مدیریت بحران فرآیندی کاملا علمی و عملیاتی

آنان برای رسیدن به سطح قابل قبولی از مدیریت بحران، سه مرحله را در مدیریت بحران تعریف و طی کرده‌اند. اول، مرحله پیشگیری. دوم، مرحله آمادگی و سوم مرحله مقابله. در مرحله نخست، ابتدا سعی دارند پیشگیری کنند تا حادثه‌ای رخ ندهد، اگر حادثه رخ داد، پیشگیری می‌کنند تبعات حادثه کنترل شود و از گستردگی آن جلوگیری می‌کنند.

در مرحله آمادگی چند گام وجود دارد، یکی آمادگی برای کنترل جنگ روانی که معمولا بعد از هر حادثه رخ می‌دهد. دوم آمادگی برای هدایت جامعه خویش به سمت و سویی که خود تعریف و کنترل می‌کنند. سوم آمادگی برای پاسخگویی به جامعه جهانی و افکار عمومی منطقه‌ای و بین‌المللی.

در مرحله مقابله، کشورهای اروپایی چندگام تعریف کرده‌اند؛ یکی این که با اخبار و بحران‌های غیرطبیعی به عبارتی بحران دست‌ساز انسانی، چگونه مقابله کنند؟ دوم اگر بحران دست‌ساز انسانی اتفاق افتاد، سعی شود تکرار نشود و چنانچه تکرار شد چگونه مهار شود؟سوم اگر در گام آخر تمام این اقدامات ناموفق بود، چگونه می‌توان از تکنیک فرافکنی استفاده کرد و تبعات حوادث را بر گردن دیگران انداخت.

همان طور شاهد هستیم رسانه‌ها و مسئولان فرانسوی چند روز گذشته در حوزه فرافکنی، عملیات اسلام هراسی را مطرح کردند و با راه انداختن راهپیمایی ها، شعار بیرون کردن مسلمانان، تعطیلی مساجد و اخراج مبلغان دینی را سر می‌دهند.

رسانه‌های فرانسوی و بالطبع مسئولان فرانسوی در عمل دو دیدگاه نسبت به تروریسم دارند؛ یکی تروریسم خوب و دیگری تروریسم بد. تروریسم خوب آن است که در کشورهای اسلامی مانند لبنان و عراق و افغانستان کشتار می‌کند که در این حالت مانعی وجود ندارد و رویکردی انفعالی دارند، اما تروریسم بد آن است که برای کشورهای غربی خطرسازی و حادثه‌آفرینی کند. لذا از دید آنان ریشه تروریسم بد باید خشکانده شود.

موردی که در حوزه مقابله بسیار مهم است، نوع کنترل اخبار و توانمندی کنترل رسانه‌های غربی در بخش تصاویر خبری است که به حق خوب عمل می‌کنند. این نوع رفتار باعث می‌شود هنگام و قوع حوادث، نخست، تمام رسانه‌ها و افکار عمومی با دولت همراه و همسو می‌شوند و دوم، اگر رسانه یا فردی خلاف جهت دولت رفتار کند با عکس‌العمل بسیار تند و غیرقابل ملاحظه‌ای روبه‌رو می‌شود. البته برخی سیاستمداران در زمان پیری برخی اطلاعات مثلا بیست سال گذشته را به عنوان خاطره بازگو می‌کنند؛‌ کاری که بلر نخست‌وزیر پیشین انگلیس کرد و عنوان می‌کنند که در فلان حضور نظامی، تلفات نیروهای انگلیسی سنگین بود، اما چون زمان زیادی از آن گذشته دیگر جامعه انگلیس دچار شوک و بحران نمی‌شود. در بخش تصاویر خبری هم چون معتقدند پخش تصاویر انفجارهای تروریستی و متلاشی شدن اجساد به روحیه و ظرفیت عمومی شهروندان اروپایی صدمه می‌زند، لذا پخش آن سانسور می‌شود.

این نوع کنترل رسانه‌ای در اکثر کشورهای اروپایی لحاظ می‌شود تا به یک اتحاد منطقه‌ای و بین‌المللی در حوزه خبررسانی دست پیدا کنند. برخی رسانه‌های این اتحاد منطقه‌ای به تازگی زمزمه‌هایی داشته‌اند مبنی بر این که ریشه حوادث پاریس، انقلاب ایران است. نمی‌گویند دولت آقایان روحانی یا احمدی‌نژاد تا منافع مشترکشان لطمه نخورد و می‌گویند انقلاب ایران. یعنی حتی در انتخاب واژگانشان دقت دارند و البته این حقیقت را مخفی می‌کنند که پایه‌گذار تروریسم بین‌الملل در سال‌های گذشته، خود کشورهای توسعه یافته امروزی بودند و امروز چوب عملکرد خویش را می‌خورند.

محمدباقر زهرایی

دبیر ستاد مدیریت بحران و رئیس مرکز حراست سازمان صدا و سیما