گردشگری مذهبـی در شیـراز

یکی از مهم‌ترین اعمال مذهبی یک فرد مسلمان حج است که در واقع نوعی گردشگری محسوب می‌شود. از طرف دیگر در فرهنگ ایرانی و شیعی زیارت اماکن متبرکه نقش بسیار مهم و پررنگی دارد. از دیرباز بسیاری از مردم برای زیارت و سیاحت به شهرهای مذهبی سفر می‌کردند. جالب است که بدانید شیراز بعد از قم و مشهد سومین شهر مهم مذهبی در ایران است. اگر بسیاری برای زیارت به مشهد یا قم می‌روند، قسمت جنوبی ایران و مناطق مرکزی شیراز مرکز گردشگری مذهبی است.

شهر شیراز از قدیم به دلیل وجود مساجد بزرگ و اماکن متبرکه منسوب به ائمه شیعیان نقش مهمی در گردشگری مذهبی داشته است به صورتی که به عنوان سومین شهر مذهبی ایران مطرح بوده است. نکته قابل توجه در مورد شیراز این است که این شهر برای گردشگری مذهبی جاذبه‌های بسیاری دارد که به نوعی پیونددهنده فرهنگ و هنر ایرانی با تاریخ مذهبی شیعه هستند. اماکن زیبایی که به عنوان زیارتگاه و مسجد ساخته شده‌اند با معماری چشم نوازشان هر گردشگری را به خود جلب می‌کند. همین موضوع موجب رونق گردشگری مذهبی در شهر شیراز شده است. البته در این میان باید به برخی کمبود‌ها نیز فهرست‌وار اشاره کرد. متاسفانه به دلیل کمبود امکانات رفاهی در اطراف این اماکن مذهبی و همچنین نا‌مناسب بودن راه‌هایی که منتهی به این اماکن می‌شوند یا کمبود پارکینگ، هنوز ظرفیت‌های کامل این گردشگری مذهبی محقق نشده است. با این وجود در سال‌های اخیر گردشگری مذهبی در شهر شیراز رونق تازه‌ای گرفته است. خصوصا این که بسیاری از گردشگران فرهنگی یا گردشگران خارجی که شاید علایق مذهبی هم نداشته باشند برای آشنایی با معماری و سبک‌های زیبای هنری در این اماکن به دیدار از اماکن مذهبی شیراز می‌پردازند.

در اینجا برای آشنایی خوانندگان کجارو چند مکان مذهبی این شهر را معرفی می‌کنیم:

آستان مقدس حضرت سیدعلاءالدین حسین

به غیر از شاه‌چراغ چند زیارتگاه دیگر نیز در شیراز وجود دارد. مثلا در بخش جنوب شرقی شیراز حرم حضرت سید علاءالدین حسین که برادر شاه‌چراغ بوده است، واقع شده که تزئینات چشمگیری از کاشیکاری و گنبدسازی تاریخی دران دیده می‌شود. همچنین آرامگاه علی بن حمزه بن موسی الکاظم یکی دیگر از مقاصد گردشگری مذهبی در شیراز است که در خیابان حافظ و در نزدیکی رودخانه خشک واقع شده است. آرامگاه علی بن حمزه در دوره دیلمیان و به‌دست امیر عضدالدوله دیلمی احداث شده و در دوره تیموریان بخش‌هایی از آن مرمت شده است.

مسجد اتابک

در کنار مسجد عتیق ، مسجد تاریخی جالب توجه دیگر نیز وجود دارد که پس از مسجد جامع عتیق، قدیمی‌ترین مسجد شیراز محسوب می‌شود که در گذشته به آن مسجد اتابک می‌گفتند، اما متاسفانه در سال‌های اخیر چندان به ان توجه نشده و نیاز به بازسازی اساسی دارد. باوجود این‌که سالانه گردشگران زیادی برای دیدن مساجد قدیمی و تاریخی شیراز از جمله همین مسجد به این شهر می‌آیند، وضعیت کلی مسجد چندان مناسب نیست و لزوم یک برنامه بازسازی مدون برای این بنای ارزشمند کاملا احساس می‌شود.

مسجد جامع عتیق

این مسجد کهن‌ترین و قدیمی‌ترین مسجد شهر شیراز است. این بنای تاریخی و قدیمی هم به نام مسجد جامع عتیق معروف است و هم چون در گذشته نماز جمعه در آن اقامه می‌شده است به مسجد جمعه یا مسجد آدینه، نیز مشهور است. این مسجد که بنا به روایت‌هایی از قدیمی‌ترین مساجد باقی مانده شهر شیراز است، بسیار جالب توجه است. برخی بر این اعتقاد هستند که این مسجد قبلا زیارتگاه زرتشتیان بوده است. به صورتی که بنای زیرین آن متعلق به دوره قبل از اسلام است و بعد‌ها تغییر کاربری داده و تبدیل به مسجد شده است. این مسجد کهن‌ترین مسجد جنوب کشور هم است. مسجد عتیق از شرق به حرم شاهچراغ وصل شده است. البته از داخل صحن حرم شاهچراغ نیز در و راهی به این مسجد وجود دارد و این دو را به هم متصل می‌کند.

