چرا خارجی‌، چرا ایرانی‌؟

در ورزش ایران مربی خارجی برای رده‌های سنی بزرگسال می‌آید و تعریف دقیقی از مربی خارجی در رده‌های سنی پایه در اختیار نیست. این در حالی است که برخی کارشناسان معتقدند ورزش ایران به رشد پایه‌ای نیاز دارد و یکی از ارکان پیشرفت در این مرحله استفاده از مربی خارجی است. اینک با شناخت این پیش‌نیازها در زمینه رشد پایه‌ای ورزش ایران چرا استفاده از مربیان خارجی صرفا در تیم‌های ملی بزرگسالان اتفاق می‌افتد، پرسشی است که از سوی بسیاری از صاحبنظران و کارشناسان مطرح می‌شود.

یکی از دلایل مهم بکارگیری مربی خارجی در رده‌های بزرگسال‌، نتیجه‌گرایی است. فدراسیون‌های ورزشی با این رویکرد بقای خود را در گرفتن نتیجه از رویدادهای بین‌المللی می‌بینند، بنابراین با استخدام مربی خارجی و جنبه فراملی بخشیدن به کار او در فدراسیون‌ها سعی در پذیرش افکار عمومی دارند، به این معنا که فقط مربی خارجی می‌تواند سکاندار هدایت ورزش خاص باشد، روی این اصل ابعاد فعالیت‌های مربیان خارجی در ورزش‌های گوناگون تغییر می‌کند. دادن تمام اختیارات به مربی خارجی نتیجه این رویکرد فدراسیون‌هاست حتی این نکته وزارت ورزش و جوانان و کمیته ملی المپیک را نیز شامل می‌شود تا آنها در ادامه فعالیت‌های مربی خارجی نتوانند کنترل دقیقی از نحوه رفتار و عملکرد یک مربی خارجی داشته باشند. در چنین فضایی است که مربی خارجی عرصه را برای یکه‌تازی بسیار گسترده می‌بیند و حتی قادر است نوک پیکان انتقادهایش را تا پایان قرارداد به سوی مسئولان عالی‌رتبه ورزش بچرخاند، بی‌آن‌که کسی بتواند به دلیل نوع بستن قرارداد یا ترس از انتقاد یا جریمه و محرومیت‌های بین‌المللی با مربی خارجی مقابله کند. دادن اختیارات تمام رده‌های سنی به مربیان خارجی نیز حرف علمی نیست و تاکنون ورزش ایران از این تفویض اختیارات فراوان به مربی خارجی بهره‌ای نبرده است، زیرا مربیان خارجی زیر بار مسئولیت همه رده‌ها نمی‌روند و تمرکز کافی برای تیم‌های غیر از بزرگسالان وجود ندارد، بنابراین بیشتر توافق‌ها صوری است. خیلی هم لطف مربیان خارجی شامل حال رده‌های سنی شود این است که از دوستان و هموطنان خود در این گروه‌ها استفاده می‌کنند. به‌طور مصداقی می‌توان نمونه‌هایی را در فدراسیون بسکتبال پیدا کرد.

2. بحثی که در ورزش ایران به موازات بکارگیری مربیان خارجی به وجود می‌آید، مساله فرهنگ و سازگاری مربی خارجی با این مقوله به اتفاق مقولات مشابه مانند؛ اخلاق است. برخی بر این باورند در ورزش حرفه‌ای نقش اخلاق کمرنگ‌تر از حد واقعی خود نشان داده می‌شود و برخی دیگر هم به رعایت اصول اخلاقی در ورزش حرفه‌ای و قهرمانی پایبندند با این وجود بکارگیری مربی خارجی نمی‌تواند خارج از چارچوب‌های فرهنگی و اخلاقی جامعه صورت بگیرد. در بکارگیری مربیان خارجی توجه به این شاخص‌ها در کنار تخصص‌های فنی و مهارتی مورد توجه است. وقتی می‌خواهیم مربی خارجی برای هر گروه سنی انتخاب کنیم، باید همه ابعاد شخصیتی و فنی مربی را در نظر بگیریم و سطح آنها را با ورزش و ورزشکاران مورد نظر بسنجیم. بی‌شک برای بکارگیری مربیان خارجی در هر رده سنی یکسری پیش‌نیازها و مولفه‌های مشخص وجود دارد، مثلا برای رده‌های پایه باید دید و سنجید وزن کدام‌یک از ویژگی‌های مربی خارجی باید بیشتر باشد. وقتی مربی خارجی ابعاد فراملی پیدا می‌کند، بنابراین فقط فدراسیون‌ها مسئول پیگیری و نظارت بر کار و توانایی این قبیل افراد نیستند، بلکه وزارت ورزش و جوانان و کمیته ملی المپیک با در نظر گرفتن منافع ملی باید پیشقدم شده جنبه‌های مالی، فرهنگی، اخلاقی، اجتماعی و سیاسی را در بکارگیری مربیان خارجی بررسی کنند روی این اصل باید گفت انتخاب و استخدام مربی خارجی محدود به مطالعه و مطالبات فدراسیون‌های ورزشی یا در انحصار آنها نیست، زیرا مصالح نظام در میان است و یک انتخاب نسنجیده آثار سو برای کل کشور دارد.

