تکاپوی شهر در پیشواز زمستان

جام جم سرا: زمستان برای طبیعت فصل آرامش است و فرصتی دوباره تا خودش را برای بهار آینده آماده کند، خلاصه همه چیز برای این‌که چهره شهرمان رنگ و روی زمستانی خودش را نشان دهد، مهیاست.

حال و هوای زمستانی شهرمان، اما یک روی دیگر هم دارد. وقتی قرار باشد چهره واقعی خودش را به شهر و مردمش نشان دهد و این یعنی زمستان آن‌قدرها هم که به نظر می‌رسد بی دردسر نیست.

همین که دانه‌های برف شروع به باریدن کند و سوز نرمی‌ به صورت‌ها بخورد، خیابان‌ها و بزرگراه‌های شهرمان از انبوه خودروهای متوقف در ترافیک به حالت قفل درآید، تاکسی‌ها کیمیا شود، اتوبوس‌ها و قطارهای مترو از شدت جمعیت رو به انفجار باشد، چاله‌های کنده شده و فرورفتگی‌های کوچک و بزرگ روی آسفالت، خیابان‌ها را به دریاچه‌های کوچک و بزرگی تبدیل کند و... اینها یعنی دردسرهای زمستانی شهر برای تردد شهروندان روی خودش را نشان داده است.

هرچند در سال‌های گذشته مجموعه مدیریت شهری و سازمان‌های زیرمجموعه با اقدامات پیشگیرانه همه تلاش‌شان را کردند تا باران پاییزی و برف زمستانی غافلگیرشان نکند، اما برخی مشکلات پیش آمده در شهر نشان داد که با همه اقداماتی که برای آمادگی شهر در فصل زمستان انجام شده، اما هنوز زمستان نه فقط برای شهروندان بلکه برای مسئولان شهری نیز دردسرساز است.

در این شرایط در حالی که هنوز یک ماهی تا آغاز فصل زمستان باقی است سازمان‌های متولی خدمات شهری در بخش‌های مختلف از هم‌اکنون برای آماده کردن شهر دست به کار شده‌اند به این امید که شاید با تجربه‌ای که از زمستان سال‌های گذشته دارند، بارش برف و سرمای زمستان امسال تا حد ممکن روند عادی زندگی شهری را مختل نکند.

زمستان مدیریت شهری

در بسیاری از کلانشهرهای دنیا رنگارنگی پاییز و سفیدی برف زمستان گردشگر شهری جذب و درآمدی سرشار عاید شهر می‌کند؛ اما در کلانشهرهای ما که تهران الگوی تمام نمای آن است شهروندان به‌دلیل بحران‌های ریز و درشت شهری از آن فرار می‌کنند و وضع شهر چنان می‌پیچید که گاهی به تعطیلی کشیده می‌شود.

عظیم رجب‌پور، کارشناس مسائل شهری به جام‌جم می‌گوید: در تهران نیاز به برف نیست، همان باران که ببارد شهر قفل می‌شود و اگر شدید باشد؛ شهر را سیل با خود می‌برد. باریدن برف هم داستان دیگری دارد.

این‌که با یک برف فضای سبز از بین می‌رود، میزان غلظت نمک سطح زمین در اثر نمک‌پاشی برای آب شدن برف و باز ماندن راه‌ها افزایش می‌یابد، این‌که در اثر اسیدی بودن شهر بر اثر آلودگی هوا، شهر خورده می‌شود و آلودگی آن به زمین اضافه می‌شود، این‌که با یک ترافیک کم، میلیون‌ها لیتر بنزین دود می‌شود و به هوا می‌رود و دوباره نصیب ساکنان همان شهر می‌شود، این‌که با یک بارندگی مسافران در گوشه خیابان‌ها و در ایستگاه اتوبوس مدت‌ها برای آمدن تاکسی و اتوبوس معطل می‌شوند و... اینها نمونه‌هایی از مواردی است که پاییز و زمستان هر سال شهروندان با این مشکلات درگیر هستند و مدیریت شهری نیز همواره با آنها دست به گریبان است بدون این‌که تاکنون برای این مشکلات نسخه مطمئنی پیچیده شده باشد.

این کارشناس شهری تصریح می‌کند: الگوبرداری از برخی کشورها و البته بومی‌سازی آن می‌تواند راهکار مقابله خوبی باشد، کشورهای دیگر سعی کرده‌اند درختان و فضای سبز سازگار با اقلیم خود پرورش دهند، به جای نمک در زمستان از پلیمرها و مواد کمتر ضرررسان به طبیعت استفاده کنند، حتی با استفاده از روش‌های مکانیزه دخالت انسان را در میزان پاشیدن نمک حذف کنند.