در هزار سال اخیر چند بار به این مسجد حمله شده است و متاسفانه بار‌ها آن را ویران کرده‌اند، اما در ‌‌نهایت در سال 1315 مسجد عتیق به وسیله خیرین و مردم و البته با همکاری اداره باستان‌شناسی تعمیر و بازسازی شده است، اما متاسفانه در سال‌های اخیر چندان به این مسجد تاریخی رسیدگی نشده است. از ویژگی‌های این مسجد این است که در میان صحن آن اتاق مکعبی قرار دارد که دور تا دور آن را ایوانی که حدود دو متر است احاطه کرده است. نام این اتاق خدایخانه یا بیت المقدس است. برخی از مردم به آن بیت المصحف و دروازه زمان نیز می‌گویند. این اتاق مکعبی دارای چهار ستون گرد و مناره است که جلوه خاصی به آن بخشیده است. ساختمان مسجد از قدیم در قلب بافت تاریخی شهر شیراز قرار گرفته بود. مسجد یک بنای مرتفع دارد که چندین حجره و شبستان دارد. یک بخش زیبای این مسجد تاق‌نمای بلندی است که به «تاق مروارید» معروف است. مسجد 6 در ورودی دارد. در شمالی «دروازه امام» نام دارد که یک کتیبه زیبا در بالای آن قرار دارد.

در دوران بازسازی مسجد عقیق شبستان بزرگ و جدیدی به آن اضافه شده است. که یک منبر 12 پله‌ای از جنس آهن و سنگ مرمر دارد. از دیگر جلوه‌های خاص این مسجد محراب زیبای آن است. روی دیوارهای محراب 13 آیه و جدیق نبوی به وسیله کاشی و با خط ثلث و نسخ نوشته شده است. البته در سال‌های اخیر قرار بوده است اداره اوقاف و امور خیریه فارس، شهرداری و میراث فرهنگی با یک بودجه میلیاردی مسجد را بازسازی کنند که هنوز به سر انجام نرسیده است. در واقع نیاز است که یک مرمت اساسی از جمله کف ساز و کف فرش رواق غربی، شبستان ضلع شمالی و شبستان قاضی الحاجات صورت بگیرد.

آستان مقدس حضرت شاهچراغ

شاهچراغ شاید اصلی‌ترین مکان مذهبی شهر شیراز است. شهرت آن از دیگر مکان‌های مذهبی این شهر بیشتر است. این مکان حرمی است که بنا به اعتقاد مردم شیعه ایران آرامگاه احمد بن موسی کاظم، پسر ارشد امام موسی کاظم است. در کنار وی همچنین محمد بن موسی، برادر امام رضا، مدفون است.

بنا به روایت‌های موجود این فرد با پیوستن به امام رضا در راه سفر به خراسان بود که به دست ماموران مأمون خلیفه عباسی در شهر شیراز به شهادت رسید و در‌‌ همان جا دفن شد. بعد‌ها برای گرامیداشت یاد وی آرامگاهی ساخته شده است که اکنون معروف به شاهچراغ است و بسیاری از زائران و گردشگران هر ساله از آن دیدار می‌کنند.

ساختمان این آرامگاه و حرم در دوره اتابکان فارس در قرن ششم هجری قمری ساخته شده است. نکته قابل توجه این است که گنبد و بارگاه آن چنان کاشیکاری‌های زیبایی دارد که خودش برای چند ساعت می‌تواند یک گردشگر خارجی را مسحور خود کند.

داخل حرم با آیینه‌های ریز رنگین تزئین شده است که جلوه‌ای خاص به آن بخشیده. این آیینه‌کاری‌ها به سبکی هنرمندانه بوده است. در دل این آیینه کاری‌ها با انواع خطوط فارسی و عربی، آیات و ادعیه به زیبایی نوشته شده است. بسیاری از گردشگران خارجی ساعت‌ها وقت خود را در بازدید از این تزیین‌ها که به وسیله آیینه و کاشی صورت گرفته است، می‌گذرانند.

ساختمان حرم، شامل یک ایوان بزرگ در جلو آن است که از هر چهار طرف حرم را در برگرفته است و هر کدام از آنها شاه‌نشین دارد. در قسمت غربی هم یک مسجد ساخته شده است. ضریح اصلی حرم در شاه‌نشین زیر گنبد واقع شده است که از جنس نقره است. حیاط حرم شاهچراغ دو در اصلی دارد. ورود و خروج از آن صورت می‌گیرد که شمالی و جنوبی هستند. سردر بزرگ آنها کاشیکاری شده است.

در وسط حیاط، حوض بزرگی ساخته شده است که فواره‌های زیبایی دارد. حیاط حرم در فصول بهار و تابستان سرسبز و پر از گل و گیاهان زیباست. حرم شاهچراغ علاوه بر اینها دارای دو در فرعی است. یکی از این در‌ها به سمت بازار حاجی باز می‌شود و در دیگر به مسجد جامع عتیق می‌رسد. دور تا دور حیاط، اتاق‌هایی دو طبقه برای استفاده طلاب و مجاوران وجود دارد که کاشیکاری‌های زیبایی هم دارد.

ستون‌های حرم از جنس آهن است که توسط چوب‌های نفیس رویان پوشانده شده است. منبت‌کاری‌های زیبایی در گوشه گوشه حرم دیده می‌شود که مورد توجه هر بازدیدکننده‌ای است.

شاهچراغ که در نزدیکی میدان احمدی شهر شیراز واقع شده است و هر ساله هزاران زائر و صد‌ها گردشگر خارجی از آن دیدار می‌کنند، اصلی‌ترین مکان گردشگری مذهبی شهر شیراز محسوب می‌شود.

در اطراف و نزدیکی شاهچراغ امکانات خوبی همچون هتل‌ها و رستوران‌ها، مراکز انتظامی و دفتر پست و مخابرات وجود دارد. دسترسی به شاه‌چراغ آسان است از هر نقطه شهر شیراز به هر کسی بگویید آدرس را به شما می‌دهد. در ضمن شاه‌چراغ کتابخانه و موزه هم دارد که می‌توانید از آنها دیدن کنید.

فواد شمس

ضمیمه چمدان