شاخص‌های انتخاب کارشناس در برنامه‌های رسانه ملی

با این اوصاف روند انتخاب کارشناس باید چگونه باشد تا نتیجه مورد نظر به دست آید؟ کارشناسان باید از چه ویژگی‌هایی برخوردار باشند تا امکان حضور آنها در رسانه ملی فراهم شود و ....

شوراهای تخصصی برای انتخاب کارشناس

علی زاهدی، تهیه‌کننده برنامه «مردم چی می‌گن» که هر روز ساعت 16 از شبکه سه پخش می‌شود، درباره انتخاب کارشناس برای برنامه‌های ترکیبی تلویزیون به جام‌جم می‌گوید: در دوره‌ای تهیه‌کنندگان بر اساس مراوداتی که از راه‌‌های مختلف مثل شرکت در همایش‌ها و سمینارها با کارشناسان پیدا می‌کردند آنها را انتخاب و بعد با حضور مدیر گروه و مدیر شبکه جلساتی برگزار می‌کردند و برای برنامه‌ها از آنها استفاده می‌کردند، اما بعد از مدتی به دلیل هرج و مرجی که ایجاد شده بود، چند گروه در صدا و سیما از جمله شورای سلامت، شورای اقتصاد و ... به وجود آمد. در این شوراها کارشناسان مناسب انتخاب و تائید شده و به تهیه‌کنندگان معرفی می‌شدند تا متناسب با موضوع برنامه‌ از آنها استفاده کنند. در مجموع این اتفاق باعث شد بتدریج حضور کارشناسان در برنامه‌ها شکل منظم‌تری بگیرد. البته به نظرم در حال حاضر فضای بهتری وجود دارد و تهیه‌کنندگان می‌توانند اگر کارشناسی غیر از کارشناسان شوراها مد نظر دارند، به گروه اعلام کنند و بعد از تائید از آنها استفاده کنند.

اهمیت چهره و بیان

وی معتقد است، بهتر است در کنار کارشناسانی که از طرف شوراهای مختلف صدا و سیما به برنامه‌سازان معرفی می‌شوند، تهیه‌کنندگان دست‌شان باز باشد تا بتوانند افراد جدید را در این حوزه وارد کنند، چون در غیر این صورت کارشناسان و صحبت‌های آنها برای مخاطبان تکراری می‌شود. البته من این پیشنهاد را به آقای پورمحمدی، معاون سیما ارائه کردم که بهتر است محدودیتی برای انتخاب کارشناسان برای تهیه‌کنندگان نگذارند و آنها بتوانند بعد از تائید از حضور کارشناسان جدید هم استفاده کنند. در برنامه‌های تلویزیونی دنیا هم این اتفاق می‌افتد تا برنامه‌ها به لحاظ کارشناس تکراری نشود. ضمن این که معتقدم کارشناسان برنامه‌های تلویزیونی باید خوش‌چهره و خوش‌صحبت باشند تا مطالب را بدرستی به مخاطب منتقل کنند.

وی در پاسخ به این پرسش که چرا برخی تهیه‌کنندگان در انتخاب کارشناسان به روزمرگی و تکرار می‌افتند؟ توضیح می‌دهد: معمولا تهیه‌کنندگان، کارشناسان شناخته‌شده و به قول معروف آزمون پس‌داده را به برنامه دعوت می‌کنند و همین باعث می‌شود ‌برخی کارشناسان در شبکه‌های مختلف بچرخند و این تکرار برای بیننده خسته‌کننده است.

کارشناس مانند معلم است

مریم آهنگری، تهیه‌کننده برنامه مجله بارداری درباره انتخاب کارشناسان برای این برنامه به جام‌جم می‌گوید: از آنجا که این برنامه تخصصی است، به همین دلیل نمی‌توانیم از هر کارشناسی استفاده کنیم؛ بنابراین با مراجعی همچون وزارت بهداشت، انجمن‌ها و انستیتوهای تخصصی از جمله انجمن تخصصی مامایی، انجمن جراحی زنان، انجمن سرطان‌های زنان و دفتر سلامت مادران تماس گرفتیم و از آنها خواستیم کارشناس مناسب را به ما معرفی کنند.