خیابان‌های آب‌گرفته

همین که باران چند ساعتی روی سر شهر ببارد، شهروندان به‌وضوح در می‌یابند که شهر بدون آبگرفتگی در هنگام بارندگی، رویایی دست نیافتنی است.

چاله چوله‌های شهرمان در نیمه اول و دوم سال دو کاربرد متفاوت دارد، بهار و تابستان وقتی با خودرو از رویشان رد می‌شوید اگر سرعت بالایی هم داشته باشید، می‌توانید مطمئن باشید که خودرویتان حسابی آب بندی می‌شود و حتی ممکن است کارتان به تعمیرگاه خودرو بکشد و کلی خرج روی دست‌تان بگذارد، اما همین چاله‌های کوچک و بزرگ در پاییز و زمستان حکم دریاچه‌های کوچک و بزرگ را پیدا می‌کند که هیچ راه گریزی از آن نیست.

این تجربه سال‌های گذشته شهری است. همین که چند ساعتی باران ببارد و برف روی زمین بنشیند دریاچه‌های نامرئی هم یکی پس از دیگری مثل قارچ از دل زمین بیرون می‌زند.

آن وقت است که حال و هوای عابران پیاده‌ای که برای عبور از عرض خیابان کلی مشقت به جان می‌خرند به این امید که با کمترین حد خیس شدن پاچه‌های شلوارشان به سلامت به آن طرف خیابان برسند، دیدن دارد.

در این میان تصور خودروهایی که بی‌توجه به اطراف با شتاب و سرعت از روی این دریاچه‌های کوچک و بزرگ عبور می‌کنند و آب گل‌آلود را به عابرانی که گوشه خیابان ایستاده‌اند، می‌پاشند به اندازه کافی ناراحت‌کننده است.

تجربه سال‌های گذشته نشان داده که در فصل پاییز و زمستان شهری بدون آبگرفتگی رویایی دست نیافتنی است، با این حال معاون خدمات شهری شهرداری تهران معتقد است که با وجود اقدامات پیشگیرانه انجام شده امسال نسبت به سال‌های گذشته وضع به مراتب بهترشده است.

مجتبی عبداللهی در گفت‌وگو با جام‌جم به انجام سه نوبت لایروبی در ماه‌های اردیبهشت، مرداد و پایان شهریور تا پایان مهر امسال با هدف کاهش نقاط آبگیر در فصول بارندگی خبر داده و می‌گوید : در این سه مرحله همه کانال‌ها، رودخانه‌ها و مسیل‌های شهر تهران لایروبی شده است که نتیجه این اقدام این بوده که در بارندگی‌های دو ماه گذشته پایتخت مانند سال‌های گذشته با مشکل خاصی در زمینه آبگرفتگی خیابان‌ها مواجه نبوده‌ایم.

البته هنوز یک ماه به پایان فصل پاییز مانده و زمستان نیز در پیش است و نتیجه‌گیری کلی دراین باره که شهر دیگر مشکلی در زمینه آبگرفتگی نخواهد داشت، زود است.

از اتوبوس‌های شلوغ تا تاکسی‌های دربستی

پاییز و زمستان با سرمای هوا، بارندگی و ترافیک سنگین که از راه می‌رسد مصائب شهروندانی که از حمل و نقل عمومی ‌برای تردد در شهر استفاده می‌کنند هم بیشتر از همیشه می‌شود. اتوبوس‌ها و واگن‌های مترو که از انبوه جمعیت در حال انفجار است، اتوبوس‌هایی که دیر به دیر به ایستگاه‌ها می‌رسد و دقایق طولانی مسافران را در ایستگاه‌ها چشم به راه می‌گذارد ‌و قطارهای مترو که تاخیرهای پی در پی‌شان در بین راه حسابی مسافران را کلافه و عصبی می‌کند.

روزهای بارانی و برفی فرصت مغتنمی ‌است برای برخی رانندگان تاکسی که فقط پا را برای مسافر دربستی روی ترمز بگذارند، آنها که انگار مسافران خیس شده زیر باران را اصلا نمی‌بینند و صدا‌هایی که مسیرهای مختلف را نام می‌برند، نمی‌شنوند، اما کافی است مسافری بگوید: دربست.

مشکل تاکسی‌هایی که در روزهای بارانی بی رحمانه از سوار کردن مسافران شانه خالی می‌کنند نه فقط صدای شهروندان بلکه صدای مسئولان راهنمایی و رانندگی را هم درآورده است.

رئیس پلیس راهور تهران در گفت‌وگو با جام‌جم با گلایه از کمبود تاکسی و اتوبوس در روزهای بارانی، از این که برخی رانندگان تاکسی در این روزها انبوه مسافران را در گوشه خیابان چشم انتظار باقی می‌گذارند و فقط به دنبال مسافر دربستی می‌گردند بشدت انتقاد می‌کند.

