محیط‌ زیست ایران در سیطره مهاجم چینی

عرعر گونه‌ای درخت است که رشد بسیار سریع دارد. ریشه‌های آن بسرعت پراکنده می‌شود. در شرایط مناسب، تند و بوته‌وار می‌روید و منطقه نمناک را یکساله می‌پوشاند. این درخت طی 20 تا 25 سال به ارتفاع 30 متر می‌رسد. نهال‌های درخت عرعر تنه صاف و قهوه‌ای دارند و میانشان نسبتا پوک است. پوست تنه با گذشت عمر به سفیدی می‌گراید. تاج درخت به شکل چتری ناآراسته است. برگ‌ها متشکل از برگچه‌های شانه‌ای و به طول 30 تا 90 سانتی‌متر است. حدود فروردین جوانه می‌زند و در اواخر پاییز برگ آن می‌ریزد. این درخت دوپایه است؛ به این معنی که گل‌های نر بر درخت نر و گل‌های ماده بر درخت ماده پدید می‌آیند. گل‌های عرعر از پایان اردیبهشت شکفته می‌شوند و بوی ناخوشایندی می‌پراکنند. در تیرماه، میوه‌هایی مانند میوه‌های زبان گنجشک تولید می‌کند که مغز میوه دارای یک پوسته بالدار است و خوشه‌های پرباری تشکیل می‌دهد. این درخت، بومی چین است، اما در جنوب کره، ژاپن و تایوان نیز قدمت دارد. امروزه در همه قاره‌ها با آب‌و‌هوای گرم تا معتدل یافت می‌شود.

چرا درخت عرعر گسترش یافته است؟

این درخت طی چند دهه گذشته برای ارتقای تراکم فضای سبز در مناطق خشک کشور وارد ایران شد، اما به دلیل شرایط مساعد آب و هوایی در نقاط مختلف ایران اکنون شاهد نفوذ گسترده این مهمان ناخوانده هستیم و علاوه بر مشکلات زیست‌محیطی شاهد صدمات و مشکلاتی نیز از لحاظ جسمانی برای هموطنان هستیم.

کاظم ساعدی، عضو هیأت علمی مرکز تحقیقات و آموزش کشاورزی و منابع طبیعی کردستان و مسئول دفتر استانی انجمن مرتعداری در گفت‌وگو با جام‌جم، درخت عرعر را نوعی آفت معرفی می‌کند و می‌گوید: این درخت، برای جنگلداران، کشاورزان و حتی صاحبخانه‌ها در بسیاری از نقاط جهان معضلی جدی شده است. باروری بالای بذرها و توانایی بالای جست‌زنی به صورت پاجوش و ریشه‌جوش و رشد سریع آن تقریبا در همه جا باعث شده این درخت به صورت رقیبی جدی و تهدیدی برای گونه‌های بومی و محصولات زراعی قلمداد شود. بعلاوه این گونه درختی موادی از خود ترشح می‌کند که رشد گیاهان و درختان مجاور را به نفع خود مختل می‌کند؛ به‌اصطلاح علمی این گونه دارای نوعی ویژگی دگرآسیبی (آللوپاتیک) است.

این محقق در ادامه در خصوص مضرات این درخت برای پوشش گیاهی کشور می‌افزاید: عرعر در بین مردم به درخت جهنمی معروف شده و به دلیل خاصیت تهاجمی و اختصاص منابع آب و خاک و سایه‌افکنی روی دیگر گیاهان مطلوب و همچنین به‌خاطر خاصیت آللوپاتیکش در اروپا و آمریکا به‌عنوان گونه‌ای آفت مطرح شده است. متأسفانه در ایران تا به حال درباره مضرات این درخت بخوبی اطلاع‌رسانی نشده است. مشاهدات نشان داده هر کجا که خاک به هم خورده و رطوبت کافی وجود داشته باشد بسرعت تکثیر می‌شود و تمام فضای مهیا شده را به خود اختصاص می‌دهد. همچنین بوی بدی ایجاد می‌کند و بشدت آلرژی‌زاست. بهترین مکان برای این گونه باغچه حیاط می‌تواند باشد، اما در درز بین آسفالت‌ها و پیاده‌روها و هر جای دیگری نیز ممکن است رشد کند. مواد سمی موجود در کل پیکره گیاه باعث سردرد نیز می‌شود و در موارد تماسی و ورود به سیستم گوارشی ، علائم مسمومیت برای انسان و دام ظاهر خواهد شد.

به لحاظ زیست‌محیطی معرفی این گونه به دیگر مناطق دنیا درسی شده است تا دانشمندان با احتیاط بیشتری نسبت به معرفی و ورود یک گونه در غیر از خاستگاه خود اقدام کنند. این گونه بشدت سلامت اکوسیستم‌های مورد هجوم خود را به خطر می‌اندازد.

گونه‌هایی با ظاهر مشابه

ممکن است مردم درخت عرعر را با درخت سماق که یک گونه ارزشمند بومی است، اشتباه بگیرند. سماق دارای میوه‌های قرمز گردی است که ممکن است تا زمستان هم روی درخت بماند. گاهی برخی انواع درخت گردو نیز به دلیل برگ‌های مرکبشان ممکن است به جای عرعر اشتباه گرفته شود. برگ‌های عرعر بسیار بزرگ‌تر هستند.

رفتارهای زایشی عرعر نشان داده است قطع درخت به تنهایی باعث مرگ آن نخواهد شد، بلکه حتی باعث تحریک بیشتر برای جست‌زنی مجدد خواهد شد. عمل قطع باید با کنترل شیمیایی نیز همراه باشد. در غیر این صورت باید کل درخت ریشه‌کن شود که معمولا امکان‌پذیر نیست. سموم تریکلوپیر و سورفاکتانت توانسته است اثر خوبی بر تنه، برگ و تنه بریده شده داشته باشد.

خبات ساعدی

جام‌جم