3. در نگاه جامعه‌شناسی ورزشی، ورزش (sport) از مظاهر غربی است و از غرب وارد شده است، بنابراین یک محصول غربی با دیدگا‌ه‌های متفاوتی هم روبه‌روست. در تاریخ ایران بارها به نقاطی می‌رسیم که بسیاری از روشنفکران ایده‌ها و محصولات از غرب آمده را بر‌نمی‌تابند، اما جاهایی هم وجود دارد که آمده است همه چیز غرب بد نیست و باید از تکنولوژی و دستاوردهای علمی غرب استفاده کرد.

بکارگیری این دو مفهوم در جای خود نکته بسیار ظریف و در عین حال دقیقی است که از یکسو نباید فقط واردکننده مظاهر غربی باشیم و مقابل دستاوردهای فنی و علمی شیدایی شویم و از سوی دیگر بتوانیم با بکارگیری دانش روز در عرصه‌های متعدد به خودکفایی برسیم و حتی صادر‌کننده باشیم. بکارگیری مربیان خارجی در کارکردهای اجتماعی رد نشده است، اما بسیاری بر این باورند مربیان داخلی به موازات توجهی که سیستم ورزش به بیگانگان دارد‌، مورد توجه نیستند از این‌رو در فدراسیون‌های ورزشی تبعیض موج می‌زند و مربیان ایرانی همواره با بی‌اعتنایی و بی‌اعتمادی مسئولان فدراسیون‌های مربوط فعالیت می‌کنند. مربیان ایرانی به دلیل تضادهایی که در ساختار بکارگیری مربیان خارجی وجود دارد، گاهی برابر این قبیل مربیان سپر دفاعی درست می‌کنند و حامیان این نوع مربیان را در داخل کشور «اجنبی‌پرست» می‌خوانند. حتی مثل «مرغ همسایه غاز است» مصداق کلی آنها در ورود مربیان خارجی به ایران است. نداشتن برنامه مشخصی برای آموزش مربیان داخلی تقابل بین این دو گروه را افزایش داده است.در بسیاری از فدراسیون های ورزشی با وجود بکارگیری مربی خارجی، کار خاصی برای آموزش و دستیابی به دانش روز و اطلاعات بیشتر مربیان داخلی صورت نمی‌گیرد. برگزاری کلاس‌های مربیگری و اعزام مربیان به دوره‌های تخصصی خارج از کشور از راه‌های متداول اکتساب دانش مربیگری است که در نظام ورزش ایران مغفول مانده است. از طرفی کارکردهای پنهان در زمینه استخدام مربی خارجی بویژه مسائل اقتصادی سبب شده مربیان داخلی با آنها زاویه پیدا کنند. مربیان خارجی معمولا رکوردشکن اقتصادی در ورزش مربوطه هستند و یک باور کلی وجود دارد که آنها را باید با قیمت‌های زیاد در اختیار گرفت، اما درباره مربیان داخلی کسی به این نتیجه نمی‌رسد. در چنین شرایطی مربیان داخلی با تلاش‌های فردی باید موقعیت را برای خود فراهم کنند، زیرا ورزش ایران برای اعتنا و اعتماد به این قبیل مربیان برنامه‌ای ندارد و سازمان‌یافته نیست.

4. پیش از این هم نوشتیم تفکر پرستش مدال بر بعضی فدراسیون‌های ورزشی حاکم است و تعدادی از آنها با بحث ورود مربی خارجی در واقع به تفکرات خود رسیده‌اند و همچنان بر مسند کار قرار دارند. برای آنها خارجی‌ها تجربه، دانش و تخصص دارند و رقم قرارداد آنها هر چقدر باشد مهم نیست، زیرا باور نتیجه‌گرایی آنها به جامعه رخنه کرده و اینک جامعه هم نتیجه‌گرا شده است. در چنین شرایطی همه از مربی خارجی بیشتر از همتای ایرانی انتظار دارند، نتیجه بگیرد بر این اساس فقر ورزش در بخش‌های مختلف نادیده گرفته می‌شود، زیرا همه فقط به دنبال نتیجه هستند. ابعاد منفی نتیجه‌گرایی محض چشم و هم چشمی فدراسیون‌های ورزشی و تلاش برای بقا به هر شکل ممکن را پنهان می‌کند. ریخت و پاش‌های زیاد معنای سرمایه‌گذاری پیدا می‌کند. چنانچه مربی خارجی نتیجه بگیرد، همه در موفقیت سهیم هستند و اگر مربی خارجی ببازد تنها کسی است که می‌توان همه تقصیرها را به گردن او انداخت و با انواع و اقسام انتقادها او را از کار برکنار کرد. اما کارها در همین جا تمام نمی‌شود و می‌بینیم برای دوره بعد باز هم صحبت از مربی خارجی است. چرا؟ این باور از کجا می‌آید؟ آیا موفقیت مربی خارجی فقط به خاطر علم اوست یا حاشیه در ورزش ایران هنگام کار مربیان خارجی به درستی مدیریت می‌شود و تمام امکانات در اختیار آنها قرار می‌گیرد؟

محمد رضاپور / گروه ورزش