سرهنگ تیمور حسینی ساعت‌ها معطلی شهروندان هنگام بارندگی در خیابان‌ها و معابر به انتظار تاکسی و اتوبوس را بیشتر شبیه به یک راهپیمایی می‌داند و از مسئولان سازمان تاکسیرانی می‌خواهد در نیمه دوم سال که شاهد بارش برف و باران هستیم بر عملکرد رانندگان تاکسی نظارت جدی‌تری داشته باشند.

ماجرای نمک‌پاشی به زخم شهر

برفی که می‌بارد اگر روی زمین ننشیند و بلافاصله آب شود شاید چندان مشکل ساز نشود، اما همین که برف روی زمین بنشیند و یخبندان هم چاشنی آن شود، دیگر تردد در سطح شهر چه برای عابران پیاده و چه خودروها به این سادگی‌ها ممکن نخواهد بود زیرا سطح خیابان و معابر دچار یخ‌زدگی می‌شود و همین شرایط علاوه بر این‌که مشکلاتی را برای تردد عابران پیاده به‌وجود می‌آورد در مورد خودروها احتمال خطر لغزندگی و وقوع تصادفات زنجیره ای نیز افزایش می‌یابد.

برای حل این مشکل سال‌هاست شهرداری برای آب کردن برف معابر و یخ‌زدایی و جلوگیری از لغزندگی خیابان‌ها و معابر شهری از مخلوط شن و نمک استفاده می‌کند. هر چند کارشناسان و فعالان محیط‌زیست شهری در این سال‌ها بارها نسبت به پیامدهای مخرب روش نمک‌پاشی برای یخ‌زدایی و تاثیری که به مرور زمان بر محیط‌زیست شهری بر جا می‌گذارد هشدار داده‌اند، اما هزینه بر بودن دیگر روش‌ها که هم‌اکنون در بسیاری از کشورهای دنیا مورد استفاده قرار می‌گیرد، موجب شده نمک‌پاشی همچنان در میان روش‌های یخ‌زدایی خیابان‌ها و معابر شهری ما در فصل زمستان حرف اول را بزند.

این راهکار طی سال‌های گذشته همواره باعث انتقاد جدی فعالان محیط زیست شهری بوده است زیرا آنها معتقدند نمک‌پاشی به مرور زمان موجب شوری آب‌های روانی می‌شود که از شمال تهران به سمت زمین‌های کشاورزی جنوب می‌رود.

آنها تاکید می‌کنند که نمک‌پاشی بافت خاک را از بین می‌برد و به گونه‌های گیاهی هم آسیب می‌رساند.

این موضعگیری‌های منفی نسبت به بکارگیری روش نمک‌پاشی برای رفع یخ‌زدگی و لغزندگی معابر شهری موجب شد تا امسال شهرداری تعدادی ماشین آلات محلول پاش دارای محلول ویژه‌ای با عنوان چیزی شبیه به محلول آب و نمک است، خریداری کند.

عبداللهی، معاون خدمات شهری شهرداری تهران با اشاره به سرویس کامل همه ماشین‌آلات و دستگاه‌های مکانیزه عملیات برف روبی در سطح شهر، از خرید یکسری از خودروهای مکانیزه و تیغه‌های مخصوص برف روبی برای به‌کارگیری در مناطق شمالی که با حجم بیشتری از بارندگی‌ها مواجه است، خبر می‌دهد.

وی یادآوری می‌کند به شهرداری‌های مناطق ابلاغ شده که تا پایان آذر و اوایل دی‌ماه عملیات آماده باش نیروهای خود را آغاز کنند.

امسال نیز همچون سال‌های گذشته مخازن مخصوص کیسه‌های شن و ماسه در معابر، خیابان‌ها و بزرگراه‌های شهری تعبیه خواهد شد ضمن این‌که داربست‌هایی نیز برای قراردادن کیسه‌های شن و نمک در برخی معابر شهری زده شده است.

این مقام مسئول در شهرداری از به‌کارگیری روش جدیدی برای رفع لغزندگی معابر که جایگزین مناسبی برای روش نمک‌پاشی است خبر داده و توضیح می‌دهد : این روش قوی‌تر از محلول آب و نمک عمل می‌کند و قدرت تخریب آن و آسیبی که به طبیعت می‌زند بسیار کمتر از روش نمک‌پاشی معابر است، اما هزینه‌ای که تهیه آن به شهرداری تحمیل می‌کند چند برابر بکارگیری روش نمک‌پاشی است.

به گفته وی، در این روش آب و نمک به میزان مشخصی با هم مخلوط شده و با همین ماشین آلات مخصوص روی قسمت‌هایی از خیابان‌ها و معابر شهری که برف روی آن نشسته پخش می‌شود تا از یخ زدگی جلوگیری شود.

