیروس مقدم شد. او از بهترین کارگردان‌های تلویزیون ما است که خود من به عنوان یک خبرنگار، از سریال «زیر هشت» به بعد گزارش پشت صحنه از سریال‌های او را از دست نداده‌ام. با این حال نمی‌توان از برخی انتقاداتی که به ویژه اخیرا درباره او مطرح شده گذشت؛ اینکه سریال او هنوز روی آنتن است که وارد پیش تولید سریال بعدی خود می‌شود و متوسط سالی دو سریال می‌سازد. این در حالی است که کارگردان‌‌های دیگری هم داریم که حتی کارشان در مرحله ساخت متوقف شده و خانه‌نشین شده‌اند؛ مثلا «نون خامه‌ای» به کارگردانی کاظم راست‌گفتار سریالی است که در مرحله ساخت توقیف شد و از سال 91 تا به حال هنوز هم خبری درباره ازسرگیری ساخت آن نیست. البته این یک مثال بود.

سیفی‌آزاد: البته معمولا درباره سیروس مقدم اینطور نبوده و امسال اینگونه شد که «مدینه» بلافاصله پس از «پایتخت» کلید خورد. آن هم به دلیل جنس قصه و نوع روایت قصه و کارگردانی پشت هم بود.

* این روال مربوط به چند سال اخیر است و او هر سال دو سریال دارد. ساخت «چاردیواری» در سال 88 و پخش در نوروز 89. ساخت «زیر هشت» و پخش در 89. بلافاصله «پایتخت 1» و پخش در نوروز 90. بعد ساخت «تا ثریا» پاییز 90، بعد «چک برگشتی» نوروز91، «دیوار» مهر 91، «پایتخت2» نوروز 92، «بچه‌های نسبتا بد» پاییز 92، «پایتخت3» نوروز 93، «مدینه» تابستان 93 و حالا هم که «میکائیل».

سیفی‌آزاد: ظرفیت کارگردان و تطابق قصه‌ها با جنس کارگردانی، زمان تولید و... این‌ها مؤلفه‌هایی مربوط به پشت صحنه است که ما از زاویه دید حرفه‌ای به آن نگاه می‌کنیم. کار در تلویزیون لوازم و شرایط خاص خود به لحاظ تولیدی را می‌خواهد و مؤلفه‌هایی خاص خود تلویزیون است که باید جمع‌بندی شوند از کیفیت تولید تا جنس متون و تطبیق آن با جنس کارگردانی. در جمع‌بندی این مؤلفه‌ها است که به این نتیجه می‌رسیم که آقای مقدم بهترین گزینه برای کارگردانی است و می‌تواند در زمان تعریف شده، به بهترین نحو یک کار را به تولید برساند. اما در کنار او ما با کارگردان‌های جوان هم کار می‌کنیم. مثلا «انقلاب زیبا» اولین کار جدی بهرنگ توفیقی بود و «مسیر انحرافی» که پیش از این ساخته بود یک مینی‌سریال بود. ما در شبکه یک از او حمایت کردیم و شرایط برایش مهیا شد که خودش را نشان دهد.

شبکه یک دنبال این است که فضاهای مناسب را برای اهل هنر فراهم کند اما ظرفیت تولید محدود است و آدم‌ها بر اساس داشته‌ها و استعدادهایشان ارزیابی و انتخاب می‌شوند. قرار نیست صرف اینکه من کارگردانم و بیکارم به من کاری داده شود. این حق نیست. این انتخاب است. ما هم انتخاب می‌کنیم و این انتخاب بر اساس منافع سازمانی و محک کیفیت هنری است.

درباره «نون خامه‌ای» هم توقیفی در کار نیست و به دلیل مشکلات متن، قرار بود بازنویسی شود که هنوز این بخش به نتیجه نرسیده است. نویسندگان با افقی که سیما برای متن‌ها در نظر دارد هم افق نشده‌اند و بنابراین فعلا قرار است متن‌ها اصلاح شود و بعد تولید را ادامه دهیم. بنابراین ما اصلا کار توقیفی در سیما نداریم. پیش‌بینی‌های لازم برای توقیف نشدن آثار برخلاف سینما که چنین تدبیری در آن هنوز اجرایی نشده، همواره در سیما انجام می‌شود و نگاه ما ملی و مذهبی است.

ما خلأهایی که فکر می‌کنیم باید به آنها پرداخته شود برطرف می‌کنیم و منافع ملی و نیاز مخاطبان را در نظر می‌گیریم. این فضای کلی کار و تصمیم‌گیری است. شانس شبکه یک این است که مدیری آگاه و مسلط به حوزه سریال‌سازی و فیلمسازی دارد و این فرصت مغتنمی برای ماست و راهنمایی‌های او کاملا موثر است.

