آماده شدن سند اولیه فضای مجازی، یک ماه دیگر

بی‌تردید یکی از مسائلی که در حوزه فضای مجازی مورد توجه است و رهبر معظم انقلاب نیز بر آن تاکید دارند، ترویج هنجارها، ‌ارزش‌ها و سبک زندگی اسلامی - ایرانی و ممانعت از رخنه‌ها و آسیب‌های فرهنگی و اجتماعی در این عرصه و مقابله موثر با تهاجم همه‌جانبه فرهنگی و نیز ارتقای فرهنگ کاربری و سواد فضای مجازی جامعه و توسعه محتوا و خدمات کارآمد و رقابتی منطبق بر ارزش‌ها و فرهنگ اسلامی ـ ایرانی در تمامی قلمروهای مورد نیاز جامعه است که لازمه آن جلب مشارکت‌های مردمی و به کارگیری ظرفیت‌های بخش خصوصی در این زمینه است.

ضرورت وجود شورای عالی فضای مجازی

دکتر علی‌اصغر محکی، مدیرکل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران عقیده دارد؛ توسعه شتابان فناوری وب و تلفن همراه هوشمند، تغییرات بسیار عمیقی در سبک زندگی و هویت شهروندان به وجود آورده است.

او با بیان این‌که ضریب نفوذ شبکه‌های مجازی طی یک سال اخیر در جامعه بسیار بالا بوده و فضای مجازی در نظام اطلاع‌رسانی اجتماعی، آموزش‌های شهروندی، سرگرمی و تفریحات و هم در کاربری‌های دیگر نقش‌آفرینی دارد، به جام‌جم می‌گوید: «طبیعی است که نظام کلان فرهنگی و اجتماعی کشور نمی‌تواند نسبت به این پدیده بی‌تفاوت باشد و مدیریت آن را به قضا و قدر بسپارد. بنابراین وجود یک شورای عالی سیاستگذاری که هم تحولات را رصد کند و متناسب با نوع تغییرات پیش روی، تصمیم درست و به‌موقعی بگیرد، ضروری است.»

رویکردهای ایجابی جایگزین رویکردهای سلبی

محکی معتقد است با توجه به ذات پدیده فضای مجازی، اگر از ابتدا در دستور کار این شورا، قرار بر نگرش سلبی و محدودسازی صرف به این فناوری‌ها و ابزارهای نوین باشد، بعید است در درازمدت نتایج مورد انتظار حاصل شود.

به گفته مدیرعامل سابق موسسه همشهری، آنچه در این میان مهم است، درک و شناسایی واقع‌بینانه و صحیح از ماهیت، فلسفه و کارکردهای این ابزارهاست.

به باور او از این منظر، رویکرد یکجانبه‌نگر به این پدیده می‌‌تواند آثار نامطلوبی در پی داشته باشد، در حالی که با یک نگاه واقع‌بینانه اجتماعی و فرهنگی که رویکردهای ایجابی و سازگارکننده را دنبال می‌کند، می‌توان از ظرفیت این پدیده بدرستی استفاده کرد.

به گمان محکی، بهترین روش مدیریت منطقی و اصولی و واقع‌بینانه این ابزارها، مدل مشارکت فعال و تعاملی نهادها و دستگاه‌های فرهنگی و اجتماعی با کاربران است.

او با اشاره به این‌که در این الگو، روش بالا به پایین و دستوری و تجویزی کارایی چندانی ندارد، می‌افزاید: «کارگزاران و فعالان فرهنگی که آموزش دیده‌اند و سازماندهی شده‌اند و تعهد و انگیزه کافی دارند، باید در موقعیتی برابر با کاربران در کنار آنان قرار گیرند و در گذر زمان و با حوصله سواد رسانه‌ای و همچنین روش‌های کاربرد درست و هوشمندانه از این ابزارها را در عمل به کاربران آموزش دهند.»

جلب مشارکت‌های مردمی

در بند 9 دستورالعملی که رهبر معظم انقلاب در حکم انتصاب اعضای جدید شورای عالی فضای مجازی ابلاغ فرمودند، به این موضوع تاکید شده و لازمه آن جلب مشارکت‌های مردمی و به‌کارگیری ظرفیت‌های بخش خصوصی در این زمینه عنوان شده است، اما محکی عقیده دارد تاکنون فضای موجود غیرابتکاری و غیرخلاقانه بوده و جمع معدودی در تولید محتوا نقش داشته‌اند؛ آن هم محتوایی که از نظر جذابیت و تناسب با ذائقه مخاطبان و سودمندی کاربری به صورت قالب‌های واحد و بی‌روح در بین شبکه‌ها پخش می‌شده است.

او با بیان این‌که چنین روندی نمی‌تواند در بلندمدت تاثیر مورد انتظار را داشته باشد، عنوان می‌کند: کارگزاران فرهنگی که در امر تولید و نشر محتوا دخالت دارند، باید از حیث توانایی‌های ارتباطی، هنری، خلاقیت و فهم و درک دقیق از این ابزارها به گونه‌ای پرورش یافته باشند که تولیدات آنها توسط کاربران شبکه‌ها مورد پذیرش قرار گیرد و به‌عنوان محتوای سفارشی تلقی نشود.