هر چند به گفته عبداللهی، به‌دلیل برخی مشکلات که هزینه‌بر بودن خرید این ماشین آلات محلول پاش مهم‌ترین دلیل آن است، فعلا امکان این‌که روش نمک‌پاشی به‌طور کامل حذف شود وجود ندارد و این کار باید بتدریج انجام شود.

نسخه زمستانی برای درختان

برف زمستانی که همچون چتری روی شاخه‌های درختان خیابان‌های شهرمان پهن می‌شود، واقعا تماشایی است، اما همین برف زیبا می‌تواند برای درختان و فضای سبز شهری مضر باشد. برخی گونه‌های گیاهی آن‌قدر حساس هستند که در برابر سرما ممکن است طاقت نیاورند و از بین بروند، از طرفی برف سنگینی که روی شاخه‌های درختان می‌نشیند هم می‌تواند تهدیدی برای آنها محسوب شود زیرا ممکن است شاخه‌های درختان تاب سنگینی برف نشسته روی‌شان را نیاورد و بشکند.

در همین راستا قرار است زمستان امسال طرح مراقبت از درختان و فضای سبز با جدیت بیشتری در خیابان‌ها و معابر شهری و همچنین پارک‌ها و بوستان‌ها به اجرا درآید.

معاون خدمات شهری شهرداری تهران از به‌کارگیری نیروهای خدمات شهری برای تکاندن شاخه‌های درختان در معابر و بوستان‌های شهری خبر می‌دهد تا نگذارند شاخه‌هایی که برف روی‌شان نشسته براثر سنگینی بشکند.

وی یادآوری می‌کند سه سال پیش در مناطق یک و 3 شهر به‌دلیل نشستن برف سنگین روی شاخه‌هایی که هنوز همه برگ‌های پاییزی شان نریخته بود تعدادی از این شاخه‌ها شکسته شد.

اما عملیات مراقبت از درختان و فضای سبز شهر تهران در برابر زمستان شامل اقدامات دیگری نیز می‌شود. برخی گونه‌های گیاهی و درختان شهرمان هست که به دلیل حساس بودن نسبت به فصل سرما به منظور پیشگیری از سرمازدگی نیاز به مراقبت دارد و این مسئولیت به سازمان پارک‌ها و فضای سبز شهرداری‌های مناطق واگذار شده است.

در این روش برای پیشگیری از سرمازدگی، برخی از گونه‌های گیاهی که نیاز به مراقبت‌های خاص دارد شناسایی و به وسیله کاورهای پلاستیکی روی‌شان پوشیده می‌شود.

سهم شهروندان در برف روبی شهری

در بسیاری از کشورهای اروپایی عملیات برف‌روبی و پاکسازی شهری از برف‌های تلنبار شده فقط در مورد خیابان‌ها و معابر اصلی شهر انجام می‌‌شود و پاکسازی کوچه‌ها و معابر فرعی از برف بر عهده شهروندان است به این معنی که هر شهروند موظف است کار برف روبی مقابل محوطه خانه اش را خودش انجام دهد.

نکته جالب اینجاست که در اکثر این شهرها در فصل زمستان یک قانون وجود دارد که به‌طور جدی هم شهروندان موظف به رعایت آن هستند. اگر عابر پیاده‌ای هنگام عبور از مقابل خانه شهروندی که صاحبخانه هنوز کاری برای برف روبی محوطه خانه‌اش انجام نداده زمین بخورد و دچار آسیب‌دیدگی شود فرد صاحبخانه موظف است هزینه این بی مسئولیتی را پرداخت کند.

معاون خدمات شهری شهرداری تهران با یادآوری زمستان سال گذشته می‌گوید : پارسال فقط در یک شب 30 هزار پیام در سامانه 137 به ثبت رسیده بود که در آن شهروندان از شهرداری خواسته بودند برف‌های مقابل خانه‌شان را جمع‌آوری کند.

عبداللهی با تاکید بر این‌که انتظار شهروندان در این مورد که شهرداری‌های مناطق موظف هستند حتی در معابر فرعی و کوچه پس کوچه‌ها برف مقابل خانه‌ها را کنار بزنند، اصلا منطقی و بجا نیست، تصریح می‌کند: بهتر است شهروندان این فرصت را برای شهرداری‌ها فراهم کنند تا بیشترین نیرو، امکانات و تجهیزات خود را در خیابان‌ها، معابر اصلی و بزرگراه‌ها متمرکز کند و در مقابل شهروندان برف‌های مقابل خانه خود را بروبند، هرچند کم و محدود، اما سهم قابل توجهی در کمک به شهرداری برای عملیات برف روبی شهری خواهد داشت.

پوران محمدی / گروه جامعه