وی با اشاره به معیارهایی که برای انتخاب کارشناس دارد، توضیح می‌دهد: کارشناسی که به برنامه می‌آید باید بیان رسانه‌ای خوبی داشته باشد یا این‌که قبل از دعوت شدن به برنامه آموزش دیده باشد؛ بنابراین تهیه‌کنندگان باید در انتخاب کارشناس دقت کنند و آنها را متناسب با هویت برنامه انتخاب کنند تا مخاطب، کارشناس را بپذیرد و گفته‌های او را قبول کند. علاوه بر آن کارشناس باید چهره خوبی هم داشته باشد.

به نظر آهنگری، کارشناس برنامه‌ در یک کلام باید مثل یک معلم باشد. گاهی کارشناسان خوبی به برنامه دعوت می‌شوند، اما آن قدر تخصصی صحبت می‌کنند که فقط برای مخاطب خاص قابل درک است. به نظر من کارشناس هر قدر هم استاد باشد، اگر نتواند با کلمات ساده مفاهیم علمی را برای مردم توضیح دهد نمی‌تواند باعث موفقیت برنامه شود.

کارشناس و تخصص در یک حوزه

دکتر امیر دبیری‌مهر، مدرس و کارشناس رسانه نیز معتقد است، انتخاب کارشناسان برای برنامه‌های رادیویی و تلویزیونی بهتر است بر عهده تهیه‌کننده و گروه برنامه‌ساز باشد.

وی درباره ویژگی‌هایی که بهتر است کارشناسان برنامه‌‌های تلویزیونی دارا باشند به سه ویژگی اشاره می‌کند و می‌گوید: کارشناسان بهتر است در حوزه‌های تخصصی محدودی ورود کنند و در همان حوزه شناخته و معروف شوند به همین دلیل نباید مثلا مخاطب را یک کارشناس صبح در برنامه اقتصادی ببیند، ظهر شاهد نظرات او در برنامه سیاسی باشد و شب او را در برنامه‌ای دیگر ببیند.این روش باعث سلب اعتماد مخاطب به رسانه می‌شود. مردم تمایل دارند پای صحبت کارشناسانی بنشینند که در یک حوزه تجربه و مهارت دارند و در همان حوزه معروف هستند.ویژگی دومی که کارشناس باید دارا باشد این است که از کلیشه‌گویی و حرف‌های تکراری پرهیز کند.او باید به نیازهای مخاطب توجه کند و آنچه را که او نیاز دارد ارائه کند.در این مسیر باید استقلال خود را حفظ کند و صحبت‌‌هایش چنان نباشد که مخاطب احساس کند او دارد سفارشی و بنا به مصلحت سخن می‌گوید.

مهارت‌های شکلی و ظاهری دیگر ویژگی‌ است که کارشناس باید از آن بهره‌مند باشد. بیان خوبی داشته باشد و بتواند در برنامه‌های تلویزیونی از زبان بدن خود بدرستی استفاده کند.

درک درست از مخاطب‌شناسی

سیدکاظم میرهاشمی، مدیر گروه دانش شبکه‌4 می‌گوید: باید بپذیریم هر کارشناسی حتی با تائید توانایی علمی‌اش حتما کارشناس مناسب برای انتقال پیام به مخاطب نیست. به نظرم انتخاب صحیح کارشناس برای برنامه ضروری است. کارشناس باید چند ویژگی داشته باشد؛ اول این که تخصص لازم را در ارتباط با موضوع برنامه تلویزیونی داشته باشد. دوم، توانمند باشد و روش‌های انتقال مفاهیم را بشناسد تا مخاطب با او همراه شود. هر چه کارشناس به حوزه رسانه آشناتر باشد و درک درست از مخاطب داشته باشد، موفق‌تر است. نکته بعدی این که کارشناس لازم است اطلاعاتش به‌روز باشد؛ ضمن این که دایره لغاتش وسیع باشد و بر اساس مخاطبان هدف برنامه صحبت کند تا پیام برنامه بخوبی به بیننده منتقل شود.

فاطمه عودباشی

گروه رادیو و تلویزیون