هویت انسانی مقدم بر هویت شغلی

فارغ از وجوه دراماتیکی قصه آنچه قابل تامل است رقابت‌های حرفه‌ای و حسادت‌های شغلی است که بین برخی پزشکان این مجموعه می‌بینیم. در سریال جواهری در قصر نیز شاهد برخی ناهنجاری‌های رفتاری بودیم که در ساحت حرفه پزشکی و طبابت وجود داشت. مثال‌های دیگری از سریال‌های کشورهای دیگر دنیا را هم می‌توان آورد مثل سریال طولانی پرستاران که در فرازهایی از قصه شاهد برخی درگیری‌هایی بین پزشکان یا به طور کلی کادر پزشکی بودیم.

هویت انسانی یا هویت شغلی

این در حالی است که اگر فیلم یا سریالی در تلویزیون ما بخواهد برخی معضلات و ناهنجاری‌های شغلی در حرفه پزشکی یا هر شغل دیگری را به تصویر بکشد، یا با اعتراض صنفی مواجه می‌شود یا آن قدر تیغ انتقادات تیز است که برخی کارگردان‌ها از رفتن سراغ چنین سوژه‌ای صرف‌نظر می‌کنند و عطای آن را به لقایش می‌بخشند. واقعیت این است که در نگاه سینمایی و رویکرد نمایشی آنچه اولویت دارد هویت انسانی شخصیت‌هاست، نه هویت شغلی. اگرچه هویت شغلی و ویژگی‌ها و خرده‌فرهنگ‌های یک حرفه واجد ظرفیت‌های دراماتیکی است که در پردازش نقش و شخصیت مورد استفاده قرار می‌گیرد، اما آنچه در وهله اول مهم است شخصیت انسانی کاراکترهاست که ممکن است فارغ از شغل و حرفه‌ای که دارند دارای نقاط ضعف و قوت‌هایی باشند و مثلا نمایش حسادت حرفه‌ای یک پزشک به معنای این نیست که یک اثر نمایشی در حال توهین یا تمسخر یک قشر یا صنف شغلی است.

اعتراضات صنفی در حوزه پزشکی خود به دو علت عمده تقسیم می‌شود؛ یکی اعتراض به تصویر منفی و سیاهی که ممکن است از یک پزشک ارائه شود و دوم انتقاد نسبت به بازنمایی امور پزشکی در داستان که تصویری غلط و غیرعلمی از آن به نمایش می‌گذارد. البته حضور مشاوران پزشکی نیز همیشه نمی‌تواند خلأهای علمی داستان را پر کند و همواره احتمال خطای تصویری در آثار پزشکی وجود دارد. صحنه‌های مربوط به امور پزشکی بخصوص جراحی، شوک دادن و کارهای اورژانسی علاوه‌بر قابلیت‌های دراماتیک، جذابیت‌های بصری نیز دارد و به نوعی فیلم داستانی را با مستند پیوند می‌زند.

اصناف معترض

اما ضعفی که در این زمینه در سینما و تلویزیون ما وجود دارد این است که اولا مسائل پزشکی به برخی رفتارهای معمول مثل شوک دادن یا نشان دادن اتاق عمل یا نسخه نوشتن و گفت‌وگوی پزشک با بیمار محدود می‌شود و دوم این‌که این صحنه‌ها نیز براساس ذهنیت کلیشه‌ای کارگردان از این امور شکل می‌گیرد. مثلا همه کارگردان‌ها برای نمایش بارداری یک زن از حالت تهوع به‌عنوان نشانه این وضعیت استفاده می‌کنند.

این مساله را می‌توان به نشانه‌های بیماری و امراض دیگر هم تعمیم داد که موجب می‌شود تصویری ناتمام و حتی غلط از یک بیماری یا مشکل جسمی ـ روانی در فیلم و سریال‌ها عرضه شود. بدیهی است ساخت یک مجموعه تلویزیونی در حوزه سلامت و پزشکی صرفا به مهارت‌ها و تکنیک‌های تصویری و سینمایی محتاج نیست. بیش از آن، داستانی که روایت می‌شود و چگونگی روایت آن باید منطقی و علمی باشد تا اثربخشی آن بر مخاطب نیز واقعی‌تر شود. چه بسا تصاویر غلو شده و وارونه‌ای به وسیله مدیوم‌هایی مثل سینما و تلویزیون راجع به برخی مشاغل و تخصص‌ها ارائه می‌شود که نه‌فقط تصور مخاطب درباره آنها را تخریب می‌کند، بلکه گاهی در سرنوشت اجتماعی برخی از مخاطبان نیز تأثیر سوئی دارد. این مساله بویژه در فیلم و سریال‌های معناگرا و ماورایی بیشتر صادق است.

تاثیر رسانه بر باورهای علمی

در برخی از این آثار دست‌کم در حوزه پزشکی به‌دلیل تصاویر و تعابیر غلطی که از برخی مفاهیم دینی مثل معجزه، شفا، کرامت و امثال آن صورت می‌گیرد نه‌فقط تلقی نادرست دینی در اذهان مخاطب نقش می‌بندد، بلکه تصویر ناقصی از پزشکی نیز ارائه می‌شود که هیچ توجیه و منطق علمی ندارد. قدرت تصویر و تأثیر رسانه‌ها بخصوص تلویزیون در شکل‌گیری مفاهیم و مصادیق علمی کمتر از قدرت آکادمیک آن رشته علمی نیست و کوتاهی در این راه می‌تواند آسیب جدی به حرفه و منزلت اجتماعی‌اش وارد کند. در واقع، هیچ مجموعه نمایشی در خلأ شکل نمی‌گیرد و بالاخره هر قصه‌ای باید در یک موقعیت اجتماعی رخ دهد. به جای اعتراض یا دلخوری باید تحمل خود را بالا ببریم و با انتقاد‌پذیری بر اعتبار خودمان بیفزاییم. قطعا مردم قدر پزشکان نیکو را می‌دانند، هرچند از پزشکان بدخو دل خوشی نداشته باشند.

به نظر می‌رسد باید در تحلیل برخی از این اعتراضات صنفی که شاید در برخی موارد بحق هم باشد، بیش از رسانه به تلقی‌های نادرست از رسانه و هویت اجتماعی افراد توجه کرد. هر نمایش بیش از هر چیز نمایش یک انسان است نه یک شغل!

سیدرضا صائمی

جام‌جم