اشیای عتیقه ایرانی چگونه به بلژیک رفت؟

داستان از سال ۱۳۴۴ آغاز شد، زمانی که یک خانم فرانسوی به نام وولف کاریوس پس از ازدواج با یک فرد ایرانی به نام پروفسور ملکی و با گرفتن ملیت ایرانی، از طریق یک دیپلمات بلژیکی، 349 قلم شی‌ء و اثر باستانی کشف شده از ناحیه «خوروین» در ساوجبلاغ استان البرز فعلی را که متعلق به 3000 تا 3500 سال پیش است از کشور خارج کرد، این اشیا توسط دو باستان‌شناس ایرانی و خارجی (دکتر علمی حاکمی در سال ۱۳۲۸ و پروفسور واندنبرگ در سال 1330) کشف شده بود.

این خروج غیرقانونی بخشی از میراث فرهنگی ایران تا سال 1360 پنهان ماند تا این‌که سفیر وقت ایران در بلژیک از وجود این اشیای عتیقه در موزه‌ «سنکانتر» شهر بروکسل مطلع شد و بلافاصله در همان سال با طرح مساله و شکایت در دادگاه مجادله حقوقی طولانی مدتی شکل گرفت و سرانجام دادگاه عالی استیناف بلژیک اواخر آبان امسال رای به تحویل و استرداد اشیا به دولت ایران داد و بلافاصله هم مدیران میراث فرهنگی دست به کار شدند و با هزینه 200 هزار دلاری و ارسال یک هواپیمای چارتر این اشیا را به کشورمان بازگرداندند و با اسکورت ویژه نیروی انتظامی از مهرآباد تا خیابان امام خمینی(ره) بدرقه شد و در کنار 228 شی‌ء تاریخی دیگر کشف شده از این منطقه در موزه ملی ایران آرام گرفت.

اشیای تاریخی چقدر می‌ارزد؟

شاید نخستین پرسش در ذهن بسیاری از مردم این باشد که از نظر مادی چه قیمتی می‌توان بر این اشیای تاریخی گذاشت که این همه مدت بر سر آن مجادله حقوقی و بین‌المللی وجود داشته و برای دو طرف دعوی هم قطعا هزینه‌های هنگفت در پی داشته است، در همین زمینه، رئیس سازمان میراث فرهنگی قیمت‌گذاری برای این مجموعه را زمانبر می‌داند و می‌گوید: این اشیا متعلق به اواخر هزاره دوم و هزاره اول قبل از میلاد است و تاکنون قیمت‌گذاری نشده است اگرچه ارزش بالای آن بر کسی پوشیده نیست و نمی‌توان به این آسانی درباره قیمت ریالی یا دلاری آن سخن گفت.

اسدالله درویش‌امیری، معاون امور مجلس، حقوقی و استان‌های سازمان میراث فرهنگی هم با بیان این‌که این پرونده بیش از صد هزار یورو هزینه برای سازمان داشته است، می‌گوید: این هزینه در برابر ارزش فوق‌العاده تاریخی و ملی این اشیا واقعا ناچیز است.

باستان‌شناسان وارد می‌شوند

اشیای تاریخی بازگشته به ایران مدت زمان طولانی را در شرایط خاص و بسته‌بندی پشت‌سر گذاشته است، آن‌طور که محمدحسن طالبیان، معاون سازمان میراث فرهنگی می‌گوید: اشیای تاریخی خوروین به مدت 15 سال در بسته‌بندی‌های خاصی نگهداری شده است و بنا بر حکم دادگاه هیچ‌کس اجازه باز کردن این بسته‌ها را نداشته است و با توجه به این زمان طولانی قطعا به مرمت نیاز دارد، بر همین اساس قرار است ابتدا با حضور یک تیم ارشد و حرفه‌ای کارشناسی لازم در این زمینه صورت گیرد.

به گفته طالبیان، پس از پایان مراحل شناسایی و بررسی، این اشیا طی نمایشگاهی رونمایی می‌شود و در معرض دید علاقه‌مندان قرار می‌گیرد، وعده‌ای که رئیس سازمان میراث فرهنگی هم درباره آن، این‌گونه سخن می‌گوید: تلاش می‌کنیم در روزهای آینده به فوریت و با رعایت جنبه‌های ایمنی و حفاظتی با برگزاری نمایشگاهی، این آثار را در معرض دید عموم قرار دهیم.

انتظار برای بازگشت الواح هخامنشی

اما پیروزی ایران در بازگشت این اشیای تاریخی به کشورمان باعث می‌شود تا یاد دیگر بخش‌های به تاراج رفته میراث فرهنگی کشورمان پیش از انقلاب بیفتیم، یکی از آنها الواح هخامنشی است که به صورت غیرقانونی در آمریکا نگهداری می‌شود و دیگری پرونده مهم آثار تاریخی چغامیش (شهری تاریخی در نزدیکی دزفول) است که در اروپا در حال پیگیری است.

سلطانی‌فر درباره این دو پرونده هم این‌گونه توضیح می‌دهد: اکنون این دو پرونده به صورت جدی‌ در محاکم مختلف آمریکا و اروپا در دست پیگیری است که خوشبختانه درباره‌ آنها هم در یکی دو سال گذشته احکامی به نفع ایران صادر شده و امیدواری‌ها در این زمینه افزایش یافته است.

او ادامه می‌دهد: درباره الواح هخامنشی مدعیانی که ارتباط چندانی با این پرونده نداشتند، اما احکامی در محاکم غربی علیه ما داشتند، تقاضای توقیف این الواح را دادند، اما خوشبختانه با حضور جدی و قدرتمندانه‌ ایران، توانسته‌ایم تاکنون دو مرحله از این ادعاها را رد کنیم و اکنون در مراحل نهایی موفقیت و بازگرداندن الواح هخامنشی هستیم.

رئیس میراث فرهنگی درباره پرونده «چغامیش» در اروپا هم وعده داد که این پرونده هم در مراحل نهایی دادگاه‌ها قرار دارد و ابراز امیدواری کرد شاهد پیروزی ایران در این پرونده هم باشیم.

سینا علی‌محمدی - دبیر گروه فرهنگ و هنر