فرجی: طبیعتا همانطور که گفتید سیروس مقدم یکی از بهترین سریال‌سازان شبکه‌های سیما است. عمده رشد و توفیقات او نیز در شبکه یک بوده گرچه در شبکه سه نیز سریال‌هایی داشته است. او به شبکه یک علاقمند است و ما هم به همکاری با او علاقمندیم. طبیعتا نباید از فردی که روی او سرمایه‌گذاری شده، او در گونه‌های مختلف تجربه کرده و به پختگی رسیده است، صرف نظر کنیم. عموما دو نوبت در سال است که تلویزیون بیننده‌های زیادی دارد؛ نوروز و ماه مبارک رمضان. طبیعتا مصلحت نیست ما برای این دو زمان از افرادی استفاده کنیم که کمترین تجربه را هم ندارند. برخی دوستان در شبکه‌های دیگر چنین کاری کرده‌اند و همه نتیجه‌اش را دیده‌ایم و خود شما منتقد آن شده‌اید. این سوال پیش آمده که تلویزیون اصلا چرا چنین سریالی را تولید کرده؟

طبیعتا کنداکتور را باید به کسانی سپرد که تلویزیون را می‌شناسند و کارشان را بلدند و تضمین برای تلویزیون به همراه می‌آورند. بنابراین شیوه‌ ما غلط نیست. ما این روزها کار بهرنگ توفیقی را پخش کردیم و بعد از آن نوبت به پخش «معراجی‌ها» مسعود ده‌نمکی رسید که سر و صدای زیادی می‌کند و کار متفاوتی است. احتمالا پس از این هم «عامل سوم» را روی آنتن خواهیم فرستاد که کار ابراهیم شیبانی است و 10 قسمت دارد. مهدی فخیم‌زاده برای ما سریال می‌سازد. «گذر از رنج‌ها» فریدون حسن‌پور نیمه دوم سال پخش خواهد شد که ممکن است اسم آن‌ «دنیا» باشد. سریال «کپی برابر اصل» را جلال الدین دری می‌سازد و تا به حال 60، 70 درصد کار او هم تولید شده است. فریدون جیرانی هم سریالش را برای شبکه ما کلید زد.

ما بهروز شعیبی را داریم که سریال ویژه محرم و صفرمان را می‌سازد. حالا داریم با 10 کارگردان مختلف کار می‌کنیم. شما بگویید دیگر چند کارگردان باید با ما کار می‌کردند که نمی‌کنند؟ «میکائیل» سریال جدیدی که مقدم می‌خواهد آن را بسازد، دو سال نگارش فیلمنامه آن طول کشیده است. همچنین چندین بار ساخت آن به دلیل آماده نبودن فیلمنامه و شرایط تولید عقب افتاده است. طرف مشارکت ما نیروی انتظامی هم بارها گلایه کرده که این کار تا به حال باید به پخش می‌رسیده است. مقدم به شیوه‌های جدید تولید دست پیدا کرده و از تجربیات خود استفاده می‌کند. مردم هم کارش را می‌بینند و دوست دارند. یعنی همه چیز خوب است و نتیجه مطلوبی به دست آمده است. شما توصیه می‌کنید از او استفاده نکنیم؟!

*کارکردن به این شیوه، فارغ از اسامی خطراتی هم دارد. اینکه وقتی کاری برای خودش به یک برند تبدیل می‌شود و اصطلاحا می‌گیرد دوستان ممکن است شرایط مالی بالایی را به سازمان صداوسیما تحمیل کنند. این سرمایه‌های ملی که آقای سیفی‌آزاد نام بردند و اینکه شخصیت‌هایی را که ساخته و پرداخته ذهن نویسندگان است به عنوان سرمایه بدانیم، اگر با چنین خطری روبرو شود، چطور آنها را حفظ می‌کنید؟ آیا به رقم‌های بالای دستمزد در سری جدید یک سریال به خاطر اینکه سری های قبلی آن گرفته است، تن می دهید؟

فرجی: ما هنوز با چنین شرایطی مواجه نشدیم. سریال‌های مختلفی از جمله «پایتخت» همان قیمتی را داشته که سریال‌های معمولی تلویزیون داشته و ما مبلغ اضافه‌ یا پول خارج از استاندارد پرداخت نکرده‌ایم. ضمن اینکه آورده خوبی هم برای رسانه داشته؛ هم از نظر بیننده و هم جذب مشارکت سازمان‌هایی که حاضر شدند هزینه‌های ساخت را تقبل کنند.

سیفی آزاد: امسال ما برای سه کارگردان جوان فرصت ایجاد کردیم و فضای کار ما به خوبی مدیریت شده‌است.

ادامه دارد...