مادران باردار هم دیابت می‌گیرند

مادرانی که دچار دیابت بارداری هستند دوران بارداری پرخطری دارند و نوع آن با دیابت نوع 1 و 2 تفاوت دارد از این جهت که دیگر پای یک فرد در میان نیست و پای نفر دومی هم در کار است که از همان قند خون زیاد تغذیه می‌کند. قند خون بالا مشکلات زیادی را برای مادر فراهم می‌کند، ولی تاثیری که روی جنین می‌گذارد بمراتب خطرناک‌تر است، بنابراین افزایش قند خون باید خیلی زود مشخص و کنترل شود تا از عوارض بعدی جلوگیری به‌عمل آید.

دیابت بارداری معمولا بدون علامت است و از مهم‌ترین دلایل آن سن بالای 25، وجود سابقه بیماری در بستگان درجه یک، اضافه‌وزن، سابقه مرده‌زایی در بارداری قبلی، سابقه دیابت در بارداری قبلی و وجود پلی‌هیدروآمنیوس (مایع آمنیون زیاد) است. البته ممکن است فرد هیچ کدام از این مشکلات را نداشته باشد، ولی به دیابت بارداری مبتلا شود. بنابراین بهتر است همه خانم‌های باردار تست‌ غربالگری دیابت را انجام دهند.

افزایش ناهنجاری‌های جنینی

دیابت بارداری اگر بموقع تشخیص داده نشود، می‌تواند برای مادر و جنین خطرناک باشد و اگر در سنین پایین بارداری ایجاد شود احتمال ناهنجاری‌های جنینی را بالا می‌برد. ناهنجاری‌های جنینی ممکن است کلیوی، قلبی، عصبی و... باشند.

این مادران معمولا نوزادانی با وزن بالا به دنیا می‌آورند. نوزادانی که اغلب بیشتر از 4000 گرم وزن دارند که چنین نوزادانی بندرت با زایمان طبیعی متولد می‌شوند و زایمان معمولا از نوع سزارین است و به دلیل بزرگ شدن بیش از حد رحم احتمال عارضه‌ای به نام آتونی یا شل شدن رحم و متعاقب آن خونریزی‌های بعد از زایمان بیشتر می‌شود. همچنین این نوزادان بعد از تولد دچار افت شدید قند خون هستند که به تشنج آنها منجر می‌شود، تشنج نیز ممکن است عوارض مغزی ایجاد کند.

در دیابت کنترل نشده در دوران بارداری احتمال سقط جنین، افزایش مایع آمنیون و خطر پیچیدن بندناف دور گردن و خفگی جنین درون رحم وجود دارد. اگر خانمی در دوران بارداری دچار دیابت شود احتمال این‌که در آینده جزو بیماران دیابتی شود زیاد است. در مادران باردار مبتلا به دیابت، خطرات دیگری مانند افزایش فشار خون و ابتلا به پره‌آکلامپسی یا مسمومیت حاملگی نیز افزایش‌می‌یابد.

بنابراین خانم‌های مبتلا به دیابت شش ماه قبل از اقدام به بارداری باید برای آن برنامه‌ریزی کنند و حتی داروهایشان با نظر پزشک تنظیم شود. بعضی از داروها در دوران بارداری منع مصرف دارند و برای جنین خطرناکند. اگر خانمی متوجه بارداری خود نباشد ممکن است به مصرف داروهای قبلی در طول دوران بارداری ادامه دهد، بعلاوه این‌که زمان طلایی برای کنترل قند خون همان یک ماه اول بارداری است.

کارهایی که باید مادران باردار انجام دهند

امروزه همه مادران باردار که برای اولین بار جهت انجام آزمایش‌های روتین به آزمایشگاه مراجعه می‌کنند باید در همان ابتدا تست قند خون ناشتا را انجام دهند. بر همین اساس می‌توان تصمیم‌گیری کرد که آیا احتمال ابتلا به دیابت در این مادران وجود دارد یا نه. در خانم‌های باردار قند خون ناشتا باید کمتر از 92 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد و اگر بیشتر از این میزان باشد نیاز به انجام تست‌های تکمیلی دارد.

اگر هم قند خون ناشتا کمتر از 92 میلی‌گرم در دسی‌لیتر باشد، نشان می‌دهد که فعلا مادر باردار مبتلا به دیابت بارداری نیست، ولی با توجه به این‌که احتمال ابتلا به دیابت بارداری با افزایش سن وجود دارد به همین دلیل چنین مادرانی باید در سنین 24 تا 28 دوباره مراجعه کنند و تست تحمل گلوکز را انجام دهند. در این آزمایش ابتدا قند خون ناشتا چک می‌شود سپس مقدار مشخصی از گلوکز به مادر خورانده می‌شود، یک تا دو ساعت بعد دوباره قند خون چک می‌شود و براساس مقادیر به‌دست آمده در آزمایشگاه درمان آغاز می‌شود.

انسولین؛ بهترین داروی کنترل

قند خون بالا در تمام طول بارداری باید کنترل شود، ولی دو زمانی که بیشتر برای جنین و مادر اهمیت دارد ابتدا ـ چند هفته اول ـ و انتهای بارداری است. اگر قند خون در این دو مرحله بالا باشد خیلی سریع باید برای کنترل آن اقدام کرد. گاهی لازم است از انسولین استفاده کرد، ولی در اواسط بارداری که قند خون زیاد هم بالا نیست، می‌توان به بیمار رژیم غذایی مناسب داد.

در رژیم غذایی بیمار باید سبزیجات، میوه‌های تازه و لبنیات کافی وجود داشته باشد، میزان فیبر افزایش یابد و کالری محدودتر شود. همچنین بهتر است مادران باردار با نظر پزشک معالج نرمش‌های آرام و بی‌خطر را انجام دهند، زیرا ورزش نقش مهمی در کاهش قند خون دارد. در هر صورت بیمار باید تحت نظر گرفته شود و اگر دیابت کنترل نشد باید انسولین تجویز شود. داروهای خوراکی معمولا تجویز نمی‌شوند، گرچه تاکنون عارضه زیادی در اثر مصرف این داروها دیده نشده است ولی هنوز به شکل روتین برای درمان دیابت بارداری توصیه نمی‌شوند.

کنترل قند خون بعد از اتمام بارداری

بلافاصله بعد از خروج جنین و جفت، قند خون مادر به حالت طبیعی خود برمی‌گردد، ولی چون احتمال خطر هنوز برای این مادران وجود دارد، تحت نظر گرفته می‌شوند و اگر نیاز به دارو یا انسولین داشته باشند، درمان ادامه می‌یابد تا کاملا وضع بیمار به حالت عادی برگردد. به مادران توصیه می‌کنیم تا هشت الی 12 هفته بعد، برای انجام تست تحمل گلوکز دوباره به پزشک مراجعه کنند.

دکتر محمدرضا مهاجری تهرانی/ فوق‌تخصص غدد و متابولیسم درونی