توسعه پایدار و محیط‌‌ زیست

توسعه پایدار بنا به تعریف، توسعه‌ای است که نیازهای امروز را بدون تاثیر و لطمه زدن به توانایی نسل‌های آتی در تامین نیازهایشان، تامین کند.

توسعه پایدار در حقیقت ایجاد تعادل میان توسعه و محیط‌ زیست است. توسعه پایدار تنها بر جنبه زیست‌محیطی تمرکز ندارد بلکه به جنبه‌های اجتماعی و اقتصادی آن هم توجه می‌کند. توسعه پایدار محل تلاقی جامعه، اقتصاد و محیط‌ زیست است.

امروزه بر اثر بهره‌برداری بی‌رویه و غیراصولی منابع طبیعی در طول سالیان متمادی، بسیاری از اکوسیستم‌های طبیعی تخریب و بسیاری دیگر از اکوسیستم‌ها شکننده و آسیب‌پذیر شده است.

برنامه‌ریزی و مدیریت صحیح و اصولی برای نحوه بهره‌برداری از منابع طبیعی، مهم‌ترین هدف توسعه پایدار و تضمین کننده بقای جوامع انسانی بخصوص نسل‌های آینده در زیست بوم‌هاست.

انرژی به منزله عامل توسعه اقتصادی، اجتماعی و بهبود کیفیت زندگی انسان تلقی می‌شود. نحوه تولید و استفاده از انرژی به منزله یکی از اصلی‌ترین عوامل مؤثر در ایجاد آلودگی محیط‌ زیست در مقیاس‌های ملی، ناحیه‌ای و بین‌المللی مطرح است.

با نگاهی به قرن بیستم میلادی و سیر صنعتی شدن انسان، مهم‌ترین عامل در تامین و تولید انرژی در اوایل قرن بیستم، توجه به‌صرفه اقتصادی و سود حاصل از این منابع بود و در آن ایام ارتباط بین انرژی و محیط‌زیست اهمیت زیادی نداشت.

دغدغه‌های زیست‌محیطی مانند باران اسیدی، سوراخ شدن لایه ازن و تغییر اقلیم و گرمایش جهانی در دهه 80 میلادی اهمیت پیدا کرد. از آن زمان این موضوع آشکار شد که تولید، تبدیل، انتقال و مصرف انرژی همگی روی محیط‌ زیست تاثیرگذارند.

این اثرات مخرب زیست‌ محیطی حاصل انتشارات هسته‌ای، شیمیایی و حرارتی فرآیندهایی است که برای تامین منافع بشر کار می‌کنند.

مشکلاتی مانند آلودگی آب و هوا، تخریب زمین، گرمایش و کلاً تغییر اقلیم جهانی بواسطه مصرف، تولید، تبدیل و انتقال انرژی اتفاق می‌افتند و به‌طور کلی انرژی در بروز آنها ایفای نقش می‌کند.

رابطه بین توسعه پایدار و بهره‌گیری از منابع، بویژه منابع انرژی از مهم‌ترین مسائل جوامع بشری است و تحقق توسعه پایدار در گرو استفاده بهینه از منابع انرژی است.

به عنوان مثال اثرات زیست‌محیطی ناشی از انتشار آلاینده‌ها می‌تواند از طریق افزایش بهره‌وری در سیستم‌های مصرف انرژی کاهش یابد.

انرژی یک مفهوم کاملا آشناست. اما اگزرژی چیست؟

اگزرژی شاخصی برای کمی‌سازی پایداری در فرآیندهاست و دربرگیرنده جنبه‌های کمی و کیفی انرژی بطور توام است.

تحلیل اگزرژی، بر پایه قانون اول و دوم ترمودینامیک، از اوایل قرن گذشته مورد توجه واقع شده و از سال 1930 میلادی، این تحلیل بسط و توسعه بیشتری پیدا کرده است. با شروع بحران انرژی در دهه 70 میلادی، تحلیل اگزرژی در راس تحقیقات ترمودینامیکی سه دهه اخیر قرار گرفت.

به عنوان مثال در زمان سوختن سوخت برای تولید برق ناخودآگاه می‌فهمیم باوجود بقای انرژی چیزی مصرف شده و از بین می‌رود.

این همان مفهوم اگزرژی است. اگزرژی نه فقط به کیفیت انرژی اشاره دارد بلکه به این نکته نیز اشاره دارد که انرژی ارزش خود را از دست می‌دهد (آن چیزی که به آن مصرف انرژی در یک سیستم اطلاق می‌شود).

همچنین اگزرژی مبنایی برای مقایسه انواع حامل‌های انرژی است و این‌که انرژی به چه میزان و در چه محل‌هایی از یک سیستم تلف می‌شود.

اگر لازم باشد که پساب و جریان‌های اتلافی یک فرآیند اثری روی محیط‌ زیست نداشته باشد، باید قبل از رها شدن در طبیعت به حالت تعادل با محیط درآید.

در ارزیابی پایداری فرآیندها و سیستم‌ها و تلاش برای بهبود پایداری، تحلیل اگزرژی ابزار بسیار مفید و موثری است.

اگزرژی کیفیت جریان انرژی و ماده را که مبین قسمت مفید انرژی یا ماده است، نشان می‌دهد. تبدیل انرژی در یک فرآیند همواره با از دست رفتن کیفیت انرژی همراه است.

حرکت به سمت توسعه پایدار نیازمند حل مشکلات زیست‌محیطی است. همچنین توسعه پایدار نیازمند عرضه پایدار منابع انرژی است؛ به طوری که در درازمدت و با هزینه‌ای معقول در دسترس باشد و بدون اثرات منفی اجتماعی بتواند مورد استفاده قرار گیرد.

بنابراین در جوامعی که در پی توسعه پایدار هستند توصیه می‌شود از منابع انرژی تجدیدپذیر یا راهکارهای افزایش کارایی استفاده کنند.

دکتر علی مروی - رئیس کمیسیون انرژی مجلس