با این همه، مدیرکل مطالعات اجتماعی و فرهنگی شهرداری تهران عقیده دارد معمولا از دل جلساتی که ترکیب آن بیش از اندازه دولتی و بروکراتیک است نسخه‌های تجویزی موثر بیرون نمی‌آید و اتفاقا جاهایی که افراد با انگیزه و هوشیار خارج از سلسه مراتب سازمانی و اداری به این مقوله ورود پیدا کرده‌اند، توانسته‌اند آثار بهتری برجا بگذارند.

اما آیا این وظیفه بر عهده مرکز ملی فضای مجازی به عنوان بازوی اجرایی و پژوهشی شورای عالی فضای مجازی نیست؟ محکی بر آن است که افزون بر مرکز ملی فضای مجازی، خود شورای عالی فضای مجازی نیز که وظیفه نظارت و سیاستگذاری کلان را دارد، نباید به مقامات و شخصیت‌های رسمی محدود شود، بلکه با ایجاد کمیته‌های فرعی کارشناسی، موضوعات از منظر فرهنگی و اجتماعی بررسی شود تا اعضای شورای عالی فضای مجازی با دید و بینش بهتری به این موضوعات بپردازند.

معماری جدید در فضای مجازی

شاید بتوان گفت کمیته‌های فرعی‌ای که محکی به آن اشاره دارد، در قالب کارگروه‌ها و کمیسیون‌های مختلف در مرکز ملی فضای مجازی مشغول به تحقیق و پژوهش در زمینه فضای مجازی هستند.

سعید نجف‌پور، دبیر کارگروه فرهنگی و اجتماعی مرکز ملی فضای مجازی نیز با بیان این‌که این کارگروه مشغول برنامه‌ریزی جدید بر مبنای حکم مقام معظم رهبری است، در بیان وظایف این کارگروه به جام‌جم می‌گوید: وظیفه کارگروه فرهنگی و اجتماعی با توجه به تعریفی که ایشان اعلام کردند بر این اصل استوار است که سعی کنیم شئون فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و به طور کلی همه شئونی را که یک جامعه می‌تواند داشته باشد، ابتدا استخراج کنیم و سپس برای یک جامعه ایرانی برنامه‌ریزی کنیم.

به گفته او، فضای مجازی ساحت دوم زیست جامعه اسلامی است و بر این اساس باید تعاریف و مدلی مفهومی از شئون آن و سیاست‌های کلانش استخراج شود که لازمه آن رصد و پویش محیطی است و به این مساله نیز در حکم رهبری اشاره شده است: وظایف کارگروه فرهنگی اجتماعی در گام اول تاملات بنیادین در باب ماهیت فضای اسلامی - ایرانی است؛ در گام دوم باید مدل‌های مفهومی و نظام‌های کلان در حوزه فضای مجازی را طراحی و در گام سوم، لازم است سیاست‌های کلان مربوط به این فضا را پیشنهاد کند.

به گفته او، کارگروه فرهنگی اجتماعی، به دنبال معماری کلان فضای مجازی است تا بتواند زیرساخت و بستر فعالیت‌های اثباتی را کاربران فضای مجازی ایجاد کند که از تهدیدات امنیتی و اخلاقی و فرهنگی به دور باشد.

نجف‌پور در این باره می‌گوید: ما در دو ماه آینده، سند اولیه فضای مجازی را استخراج خواهیم کرد و به کمیسیون‌ها و شورای عالی تحویل می‌دهیم.

او با بیان این‌که در بحث تولید محتوا مهم‌ترین و اصلی‌ترین مساله، بعد از بسترسازی توسط نظام و حکومت، مشارکت دادن روشمند مردم و بخش خصوصی در این فضاست، می‌افزاید: ما در کشورمان تولید محتوای زیادی در حوزه‌های فرهنگی، سیاسی و امثالهم داریم اگر بتوانیم بستری ایجاد کنیم که این تولید محتوا به شکلی روشمند تبلور یابد و توسط کاربران استفاده شود پاسخ مطلوبی خواهیم گرفت.

همه دنیا فیلترینگ دارند

سعید نجف‌پور ، دبیر کارگروه فرهنگی و اجتماعی مرکز ملی فضای مجازی: اصولا ما در برابر تهدیدات اخلاقی و امنیتی، سیاست‌های صرفا سلبی را در پیش گرفتیم، سلبی بودن مشکلی ندارد چون همه کشورهای دنیا سیاست‌های سلبی و فیلترینگ دارند اما مساله ما این است که صرفا نباید سیاست‌های سلبی را به کار بندیم. یعنی ما باید سیاست‌های اثباتی و ایجابی را هم در پیش بگیریم تا بتوانیم هم از فرصت‌های اینترنت و فضای مجازی استفاده کنیم و هم از طریق فضای مجازی، فرهنگ، اقتصاد و ملاحظات سیاسی و امنیتی خود را گسترده‌تر و بالنده‌تر کنیم.

کمیل انتظاری - فرهنگ و هنر